گشایش مسیر مالی اروپایی

گروه ایران |روز پنجشنبه وقتی سیدعباس عراقچی، ‌معاون وزیر امور خارجه ایران، ‌وارد هتل کوبورگ وین شد یک پیغام اصلی به طرف مقابل داد و آن اینکه ایران دیگر حاضر نیست بر وعده‌هایی که فقط حرف باشد دلخوش کند. ایران از طرف مقابل عمل می‌خواهد. این پیغام به اضافه پایان مهلت ایران مبنی بر آنکه گام دوم خود را طبق مفاد برجام برای کاهش تعهدات برجام برمی‌دارد کفایت می‌کرد که گروه مقابل ایران یعنی 4 کشور باقی‌مانده به اضافه اتحادیه اروپا اولین گام عملی خود را روز جمعه بردارند و اینستکس را عملیاتی کنند.  ماجرای اینستکس به حدود یکسال پیش برمی‌گردد. زمانی که ترامپ بطور یکجانبه از برجام بیرون آمد و آغاز به اعمال تحریم‌های سختگیرانه بر ایران کرد. برجام که با حمایت شدید اتحادیه اروپا تبدیل به یک معاهده بین‌المللی میان ایران و 1+5 شده بود و به تایید شورای امنیت سازمان ملل هم رسیده بود، ‌خروج یکجانبه امریکا از آن درواقع توهین و اهانتی به اعتبار اتحادیه اروپا و جهان بود. از همین رو بود که درست بعد از سخنرانی ترامپ مبنی بر خروج از برجام فدریکا موگرینی به نمایند گی از اتحادیه پاسخ شدید اللحنی به ترامپ داد و اظهار داشت که نمی‌گذارد برجام بمیرد. از سوی دیگر سه کشور مهم اتحادیه اروپا، ‌بریتانیا، فرانسه و المان به دنبال راهکاری بودند که تحریم‌های امریکا علیه ایران تعدیل و در یک آرزوی بزرگ خنثی شود. این راهکار در اینستکس که سی و یکم ژانویه 2019 اعلان شد تجلی یافت. هر چند دیر اما به هر حال مثمر ثمر. گام بعدی این اتحادیه عملیاتی کردن آن بود. به نظر می‌آید این گام با توجه به سلطه دلار امریکا بر مبادلات و تراکنش‌های جهانی بسیار سخت بود اما از آنجا که عزم اتحادیه اروپا برای نگهداری برجام جزم بود، ‌این اتفاق روز جمعه رخ داد. رویدادی که بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها داشت. برای مثال دویچه‌وله در این خصوص نوشت: اتحادیه اروپا مکانیزمی را که به کشورهایی اروپایی اجازه می‌دهد تا با ایران با وجود تحریم‌های ایالات متحده تجارت کند خلق کرد. این حرکت تلاشی است برای نشان دادن نیت خوب آن اتحادیه به سمت ایران و نگهداشتن قرارداد هسته‌ای 2015. در همین حال به دنبال این اقدام اتحادیه اروپا بیانیه‌ای را صادر کرد که در آن آمده است: «آلمان، انگلیس و فرانسه در راستای تعهد قاطع و تلاش‌های مستمر خود برای حفظ برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که به تایید قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل رسیده، ایجاد INSTEX SAS که سازوکاری ویژه با هدف تسهیل تجارت مشروع میان عوامل اقتصادی اروپا با ایران است را اعلام می‌کنند. سه کشور اروپایی (E3) تاکید می‌کنند که بهره‌مندی‌های اقتصادی برجام مشروط بر پایبندی کامل ایران به تعهدات هسته‌ای خود ذیل برجام است که همکاری کامل و به موقع با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را نیز شامل می‌شود. INSTEX از تجارت مشروع اروپا با ایران حمایت می‌کند؛ این تجارت در ابتدا بر بخش‌های بسیار ضروری برای مردم ایران مثل دارو، دستگاه‌های پزشکی و کالاهای کشاورزی-غذایی تمرکز دارد. هدف بلندمدت INSTEX این است که به روی عاملان اقتصادی کشورهای ثالث که خواهان تجارت با ایران هستند باز باشد و سه کشور اروپایی به تلاش برای رسیدن به این هدف ادامه می‌دهند.ایجاد INSTEX گام ابتدایی مهمی است که امروز توسط سه کشور اروپایی برداشته شد. عملیاتی شدن INSTEX با رویکردی گام به گام دنبال می‌شود: سه کشور اروپایی به همراه INSTEX  به کار روی جزییات عینی و عملیاتی ادامه می‌دهند تا روش کار این شرکت را مشخص کنند، سه کشور اروپایی در راستای ایجاد یک نهاد همکاری اثرگذار و شفاف که برای عملیاتی کردن INSTEXT لازم است با ایران همکاری می‌کنند. در رابطه با مقابله با پول‌شویی، مبارزه با تامین مالی تروریسم (AML/CFT) و انطباق با تحریم‌های اتحادیه اروپا و سازمان ملل، INSTEXT تحت بالاترین معیارهای بین‌المللی عمل خواهد کرد. در این راستا، سه کشور اروپایی از ایران انتظار دارند همه عناصر برنامه اقدام اف.ای.تی .اف خود را سریعا اجرا کند.سه کشور اروپایی بر تعهد خود برای پیگیری توسعه بیشتر INSTEX به همراه کشورهای علاقه‌مند اروپایی به منظور عملیاتی کردن این ابزار در حمایت از تبادلات تجاری با ایران از طریق پیگیری گام‌های ذکر شده در بالا، تاکید می‌کنند.» اما اینستکس روندی را ایجاد می‌کند و مانند ابزاری است که بنا بر گزارش دویچه‌وله، ابزاری برای حمایت مبادلات تجاری است ویک سیستم پرداختی است که به بنگاه‌ها اجازه می‌دهد با وجود تحریم‌های امریکا با ایران مبادله کنند. همچنین یک سپر دیپلماتیک است که مبادله کالا را بدون آنکه نیازمند انتقال مستقیم پول بین ایران و اتحادیه اروپا را امکان پذیر می‌سازد . به نظر می‌آید که ایالات متحده با عملیاتی شدن اینستکس به نوعی آچمز شده است. زیرا تحلیلگران در شورای اروپایی روابط خارجی گفته‌اند که، «ایالات متحده حکم‌های یکجانبه‌ای را بر تحریم‌های ثانویه بسته که سلطه مالی جهانی‌اش را به خطر انداخته است.» با این حال آنها می‌گویند که سه اقصاد بزرگ اروپا که در طراحی اینستکس دخالت دارند شاید بتوانند واشنگتن را وارد سازد که در ارزیابی طرح خود دوباره فکر کند.

واکنش‌ها به عملیاتی شدن اینستکس بسیار حایز اهمیت بود. برای مثال هلگا اشمید دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا، عملیاتی شدن ساز وکار ویژه مالی اروپا و ایران را تأیید کرد و گفت: نخستین تراکنش در حال پردازش است و کشورهای بیشتری از اتحادیه اروپا به این سامانه وصل خواهند شد. وی با انتشار پیامی در توییتر، نشست کمیسیون مشترک برجام را سازنده خواند و افزود: اجرای موثر و کامل برجام از سوی تمام طرف‌ها به عنوان یک مساله کلیدی مورد توجه قرار گرفت.

همچنین سیدعباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه ایران که ریاست هیات ایرانی را در این نشست برعهده داشت، دقایقی پیش در گفت‌وگو با خبرنگاران از پیشرفت‌های صورت گرفته در عملیاتی شدن اینستکس استقبال کرد و آن را یک گام به سمت جلو خواند. وی گفت: ما امروز (روز جمعه) یک جلسه طولانی داشتیم بیش از سه ساعت، در مجموع جلسه مثبت و سازنده‌ای بود و نسبت به جلسات گذشته ما یک گام به جلو به شمار می‌آید، البته هنوز تا خواسته‌های جمهوری اسلامی فاصله قابل توجهی وجود دارد و با دستاوردهای ملموسی که جمهوری اسلامی ایران انتظار دارد، هنوز فاصله داریم. عراقچی در عین حال خاطرنشان کرد: با این حال قدم‌های رو به جلویی که در کمیسیون برداشته شد را بررسی کامل خواهیم کرد و من اینها را به تهران منتقل خواهم کرد و هرگونه تصمیم‌گیری با تهران خواهد بود. عراقچی گفت: اینستکس الان دیگر عملیاتی شده و 2 سه تا کیس (مورد) کاری هم الان در حال انجام شدن است و به زودی ظرف روزهای آینده تبادل مالی از طریق اینستکس انجام خواهد شد. معاون سیاسی وزیر خارجه ایران با بیان اینکه کشورهای اروپایی دیگری هم اظهار علاقه کردند به عنوان سهام‌دار به این مکانیسم و شرکت محلق شوند، بیان کرد: کشورهای اروپایی در نظر دارند اعتباراتی را برای اینستکس در نظر بگیرند و الان در حال حاضر به روی همه کشورهای اروپایی باز است و آنها می‌توانند از طریق آن با ایران معامله انجام دهند.

همچنین خبرگزاری آسوشیتدپرس روز جمعه نوشت که کشورهای اروپایی با ایجاد سپر دیپلماتیک حول شرکت‌ها از تبادلات تجاری آنان با ایران حمایت خواهند کرد.به گزارش این رسانه امریکایی، تحلیلگران اقتصادی شورای اروپا بر این باورند که حضور سه کشور قدرتمند اقتصادی اروپا (انگلیس، فرانسه و آلمان) در اینستکس می‌تواند ریسک‌پذیری تحت فشار قرارگرفتن امریکا را کاهش دهد.کشورهای اروپایی ایجاد‌کننده اینستکس می‌گویند که برای درگیر نشدن مستقیم با تحریم‌های امریکا، در مراحل اولیه اجرای ساز و کار مالی اینستکس بیشتر بر نیازهای اولیه جامعه مردمی ایران مانند دارو، دستگاه‌های پزشکی و محصولات کشاورزی متمرکز خواهد شد.«کورنلیوس آدباهر» دستیار شورای روابط خارجی آلمان گفت: شرکت‌های اروپایی که از سیستم پرداخت اینستکس استفاده می‌کنند، شرکت‌های کوچک دارای روابط تجاری طولانی مدت با منطقه خاورمیانه که با امریکا هیچ رابطه تجاری و کاری ندارند، خواهند بود.به گفته آدباهر، در مراحل اولیه شرکت‌های بزرگ اروپایی وارد این ساز و کار مالی برای تبادلات تجاری با ایران نخواهند شد.وی همچنین با اشاره به تلاش کشورهای اروپایی خاطرنشان کرد، ما فقط صحبت نمی‌کنیم، ما کار انجام می‌دهیم. این مهم است و این همان چیزی است که اروپایی‌ها در آن کار می‌کنند.