شاخص‌های پولی در سال 97

گروه بانک و بیمه | محسن شمشیری|

گزارش بانک مرکزی از وضعیت مانده سپرده‌ها نزد بانک‌ها و موسسه‌های اعتباری در پایان اسفند ماه ۹۷ نشان می‌دهد که سپرده‌های بانکی ریالی و ارزی نسبت به پایان سال ۹۶ رشد 25.6 درصدی داشته و از 1646 هزار میلیارد تومان در اسفند 96 به 2067 هزار میلیارد تومان در اسفند 97 رسیده و از مرز 2000 هزار میلیارد تومان یا 2 هزار تریلیون تومان گذشته است.

به گزارش تعادل، وضعیت تسهیلات بانک‌ها نیز حکایت از رشد 19.9 درصدی مانده تسهیلات شبکه بانکی درسال 97 دارد و رقم مانده تسهیلات از 1258 هزار میلیارد تومان در اسفند 96 به 1509 هزار میلیارد تومان در اسفند 97 رسیده است.

مانده کل سپرده‌های بانک و موسسه‌های اعتباری در پایان اسفندماه ۹۷ بیش از ۲۰۶۷۳.۴ هزار میلیارد ریال بود که نسبت به پایان سال ۹۶ معادل ۴۲۰۹.۳ هزار میلیارد ریال (برابر با ۲۵.۶ درصد) افزایش را ثبت کرد.برپایه بررسی صورت گرفته، بیشترین مبلغ سپرده‌ها مربوط به استان تهران با مانده ۱۱۳۱۸.۷ هزار میلیارد ریال و کمترین مبلغ مربوط به استان کهگیلویه و بویر احمد معادل ۵۵.۲ هزار میلیارد ریال بود. مانده کل تسهیلات بیش از ۱۵۰۹۰.۲ هزار میلیارد ریال بود که نسبت به پایان سال ۹۶ رقم ۲۵۰۳.۱ هزار میلیارد ریال (به میزان ۱۹.۹ درصد) افزایش نشان می‌دهد.بیشترین مبلغ تسهیلات مربوط به استان تهران با مانده ۹۷۵۲.۱ هزار میلیارد ریال و کمترین مبلغ مربوط به استان کهگیلویه و بویر احمد معادل ۵۱.۸ هزار میلیارد ریال بود.  براین اساس، با توجه به 365 روز سال، می‌توان گفت که روزانه 1153 میلیارد به سپرده‌ها و 687 میلیارد به تسهیلات بانک‌ها اضافه شده است.

  اثر رشد نرخ ارز، تورم و نقدینگی

بر رشد سپرده‌ها و تسهیلات

 این آمارها نشان می‌دهد که به دنبال رشد نرخ ارز و تورم و افزایش نقدینگی و سود سپرده به سپرده‌های بانکی، به تدریج سپرده‌ها و تسهیلات بانکی افزایش یافته و تزریق و رشد بالای نقدینگی در سال‌های 96 و 97، موجبات رشد سپرده‌های بانکی با رشد بالای 25 درصد را فراهم کرده است و متاثر از آن، مانده تسهیلات نیز افزایش یافته است.

به دنبال نوسان نرخ ارز، بانک مرکزی و شبکه بانکی برای کنترل بازار ارز، تامین هزینه‌های روبه افزایش دولت در شب عید و آخر سال، نقدینگی را افزایش داد و میزان تسهیلات دهی و تزریق پول و رشد پایه پولی قابل توجهی رخ داده که البته برای جمع‌آوری نقدینگی و کنترل بازار ارز و سکه و... نیز حدود 230 هزار میلیارد تومان اوراق سپرده ریالی 20 درصدی به فروش رفت و همین عوامل باعث رشد نقدینگی و همچنین رشد سپرده‌های ریالی و ارزی در اسفند 96 بوده است که البته اثری بر کنترل بازار ارز نداشت و در سال 97 بی‌سابقه‌ترین رشد نرخ ارز را شاهد بودیم و نرخ دلار از 5 هزار تومان تا نزدیک 19 هزار تومان بالا رفت.

  کاهش 4 درصدی نسبت تسهیلات

از سوی دیگر، رقم سپرده بعد از کسر سپرده قانونی از 1474 هزار میلیارد تومان در سال 96 به 1856 هزار میلیارد تومان در پایان سال 97 رسیده و نسبت تسهیلات به سپرده‌ها بعد از کسر سپرده قانونی نیز از 85.4 درصد در سال 96 به ۸۱.۳ درصد در سال 97 رسیده که نسبت به پایان سال ۹۶ به میزان ۴.۱ واحد درصد کاهش نشان می‌دهد. این نکته نشان می‌دهد که تمایل بانک‌ها به پرداخت بخشی از سپرده‌ها به عنوان تسهیلات نسبت به سال 96 کاهش یافته و مبالغ بیشتری در بانک‌ها به عنوان نقدینگی مورد نیاز جهت تامین نیاز مشتریان و همچنین مقابله با بحران‌ها و رعایت سیاست سقف اعتباری در نظر گرفته شده است.

بطوری که رقم نقدینگی موجود در بانک‌ها جهت پاسخ به نیاز مشتریان و رعایت سیاست سقف اعتباری از 216 هزار میلیارد تومان در اسفند 96 به 347 هزار میلیارد تومان در اسفند 97 رسیده و سهم آن از کل سپرده‌ها نیز از 13.12 درصد در سال 96 به 16.78 درصد کل سپرده‌ها در اسفند 97 رسیده است.

رقم سپرده قانونی که حدود 10.2 تا 10.5 درصد کل سپرده‌هاست از عدد 172 هزار میلیارد تومان در سال 96 به 211 هزار میلیارد تومان در سال 97 رسیده است.

در مجموع کل رقم نقدینگی باقی مانده و سپرده قانونی بانک‌ها از عدد 388 هزار میلیارد تومان در سال 96 به 558 هزار میلیاردتومان در سال 97 رسیده و رشد قابل توجه 170 هزار میلیارد تومانی داشته است.

یعنی بانک‌ها 170 هزار میلیارد تومان از سپرده‌ها را نسبت به سال 96 در بانک‌ها نگه داشته و تسهیلات نداده‌اند.

براین اساس، نسبت کل نقدینگی و سپرده‌های به کارگرفته نشده در بانک‌ها نیز از 23.5 درصد کل سپرده‌ها در سال 96 به 27 درصد کل سپرده‌ها در سال 97 رسیده است.  به عبارت دیگر بانک‌ها در سال 96 معادل 76.4 درصد کل سپرده‌ها را وام داده‌اند اما در سال 97 معادل 73 درصد کل سپرده‌ها را تسهیلات پرداخت کرده‌اند و این نکته نشانه آن است که تمایل به حفظ بخش بیشتری از سپرده‌ها جهت مقابله با بحران‌های مالی، تامین نیاز مشتریان، احتمال مراجعه بیشتر مشتریان به دریافت وجه نقد و... افزایش یافته و بانک‌ها جهت کاهش مطالبات معوق خود و ایجاد انضباط مالی و مدیریت بهتر منابع، سعی کرده‌اند که نقدینگی بیشتری را نگه داری کنند.

  نسبت تسهیلات در تهران

اما نسبت تسهیلات به سپرده بعد از کسر سپرده قانونی در برخی شهرها از جمله تهران بالاتر از میانگین 81.3 درصدی بوده است. نسبت مزبور در استان تهران ۹۴.۹ درصد و استان کهگیلویه و بویراحمد ۱۰۵.۶ درصد گزارش شده است.

رقم سپرده در استان تهران به 1131 هزار میلیارد تومان رسیده که 54.7 درصد از کل سپرده‌های شبکه بانکی است. همچنین رقم تسهیلات در استان تهران به 975 هزار میلیارد تومان رسیده که معادل 64.6 درصد کل تسهیلات کشور است. به عبارت دیگر تهران با وجود سهم 54 درصدی از کل سپرده‌های کشور معادل 64 درصد از کل تسهیلات را به خود اختصاص داده است و سهم استان تهران از تسهیلات 8 واحد درصد بیش از سهم آن از کل سپرده‌های کشور بوده است.

نکته مهم دیگر در رابطه با عملکرد سپرده‌ها و تسهیلات در استان تهران این موضوع است که بعد از بحران ارزی و نوسانات آنکه عمدتا از دی 96 شکل گرفته است، بخش عمده‌ای از رشد تسهیلات در 15 ماه دی 96 تا اسفند 97 جذب استان تهران شده است.

بانک مرکزی نیز یکی از علل مهم بالا بودن رقم تسهیلات و سپرده‌ها در استان تهران را استقرار دفاتر مرکزی بسیاری از شرکت‌ها و موسسه‌های تولیدی سایر استان‌ها در استان تهران اعلام کرده که عمده فعالیت‌های بانکی آنها توسط شعب بانک‌ها و موسسه‌های اعتباری استان تهران انجام می‌شود.

  جذب 71 درصد تسهیلات جدید در تهران

میزان سپرده بانکی در کشور از 1531 هزار میلیارد تومان در بهمن 96 به 2067 هزار میلیارد تومان در اسفند 97 رسیده و 536 هزار میلیارد تومان بیشتر شده و در تهران نیز در این مدت هشت ماهه، میزان سپرده بانکی از 894 هزار میلیارد تومان به 1131 هزار میلیارد تومان رسیده و 237 هزار میلیارد تومان بیشتر شده و در نتیجه 44.2 درصد این میزان رشد سپرده بانکی کشور جذب تهران شده است. مانده کل تسهیلات بانک‌ها در کشور نیز بالغ بر 1152هزار میلیارد تومان در بهمن 96 بوده که در اسفند 97 به 1509 هزار میلیارد تومان رسیده و 357 هزار میلیارد تومان بیشتر شده است. در تهران نیز مانده تسهیلات از 721 هزار میلیارد تومان در بهمن 96 به 975 هزار میلیارد تومان در اسفند 97 رسیده و254 هزار میلیارد تومان بیشتر شده است.

به عبارت دیگر، سهم تهران از افزایش مانده 357 هزار میلیارد تومانی تسهیلات معادل 254 هزار میلیارد تومان یا 71 درصد بوده است. یعنی سهم تهران از تسهیلات جدید در دوره 14 ماهه بهمن 96 تا اسفند 97 بیش از 71 درصد بوده است.

براین اساس، روشن است که بعد از نوسان ارزی و رشد قیمت‌ها، عوامل مختلفی باعث شده که تسهیلات جدید بانک‌ها عمدتا به سمت تهران گرایش داشته باشد و همین امر باعث شده که نسبت تسهیلات به کل سپرده‌ها در تهران از 80.6 درصد در بهمن 86 به 86.2 درصد در اسفند 97 افزایش داشته باشد و 5.6 درصد رشد کرده است.

نسبت تسهیلات به سپرده بعد از کسر سپرده قانونی در تهران نیز از 89.1 درصد در بهمن 96 به 94.9 درصد در اسفند 97 رسیده و 5.8 درصد رشد داشته است.

  نسبت موثر سپرده قانونی 2.4 درصد

کارشناسان معتقدند که با توجه به بدهی 160 هزار میلیارد تومانی بانک‌ها به بانک مرکزی، و سپرده قانونی 211 هزار میلیارد تومانی در اسفند 97، عملا رقم موثر سپرده قانونی معادل 51 هزار میلیارد تومان و درصد موثر آن 2.4 درصد است

  رشد تسهیلات کمتر از سپرده ها

این موضوع نشان می‌دهد که رشد تسهیلات نسبت به رشد سپرده‌ها کمتر بوده و بانک‌ها تلاش دارند که برای کنترل مطالبات معوق خود رقم کمتری از رشد سپرده‌ها را به تسهیلات اختصاص دهند و لذا از رشد 25 درصدی سپرده‌ها به میزان 19 درصد رشد در تسهیلات ایجاد کرده‌اند و رشد تسهیلات 6 درصد کمتر از رشد سپرده‌ها بوده است.

به عبارت دیگر، روندی که از بهمن سال 96 شروع شده و بخش عمده‌ای از رشد تسهیلات بانک‌ها به تهران اختصاص یافته، همچنان ادامه دارد و تهران بیش از میانگین کشور نسبت تسهیلات به سپرده‌ها داشته و رقم قابل توجهی از افزایش مانده تسهیلات به استان تهران اختصاص یافته است.

آمارهای بانکی از وضعیت سپرده‌ها و تسهیلات در استان‌های کشور در بهمن 97 نشان می‌دهد که نسبت تسهیلات به سپرده‌ها در کل کشور کاهش یافته و به 72 درصد رسیده که نسبت به رقم 75 درصدی ماه‌های قبل از آن کاهش داشته است و در حالی که پیش از این حدود 24 درصد سپرده‌ها با عنوان سپرده قانونی و ذخیره احتیاطی یا سقف اعتباری حفظ می‌شد و مابقی یعنی 75 درصد به صورت تسهیلات بانکی پرداخت می‌شد، اما در بهمن ماه 97 این شاخص به 28 درصد رسیده و 72 درصد تسهیلات پرداخت شده است.

نکته حایز اهمیت آن است که با افزایش سپرده‌ها از رقم 1531 هزار میلیارد در بهمن 96 به 2022 هزار میلیارد تومان در بهمن 97 ظرف یکسال معادل 491 هزار میلیارد تومان اضافه شده که روزانه معادل 1345 میلیارد تومان به سپرده‌ها و به نوعی به نقدینگی کشور اضافه کرده است.

همچنین تسهیلات بانک‌ها از 1152 هزار میلیارد تومان به 1457 هزار میلیارد تومان در این یکسال افزایش یافته و معادل 305 هزار میلیارد تومان یا روزانه 835 میلیارد تومان به مانده تسهیلات اضافه کرده است.

و این موضوع نشان‌دهنده رشد بالای نقدینگی، خلق پول، سپرده‌ها و تسهیلات در کشور است که البته با وجود رشد 32 درصدی سپرده‌ها و رشد 26 درصدی تسهیلات در این یکسال، عملا کمکی به کاهش بیکاری و رفع رکود تورمی، ایجاد رونق در تولید و رشد اقتصادی نکرده است.

  کاهش سرعت رشد تسهیلات دهی

در سال 97

از سوی دیگر، رشد تسهیلات نسبت به رشد سپرده‌ها در این مدت، نشان‌دهنده این واقعیت است که در سال 97 نوعی سیاست انضباط مالی در پرداخت تسهیلات در دستور کار قرار گرفته و بانک‌ها از میزان افزایش سپرده‌ها و نقدینگی خود، رقم کمتری را تسهیلات پرداخت کرده‌اند تا از این طریق، مطالبات معوق خود را کاهش داده و نسبت به بهبود منابع خود اقدام کنند.وضعیت سپرده و تسهیلات نشان می‌دهد، غول نقدینگی و پول رشد زیادی داشته است و در حال حاضر حداقل بیش از 1900هزار میلیارد تومان نقدینگی و سپرده در بانک‌ها موجود است و بدهی مردم و فعالان اقتصادی به بانک‌ها نیز رشد زیادی داشته است و تا پایان سال 97 نه تنها نقدینگی و سپرده‌های بانکی به مرز 1900هزار میلیارد تومان نزدیک شده بلکه بدهی مردم به بانک‌ها نیز افزایش داشته که البته این ارقام بزرگ، در صورت بهبود فضای کسب و کار و کاهش مشکلات سیاسی، ‌می‌تواند در جهت رشد سرمایه‌گذاری، تولید و اشتغال به کار گرفته شود. اما در صورت رکود تورمی و چالش‌های بزرگ اقتصادی، می‌تواند به نکته‌ای نگران‌کننده برای افزایش قیمت‌ها تبدیل شود.