پاسخ امروز روحانی چیست؟
محمدرضا ستاری|
کارشناس علوم سیاسی|
18 اردیبهشت ماه سال گذشته، ایالات متحده امریکا در اقدامی یکجانبه و بر خلاف موازین حقوق بین‌الملل، از توافق هسته‌ای خارج شد. موضوعی که جز چند کشور محدود با واکنش شدید جامعه جهانی روبرو و موجب افزایش نگرانی‌های بین‌المللی شد. در طول این یک‌سال، تحولات مربوط به توافق هسته‌ای و نیز افزایش سطح تنش میان ایران و امریکا به گونه‌ای شتابان رقم خورده که به گفته بسیاری از کارشناسان، ماه به ماه شاهد تعمیق سیاست‌های تقابلی امریکا علیه ایران و کم‌رنگ شدن همکاری‌های چندجانبه سایر شرکای برجام در راستای توافق هسته‌ای بوده‌ایم. در ابتدای امر و با خروج امریکا از توافق هسته‌ای، تحریم‌های ثانویه علیه ایران مجدداً اعمال شد که دو موج آن را در مرداد و آبان‌ماه سال گذشته شاهد بودیم. هر چند این تحریم‌ها به صورت یکجانبه از سوی ایالات متحده اعمال شد، اما به واسطه مضاعف بودن آنها، تعامل و همکاری میان ایران و کشورهای 1+4 دچار خلل شد.
از SPV به اینستکس
در همین راستا، همزمان با اعلام ضرب‌الاجل ایران مبنی بر لزوم بهره‌مندی کشور از مزایای توافق هسته‌ای، کشورهای اروپایی اعلام کردند که قصد دارند برای محافظت و دوام توافق هسته‌ای به عنوان یکی از اهرم‌های اساسی امنیت جهانی و منطقه‌ای، نوعی سازوکار ویژه را مقابله با تحریم‌های امریکا و تداوم همکاری‌های اقتصادی و تجاری با ایران راه‌اندازی کنند. این موضوع پس از هشت ماه کش و قوس، نهایتاً از SPV که شامل تمامی شرکت‌های اروپایی می‌شد به مکانیسمی به نام اینستکس در قالبی محدودتر ختم شد. امری که با پیوند خوردن به تحولاتی که در تابستان گذشته منجر به سردی روابط میان ایران و اروپا شده بود، سبب شد تا مقامات کشورمان، چندین و چند بار نسبت به تعلل اروپایی‌ها در خصوص عدم پایبندی به تعهداتشان در چارچوب برجام هشدار دهند.
نخستین تلنگر اساسی به شرکای برجام
در این میان اما به گفته اغلب ناظران، مهم‌ترین و بحث برانگیزترین اقدامات امریکا در جهت افزایش فشار حداکثری بر روی ایران در طول یک ماه گذشته صورت گرفته است؛ جایی که همزمان با قرار گرفتن نام سپاه پاسداران به لیست گروه‌های تروریستی وزارت خارجه امریکا و افزایش نگرانی‌ها از تشدید احتمال یک تقابل نظامی، ایالات متحده با عدم تمدید معافیت خریداران نفت ایران، گام دیگری را در جهت افزایش تنش‌ها با تهران برداشت. همچنین به موازات این مساله، فهرست تحریم‌های جدیدی نیز در راستای برنامه هسته‌ای ایران و برخلاف متن برجام از سوی کاخ سفید اعلام شد. در چنین شرایطی و در حالی که گمانه‌زنی‌های مختلفی از سوی تحلیل‌گران در خصوص پاسخ‌ها یا اقدامات احتمالی ایران در راستای مقابله با سیاست تشدید فشارهای امریکا مطرح شده و در این میان مسائلی از جمله مذاکره، تقابل مستقیم و حفظ وضع موجود همگی جزئی از برنامه‌های احتمالی ایران تلقی می‌شود، بنا بر اعلام رسانه‌های داخلی قرار است، ایران نخستین پاسخ عملی خود را پس از یک‌سال صبر استراتژیک از سوی حسن روحانی رییس‌جمهوری کشورمان اعلام کند. هر چند تا به اینجای کار استراتژی ایران در قبال اقدامات امریکا بر مبنای مقاومت حداکثری از سوی مسوولان عالیرتبه تعریف شده، اما همچنان در سطح سیاست‌گذاری و تاکتیکی هنوز مشخص نیست که مبانی و راهبردهای این مقاومت حداکثری قرار است به چگونه‌ای رقم بخورد. در همین راستا و در حالی که برخی از ناظران معتقدند شاید ایران قصد داشته باشد برنامه خروج تدریجی از برجام یا خروج از NPT را اجرایی کند، بسیاری از کارشناسان معتقدند که به احتمال فراوان پاسخ امروز ایران در چارچوب برجام و بر مبنای بند 26 و 36 توافق هسته‌ای خواهد بود. در بند 26 برجام تصریح شده که در صورت انجام تعهدات که 14 گزارش آژانس نیز موید پایبندی کامل ایران به توافق هسته‌ای است، هیچ گونه تحریم جدید هسته‌ای شورای امنیت و هیچ گونه تحریم جدید هسته‌ای اتحادیه اروپایی یا اقدامات محدودیت ساز وجود نخواهد داشت و دولت ایالات متحده، در چارچوب نقش مشخص رییس‌جمهوری و کنگره، از اعمال تحریم‌های جدید مرتبط با برنامه هسته‌ای خودداری خواهد کرد.
در بند 36 نیز آمده است: چنانچه ایران معتقد باشد که هر یک یا کلیه اعضای گروه ۱ + ۵ تعهدات خود را طبق برجام رعایت نکرده‌اند، پس از طی مراحلی از جمله نشست‌‌های مختلف کارشناسی، تشکیل جلسه کمیسیون برجام و نشست وزیران و عدم نتیجه‌گیری لازم، ایران می‌تواند موضوع فیصله نیافته را به عنوان مبنای توقف کلی یا جزئی اجرای تعهدات‌اش وفق برجام قلمداد کرده یا به شورای امنیت سازمان ملل متحد به عنوان مصداق عدم پایبندی اساسی ابلاغ کند. این مساله از آنجا حائز اهمیت است که به تعبیر بسیاری از رسانه‌های داخلی و خارجی حاکی از شکسته شدن سکوت حاکم بر یکجانبه‌گرایی امریکا در قبال تضعیف برجام بوده و در واقع توپ اقدامات آتی را برای حفظ این توافق بین‌المللی به زمین کشورهای 1+4 خواهد انداخت. امری که با توجه به شرایط حاکم بر منطقه خاورمیانه و تحولات پر شتاب آن، می‌تواند تلنگری اساسی برای برداشتن گام‌های عملی بیشتری از سوی سایر شرکای برجام تلقی شود.
تصمیم ایران در مورد کاهش تعهداتش در قبال برجام امروز اعلام می‌شود
جمهوری اسلامی ایران روز چهارشنبه (امروز) در پی بدعهدی‌ها و خروج یکجانبه امریکا از برجام، تصمیم خود برای کاهش تعهداتش از این معاهده بین‌المللی و متزلزل کردن یکی از پایه‌های مهم توافق هسته‌ای را به 5 کشور اعلام خواهد کرد. به گزارش ایرنا، این موضوع از سوی سید‌عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه به سفیران 5 کشور (انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه و چین) اعلام خواهد شد.
این سفیران به وزارت امور خارجه دعوت می‌شوند و درجلسه‌ای این موضوع اعلام می‌شود. همچنین دکتر حسن روحانی رییس‌جمهوری امروز، نامه‌ای به سران 5 کشور ارسال می‌کند و بطور مشخص تاکید خواهد کرد که ایران چقدر در موضوع برجام خویشتنداری کرده اما فرصت‌ها از دست رفته است و طرف مقابل نتوانسته به تعهداتش در برجام عمل کند بطوریکه برای ایران راهی به جز کاهش تعهداتش نیست. نامه رییس‌جمهوری محتوایی سیاسی دارد و در تکمیل آن محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه در نامه‌ای به فدریکا موگرینی هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا، جزییات فنی و حقوقی کاهش تعهدات ایران را اعلام خواهد کرد. متن کامل این نامه‌ها جزو اسناد محرمانه کمیسیون مشترک برجام خواهد بود اما خبر آن منتشر خواهد شد.
بطور مشخص درخواست ایران بازگشت شرایط در زمینه بانکی و نفتی به بیش از خروج امریکا در اردیبهشت ماه سال 97 است. فاصله مرحله اول تا دوم، 2 ماه خواهد بود که اگر اقدامات جدید از سوی طرف مقابل صورت گیرد، ایران به شرایط قبل باز خواهد گشت.
