مسیر منحرف گردشگری
شعارهای دولت در راستای حمایت از صنعت گردشگری سرانجام به آنجا رسید که با موافقت رییس‌جمهور، قرار است زمین موردنیاز برای ساخت هتل و اجرای طرح‌های گردشگری در ۵۰۰ نقطه از کشور به‌صورت رایگان یا با اقساط ۲۰ ساله برای سرمایه‌گذاران صنعت هتل‌سازی از سوی دولت تامین شود. به استناد ماده ۶ قانون توسعه صنعت ایرانگردی و جهانگردی، دستگاه‌های واگذارکننده زمین مانند امور و اراضی، مسکن و شهرسازی موظف هستند، اراضی مورد نیاز را برای تاسیسات گردشگری در اختیار سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار دهند، تا این سازمان در قالب فرصت‌های سرمایه‌گذاری، آن را در اختیار سرمایه‌گذاران داخلی یا خارجی واجد شرایط قرار دهد.
با این وجود اگرچه ارایه این تسهیلات جزو مشوق‌های دولت برای فعالیت در زمینه تامین زیرساخت‌های گردشگری کشور به شمار می‌رود اما این قبیل مشوق‌ها همواره موافقان و مخالفان خود را دارد. برخی کارشناسان این صنعت معتقدند در شرایط فعلی نیاز گردشگری کشور تمرکز بر ساخت هتل نیست و این رویه نه‌تنها به رونق این صنعت در کشور کمک نمی‌کند بلکه به سبب بی‌توجهی به آمایش سرزمین زمینه بروز ناهماهنگی را فراهم می‌کند. این گروه بر این باورند که گردشگری در ایران بیش از آنکه به هتل پنج ستاره نیاز داشته باشد، به تبلیغات نیاز دارد و دولت اگر واقعا قصد حمایت از گردشگری را دارد به جای سرمایه‌گذاری در هتل‌سازی بهتر است بودجه را به تبلیغات و بازاریابی اختصاص دهد. از طرف دیگر گروهی هم با نگاه مثبت به این موضوع نگاه کرده و بر این باورند که داشتن زمین رایگان هزینه‌های هتل‌سازی را به سمت و سوی منطقی بودن هدایت می‌کند. با این حال دیدگاه موافقان و مخالفان این توافق تازه در حالی است که هیچ زمانبندی یا مکان‌یابی برای تحقق آن در اختیار سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار داده نشده است و مشخص نیست این 500 قطعه زمین قرار است در کدام مناطق کشور و به کدام سرمایه‌گذاران داده شود.
ارایه زمین برای هتل‌سازی توجیه اقتصادی ندارد
علی‌اصغر مونسان، رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، 28 اردیبهشت امسال در نامه‌ای خطاب به رییس‌جمهور، موضوع تأمین زمین مورد نیاز در ۵٠٠ نقطه از سطح کشور برای ساخت هتل و سایر تأسیسات محرک بخش گردشگری را مطرح کرد. در نامه مونسان به رییس‌جمهور علت چنین درخواستی تقاضاهای قابل توجهی که توسط سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی برای سرمایه‌گذاری در تأسیسات گردشگری خصوصا ساخت هتل‌های ۴ و۵ ستاره در کلان‌شهرها وجود دارد، عنوان شد که به دنبال آن دفتر ریاست‌جمهوری با این درخواست موافقت کرد اما این موافقت در حالی است که ضریب اشغال هتل‌ها در شرایط فعلی زیر ۴۰ درصد بوده و در دو ماه گذشته هم شاهد ۱۵ درصد کاهش ضریب اقامت نسبت به سال گذشته رخ داده و همچنین هتل‌ها در نوروز 98 با ضریب اقامت زیر ۵۰ درصد فعال بودند و ۲۱ درصد کاهش اقامت نسبت به سال گذشته را تجربه کردند.
جمشید حمزه‌زاده، رییس جامعه هتلداران ایران درباره این موضوع به «تعادل» گفت: چنین مشوق‌هایی از یک جهت می‌تواند مثبت ارزیابی شود و از جنبه‌ای دیگر می‌تواند اثرات منفی داشته باشد. اینکه جنبه مثبا این مشوق تقویت شود یا وجه منفی آن به این موضوع بستگی دارد که مکان‌گزینی این زمین‌ها چگونه باشد. وقتی تاکید بر کلان‌شهرهاست باید توجه کرد برخی کلان‌شهرها در شرایط فعلی اصلا میاز به هتل ندارند و اکنون هم شاهد ساخت صدها هتل هستیم که اشباع شده است. به‌طور مثال در شهری مانند مشهد، ظرفیت هتل‌ها بیش از تعداد مسافران است و در برخی از شهرها مانند تهران، به چند هتل ۵ ستاره تاپ نیاز است. بنابراین ارایه زمین رایگان یا با اقساط ۲۰ ساله به سرمایه‌گذار و هتل‌ساز، نه توجیه اقتصادی دارد نه صحیح است. باید ملاحظاتی مبنی بر مطالعات نیازسنجی و معرفی نقاط مستعد توسعه گردشگری انجام شود.
او افزود: در این میان باید این سرمایه‌گذاری‌ها هدایت شده انجام شود. در کنار آن باید به حل مشکلات فعالان حوزه گردشگری نیز توجه شود. هزینه‌های سنگین آب و برق و سایر هزینه‌های جانبی هتلداران باید مورد بررسی و توجه قرار گیرد. از آنجا که مطالعات نیازسنجی دقیق در حوزه گردشگری انجام نشده از این رو بیشتر کارهایی که انجام می‌شود، سطحی هستند. تاکنون هم هیچ مشاوره و صحبتی درخصوص ضرورت توجه به این مهم با جامعه هتلداران ایران انجام نشده. اینکه بر چه اساس روی ۵۰۰ نقطه تاکید شده نیز موضوعی است که ما در جریان آن نیستیم.
سازمان میراث فرهنگی خبری از زمان
و مکان طرح ندارد
تاکید حمزه‌زاده بر مطالعات نیازسنجی برای گردشگری، به صرفه نبودن ارایه زمین برای ساخت هتل و ضرورت مکان‌گزینی مناسب برای هتل‌سازی، در حالی است که علی مولایی، معاون دفتر تسهیلات و تامین منابع معاونت سرمایه‌گذاری امور حقوقی و مجلس سازمان میراث فرهنگی درباره این موضوع به ایلنا گفت: از آنجا که معرفی‌کننده اراضی مورد نظر این طرح توسط دستگاه‌های مربوطه انجام می‌شود، ما هنوز اطلاعی از مکان‌نمایی این زمین‌ها نداریم و هیچ زمانبندی برای این مهم اختصاص نیافته. هنوز تفکیک دستگاهی برای ارایه ۵۰۰ زمین برای توسعه گردشگری و ساخت هتل مشخص نیست و باید آنها شناسایی لازم را انجام دهند.
درخواست تازه رییس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از رییس‌جمهور جهت اختصاص 500 قطعه زمین برای هتل‌سازی در حالی است که این سازمان پیش از این تجربه مشابهی را در سال‌های قبل داشت که البته چندان هم موفقیت آمیز نبود. مولایی درباره این موضوع افزود: در سال ۱۳۹۵، سازمان زمین و مسکن، برخی نقاط را معرفی کرده بود که شامل ۱۰ نقطه در استان تهران می‌شد. اما در نهایت فقط یک مورد آن توسط سرمایه‌گذاران مورد اقبال قرار گرفت و به تملک سرمایه‌گذار درآمد. از آنجا که این مناطق در اختیار سازمان ملی زمین و مسکن بود قول آن را به سایر دستگاه‌ها نیز داده بود وقتی سرمایه‌گذاران حوزه گردشگری وارد عمل می‌شدند، با حضور سرمایه‌گذاران سایر حوزه‌ها نیز روبه رو می‌شدند. مناطقی که سرمایه‌گذاران تمایل به ساخت هتل دارند، یا ارزش زمین خیلی بالاست یا موجود نیست. به دنبال کشف ظرفیت‌هایی هستیم که بتوانیم از اراضی پشتیبان استفاده کنیم. البته که هنوز هیچ آماری از جانمایی میزان اراضی و نقاط زمین‌هایی که ممکن است توسط دستگاه‌ها پیشنهاد داده شود، نداریم. به گفته او، الزاما این زمین‌ها برای ساخت هتل ۴ و۵ ستاره اختصاص نمی‌یابد. اکنون ۲۱۴ هتل ۴ و ۵ ستاره فعال هستند و ۱۶۵ هتل نیز در دست ساخت است. باتوجه به آنکه بیشتر هتل‌های فعال با درجه‌های مختلف، قدیمی هستند و نیازمند استانداردسازی هستند، سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند به‌جای بازسازی، نوسازی داشته باشند ازاین رو تقاضا برای ساخت تاسیسات و مراکز اقامتی جدید وجود دارد. البته مراکز قدیمی از چرخه فعالیت خارج نمی‌شوند و مراکز جدید به فعالیت آنها اضافه می‌شوند.
نیاز به هتل نداریم؛ برای تبلیغات هزینه کنید
تلاش برای رونق کسب و کار هتل‌های پنح ستاره درحالی است که کارشناسان گردشگری، معتقدند صنعت گردشگری ایران بیش از آنکه به هتل‌های لوکس نیاز داشته باشد، به تبلیغات و حمایت از کسب و کارهای نوین گردشگری احتیاج دارد. سهیل احمدی، کارشناس گردشگری درباره این موضوع به تعادل گفت: در امر هتل‌سازی در ایران باید پیش از هرچیز به این سوال پاسخ داده شود که مخاطب هتل‌های لوکس چه افرادی هستند. اگر قرار است این هتل‌ها به وسیله مردم ایران پر شود که با توجه به وضع اقتصادی فعلی و هزینه بالای اقامت در هتل، عملا این سبک از اسکان در سبد خانوار ایرانی جایی ندارد. مردم به دنبال آن هستند که هزینه سفر خود را تا جایی که امکان دارد کم کنند بنابراین اکنون ایجاد فضای کمپ یا اقامتگاه‌های ساده و کم‌هزینه اگر مخاطب، مردم هستند، بیشتر کمک به زیرساخت گردشگری می‌کند.
او افزود: در وهله دوم هم باید توجه کرد که اگر مخاطب هتل‌های پنج ستاره گردشگران خارجی هستند هم باز مسیر اشتباهی را انتخاب کردیم و این نشان می‌دهد که مسوولان گردشگری ما هیچ درک و شناختی از گردشگر خارجی که به ایران سفر می‌کند، ندارد. برای مثال گردشگری که از اروپا، کانادا یا آسیای شرقی به ایران مسافرت می‌کند، از شهرهایی آمده که مدرن‌ترین و مجهز‌ترین هتل‌های لوکس را دارد بنابراین به ایران سفر نکرده که شاهد یک ساختمان لوکس باشد، گرچه در این زمینه هم اگر هتلی ساخته شود که با هتل‌های امارات و مالزی رقابت کند، می‌تواند جاذبه داشته باشد اما تجربه هتل‌های لوکس در ایران چنین چیزی را نشان نمی‌دهد. بنابراین گردشگر خارجی مسافر به ایران، که ما عنوان گردشگر فرهنگی را برای آنها استفاده می‌کنیم، بیش از هر چیز تمایل دارد در محلی اقامت کند که نمایش‌دهنده فرهنگ بومی مناطق مختلف کشور باشد، پس به جای هتل‌سازی بهتر بود بوم‌گردی گسترش پیدا می‌کرد و این تسهیلات در اختیار متقاضیان را‌ه‌اندازی واحدهای بوم‌گردی قرار می‌گرفت که اغلب از افراد جامعه محلی هستند.
احمدی به ضرورت تبلیغات اشاره و بیان کرد: گذشته از آن ما قبل از آنکه به هتل نیاز داشته باشیم به تبلیغات نیاز داریم، مسوولان ما اول فکری به حال جذب گردشگر کنند و بعد فضای اقامتی جدید بسازند. همین هتل‌های موجود هم در بیشتر روزهای سال خالی از مسافر هستند. اگر واقعا قصد حمایت از گردشگری را دارند، اول ظرفیت‌های کشورمان را با برنامه‌ریزی مناسب به دنیا نشان دهند، هربار صحبت از ضعف تبلیغات می‌شود، کمبود بودجه به میان می‌آید اما در مقابل حمایت‌های اینچنینی انجام می‌دهند که مشخص نیست چه اهدافی دارد. کشور ترکیه چند برابر آنچه برای ساخت هتل‌ها هزینه کرد، صرف امور تبلیغاتی برای جذب گردشگر کرد و نتیجه این شد که با داشتن تعداد زیادی هتل معمولی و چند مورد هتل لوکس، بیشترین گردشگر را در میان کشورهای همسایه به خود اختصاص داده است اما ما از تجربه‌ها استفاده نمی‌کنیم.
