حصارزدایی کنیم نه حصارکشی
کشیدن دیوار دور تئاتر شهر کمکی به حل مشکلات فرهنگی آن نمی‌کند
گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری |
بدون شک مجموعه تئاتر شهر یکی از بناهای تاریخی مهم تهران است که حدود نیم قرن از عمر آن می‌گذرد و هویت هنری و فرهنگی شهر تهران با آن گره خورده است. در گذشته‌های دورتر محوطه تئاتر شهر و پارک دانشجو محلی برای تجمع هنردوستان و روشنفکران بود، اما کم‌کم و در گذر زمان محوطه پارک تئاتر شهر تغییر هویت داد و با ورود معتادان و فروشندگان مواد مخدر امنیت از این مجموعه رخت بربست. اما ماجرا به همین جا ختم نشد و حضور پررنگ دستفروشان عملا کاربری این مجموعه فرهنگی را تغییر داد. ساختمان زیبا و مدور تئاتر شهر در چهارراه ولیعصر شلوغ‌ترین نقطه شهر تهران، تبدیل به بازار مکاره شده است و بسیاری از هنرمندان و دانشجویان ترجیح می‌دهند کمتر وارد این محوطه شوند و فقط برای تماشای نمایش و آن هم راس ساعت مقرر در محوطه تئاتر شهر حضور پیدا می‌کنند.
علاوه بر این مجموعه تئاتر شهر طی سال‌های اخیر با بی‌مهری فراوان مواجه شده است. سال 86 ساخت ایستگاه مترو در نزدیکی بنای تئاتر شهر و قرار گرفتن خروجی‌های مترو در محوطه این مجموعه واکنش بسیاری از هنرمندان و کارشناسان را برانگیخت و در نهایت هنرمندان مقابل تئاتر شهر در اعتراض به این موضوع تجمع کردند. محسن هاشمی که آن زمان مدیرعامل متروی تهران بود جلسه‌ای با نماینده هنرمندان برگزار کرد و در نهایت قرار بر این شد که درهای خروجی قبلی با خاک پر شوند و درهای جدیدی در 50متر آن طرف‌تر و در بوستان دانشجو ایجاد شود و نام این ایستگاه نیز به اسم «ایستگاه تئاترشهر» تغییر کند.
ساخت مسجد در جوار ساختمان تئاتر شهر نیز از دیگر کم‌لطفی مدیران نسبت به این مجموعه تاریخی- فرهنگی بود. سازه‌ای مدرن و مدور که هیچ شباهتی به مسجد ندارد و حتی در هنگام ساخت نیز بارها نقشه آن تغییر کرد و اکنون بعد از گذشت 15 سال هنوز از آن استفاده‌ای نمی‌شود. برخی اعضای شورای شهر چهارم و پنجم معتقدند کارکرد این بنا باید تغییر کند و کاربرد هنری برای آن تعریف شود. در مجموع ساخت این سازه که هنوز کاربری آن به درستی مشخص نیست نمای اصلی تئاتر شهر را تحت تاثیر قرارداده است.
دور کردن مردم از هویت شان خطرناک است
با وجود تمام مشکلاتی که اکنون مجموعه تئاتر شهر با آن مواجه است اما عصر 19 خرداد سال جاری حادثه‌ای در آن رخ داد که بار دیگر نگاه‌ها را متوجه تئاتر شهر کرد. حوالی ساعت ۱۹ ماه گذشته وقوع درگیری میان دو مرد و شلیک تیر در محوطه تئاتر شهر سیل عظیم نگرانی هنرمندان و مسوولان را راهی این مجموعه کرد. ماجرا از این قرار بود که فردی ۲۴ ساله با سلاح کلت کمری به سمت دوست ۲۶ ساله‌اش شلیک و او را مصدوم می‌کند. ضارب در چهارراه کالج تی‌شرت می‌فروخت و مضروب نیز در محوطه تئاتر شهر بدلیجات می‌فروخت که حدود سه ماه از آشنایی‌شان گذشته بود. همین اطلاعات باعث شد که بسیاری نسبت به حضور دستفروشان در این محوطه واکنش نشان دهند. هر چند شورای شهر پنجم، زمستان گذشته مصوبه ساماندهی مشاغل سیار را تصویب کردند اما به نظر می‌رسد شهرداری در اجرای این مصوبه تعلل می‌کند.در این میان شاید بتوان گفت شدیدترین واکنش را شهرداری منطقه 11 نشان داد و از احتمال کشیدن دیوار اطراف محوطه تئاتر شهر خبر داد. حجت نظری، عضو کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تهران در واکنش به این موضوع اظهار کرد: تجربه نشان داده اینکه بخواهیم فضا را ایزوله کنیم، اتفاق خوبی نخواهد بود. نمی‌شود گفت که فقط افراد فرهنگی و علاقه‌مندان به تئاتر در این فضا تردد کنند و بقیه حق ندارند وارد شوند، چرا باید یک فضای فرهنگی را از حضور دیگر شهروندان محروم کنیم.
حجت نظری با اشاره به یکی از تفاوت‌های مدیریت شهری اصلاح‌طلبان با مدیریت شهری قبلی، گفت: ما یک تفاوت عمده‌ای با مدیریت قبلی داریم و اینکه ما گفتیم می‌خواهیم شهر انسان محور داشته باشیم، با این تفکر نمی‌شود هرجا که رسیدیم بگوییم می‌خواهیم آنجا را محصور کنیم. به نظرم همان نقدی که در مورد محصور کردن چهارراه ولیعصر وجود دارد، در مورد احتمال محصور شدن تئاتر شهر هم وجود دارد و البته نمی‌دانم در نهایت این اتفاق رخ می‌دهد یا نه. اگر مردم نتوانند با اماکن مختلف فرهنگی، میراثی و اماکن مهم شهرشان ارتباط برقرار کنند نمی‌توانیم همه آنها را شهروند شهر بدانیم، چون آنها را از هویتشان دور کرده‌ایم و این برای شهر و شهروندانش خطرناک است.
سخنگوی کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تهران با اشاره به انتظار بسیاری از هنرمندان برای تبدیل تئاتر شهر به قطبی گردشگری گفت: اگر می‌خواهیم مجموعه تئاتر شهر به یک قطب گردشگری فرهنگی و حتی میراثی تبدیل شود، اتفاقا باز هم حضور دستفروشان می‌تواند به آنجا کمک کند، البته حضور ساماندهی شده و با ضابطه که ما در مصوبه مشاغل سیار و بی‌کانون آن را پیش بینی کرده‌ایم. بر این اساس در اطراف مجموعه‌ای مانند تئاتر شهر دستفروشان طی فرآیندی شفاف می‌توانند به مدت محدودی حضور داشته و اجناس مرتبط با فرهنگ و کاربری آن مجموعه را به فروش برسانند و سپس گروه دیگر از دستفروشان بر اساس تقاضای خود جایگزین می‌شوند.
تغییر فضای فرهنگی به تجاری
حسن خلیل‌آبادی، عضو کمیسیون فرهنگی شورای شهرتهران نیز در گفت‌وگو با «تعادل» با بیان اینکه دیوارکشی دور فضاهای فرهنگی اصولا راه‌حل نیست، گفت: بهترین راه‌حل برای حل مشکلات فرهنگی تئاتر شهر فضاسازی مناسب و برگزاری فعالیت‌های فرهنگی متناسب با این مجموعه است. اکنون شاهدیم که بیشتر فعالیت‌های تئاتر شهر با غذا و فروش خوراکی‌های گوناگون گره خورده است و حتی نمایشگاهی با موضوع ترشیجات و سایر اقلام خوراکی برگزار می‌شود که هیچ گونه هماهنگی با فضای فرهنگی تئاتر شهر ندارد. در حالی که انتظار می‌رود در محلی مانند تئاتر شهر نمایشگاه‌های هنری، فروش محصولات صنایع دستی، برگزاری موسیقی زنده و نمایش در فضای باز انجام شود. اما وقتی یک مجموعه فرهنگی به محلی اقتصادی- تجاری تبدیل می‌شود، قطعا استفاده‌کنندگان از فضا نیز تغییر می‌کنند و دیگر فضا هنری وفرهنگی نخواهد بود.
او با اشاره به اینکه هم‌اکنون فضای تئاتر شهر محصور است و شهروندان ناچارند از زیرزمین برای تردد به این محل استفاده کنند، گفت: دستفروش‌هایی که اکنون در این محل مستقرند هیچ سنخیتی با فضای هنری تئاتر شهر ندارند، در صورتی که اگر دستفروشان به درستی ساماندهی شوند و فقط اصناف هنری اجازه حضور در این محل را در ساعات خاصی داشته باشند می‌توان از آنها به عنوان ظرفیتی جهت افزایش بار هنری مجموعه استفاده کرد. او ادامه داد: تئاتر شهر این ظرفیت را دارد که به قطب هنری فرهنگی شهر تبدیل شود اما به شرطی که در گام اول پیاده راه آن را درست کنند و دیگر مردم مجبور نباشند از زیر گذر استفاده کنند. می‌توان هر بخش از محوطه را به یک کار هنری اختصاص داد و در گوشه‌ای نمایشگاه‌های هنری، در بخشی دیگر اجرای تئاتر و نمایش زنده در قسمتی فروش محصولات هنری و قسمتی را هم به اجرای موسیقی‌های خیابانی اختصاص دهند اما متاسفانه هیچ یک از این کارها تاکنون صورت نگرفته است و تئاتر شهر به محلی برای کاسبی و تردد افرادی که هیچ ارتباطی با هنر ندارند، تبدیل شده است.
رییس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر در پاسخ به اینکه بالاخره تکلیف سازه سفید رنگ ساخته شده در جوار تئاتر شهر چه شد، اظهار بی‌اطلاعی کرد و گفت: من هنوز نمی‌دانم کاربری این ساختمان چیست. عده‌ای می‌گویند مسجد است و برخی دیگر آن را موسسه فرهنگی می‌دانند. متاسفانه اطلاع دقیقی درباره کاربری این سازه غیر متناسب با ساختمان تئاتر شهر که به زیبایی آن نیز آسیب وارد کرده است، در دست نیست.گویا این ساختمان روی دست مسوولان مانده است و نمی‌دانند با آن چه باید بکنند. حتی متولی آن نیز مشخص نیست، معلوم نیست شهرداری، امور مساجد، وزارت ارشاد یا سازمان دیگری آن را ساخته است اما بهتر این است که معاونت اجتماعی شهرداری آن را در اختیار گیرد و فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی در آن انجام شودتا مکمل فعالیت‌های تئاتر شهر باشد.
ایجاد برنامه مشترک برای تئاتر شهر
زهرا نژاد بهرام، عضوکمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر نیز در این باره به «تعادل» گفت: تئاتر شهر جزو محور فرهنگی رودکی محسوب می‌شود و بعید می‌دانم دیوار کشی اطراف این مجموعه انجام شود.از سوی دیگر، هر فعالیتی در این محدوده بخواهد انجام شود باید با هماهنگی مدیریت شهری باشد. همچنین اهالی هنر و نیروی انتظامی باید دور هم جمع شوند و به اتفاق برنامه‌ای بنویسند که به نفع همه شهر باشد.آن چه مهم است مدیریت شهری به دنبال ایجاد فاصله در محیط‌های باز شهری نیست. برای مثال ممکن است درپارک لاله هم نزاع صورت گیرد آیا این بدان معنا است که باید دیوارهای پارک لاله را بر گردانیم؟یکی از افتخارات ما درشورای پنجم این است که فضاهای شهری را بهم متصل کرده‌ایم و شهر را از فضاهای انحصاری خارج کرده و فضاهای مشترک را افزایش داده‌ایم. محمد سالاری، رییس کمیسیون معماری وشهرسازی شورای شهر نیز در گفت‌وگو با «تعادل» توضیحاتی در این باره ارایه کرد و گفت: اساسا محصور کردن فضاهای عمومی پارادیمی شکست خورده است که زمان آن سپری شده و اکنون همه رویکردهای غالب تصمیم‌گیری در خصوص فضاهای عمومی این است که موجبات حضور جامعه شهری را در این فضاها به وجود بیاوریم. محصور کردن فضاهای عمومی مانند تئاتر شهر که یکی از نمادهای فاخر معماری پایتخت کشور و نیز یکی از مکان- رویدادهای هنری شهر تهران محسوب می‌شود، درقاموس غالب مدیریت شهری دوره پنجم تعریف نشده است.
او ادامه داد: در دهه 60 بود که آقای کرباسچی شهردار وقت تهران برای اولین‌بار رویکرد برچیدن دیوارها و نرده‌های پارک‌ها و فضاهای عمومی را پیاده‌سازی کرد. همان موقع برخی از شهروندان، کارشناسان و نهادهای امنیتی نگران این بودند که این رویکرد ممکن است باعث ایجاد ناامنی در این فضاها شود اما در ادامه شاهد بودیم که عملا امنیت به فضای پارک‌ها برگشت. بنابراین طرح محصور کردن فضاهای اینچنینی محلی از اعراب ندارد. قطعا مشکلات فرهنگی که دراین محل وجود دارد با محصور کردن آن حل نخواهد شد. فضای عمومی تئاتر شهر بنابر اتفاقاتی که افتاده و شکل‌گیری فضای کالبدی پیرامونی آن و نیز با توجه به شب مردگی حاکم بر این محدوده و نبود سکونتگاه یکسری مشکلات دارد اما راهکار حل این مشکل به هیچ عنوان محصور کردن آن نیست و باید مدیریت شهری، مسوولان امر مبتنی بر تجربیات جهانی اقدام‌هایی برای حل این مشکلات انجام دهند.
پر واضح است قدم زدن در خیابان‌هایی که با دیوارهای بلند محصور شده باشد علاوه بر محدود کردن قلمرو دید عمومی، آرامش بصری و روانی شهروندان را نیز از بین می‌برد. در حالی که در آن سوی برخی از این دیوارها، فضای سبز و دیدنی زیادی وجود دارد که می‌تواند سیمای شهر را عوض کند. آنچه واضح است حجم بالای دیوار در سطح شهر از نظر بصری و روانی، شهروندان را آزار می‌دهد و شهرداری لازم است تا علاوه بر آزاد‌سازی محوطه پارک‌ها و مناطق شهرداری از حصار نرده‌ها با توافق با سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی و نیمه دولتی آن بخش از فضای در اختیار آنها را که می‌تواند مورد استفاده عموم باشد با اندکی تغییرات با هزینه شهرداری به فضای عمومی شهر اضافه کند.
همچنین این کار سالانه میلیاردها تومان هزینه پاکسازی دیوارها و نقاشی‌های دیواری بی‌روح سطح شهر را کاهش می‌دهد. با توجه به اینکه دلایل بسیاری از اماکن جهت برنداشتن دیوارها نیاز این اماکن به حریم است، بنابراین باید به این امر واقف بود که تأمین امنیت یک بحث است و وجود دیوارهای بلند بحثی دیگر؛ فناوری روز به جایی رسیده است که بدون دیوار هم می‌توان امنیت را حفظ کرد. استفاده از دوربین و کنترل‌های محسوس انسانی به ویژه در فضاهای اداری و نظامی می‌تواند به ما کمک کند که فضای سبز داخل برخی از این اماکن را در معرض دید عموم قرار دهیم. به منظور داشتن شهری دلباز و شاداب با وسعت دید بالا باید طرح حصارزدایی توسط سازمان زیباسازی و کلیه مناطق شهرداری اجرایی شود که منجر به ارتقای کیفیت محیط شهری، بهبود وضع سیما و منظر شهری، توسعه قلمرو دید عمومی، افزایش فضای باز و نمای شهری، ساماندهی فضای سبز پشت دیوارها، کاهش و در نهایت حذف هزینه‌های ناشی از پاکسازی و رنگ‌آمیزی دیوارهای شهری خواهد شد.
