سرنوشت مبهم بیمه بناهای تاریخی

ریحانه  جاویدی|

ضلع شمال غربی میدان حسن‌آباد تهران در آتش سوخت. قبل از آن هم بسیاری از بناهای تاریخی در سیل، زلزله و آتش‌سوزی آسیب‌دیده و تخریب شده‌اند اما با وجود انبوهی از مخاطره‌های طبیعی در ایران، به جز سه بنای کاخ گلستان، کاخ نیاوران و موزه ملی ایران، هیچ بنای تاریخی دیگری بیمه نیست. حمایت بیمه، چتری است که به دلیل تعهد مالی سنگین برای طرفین بیمه و مشکلات اقتصادی و کمبود بودجه هیچگاه بر سر بناهای تاریخی باز نشد، در حالی که بیش از یک قرن است که در سایر کشورها این آثار تحت بیمه قرار دارند تا در صورت وقوع حادثه مرمت آنها تسریع یابد در ایران شاهد تخریب آثار تاریخی به عمد یا غیر عمد هستیم آن هم در حالی که بیمه‌ها هر بار به بهانه‌های مختلفی از چنین تعهدی شانه خالی کرده‌اند تا اینکه سرانجام اواخر اردیبهشت امسال نمایندگان مجلس شورای اسلامی در مصوبه‌ای دولت را مکلف کردند بناهای تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی را بیمه کند با این وجود مسوولان سازمان میراث فرهنگی اگرچه بیمه آثار و بناهای تاریخی را اقدامی مثبت ارزیابی می‌کنند، اما به نظر می‌رسد نسبت به تامین مالی چنین طرحی، چشم‌انداز مثبتی ندارند.

     ندادن تعهد مالی بیمه‌ها، نافی بیمه‎‌شدن بناهای تاریخی نیست

17 اردیبهشت امسال نمایندگان مجلس در جریان بررسی جزییات طرح حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی- فرهنگی ماده ۱۵ این طرح را به تصویب رساندند که بر اساس آن دستگاه‌های اجرایی و نهادها مکلفند هزینه‌های مربوط به پژوهش، حفاظت و مرمت آثار منقول و غیر‌منقول ثبت شده در فهرست آثار ملی و آثار واجد ارزش تاریخی- فرهنگی و فهرست‌های ذی‌ربط مربوط به آثار در اختیار یا در حیطه موضوع تخصصی همان دستگاه را از محل اعتبارات خود تأمین کنند. این اعتبارات در چارچوب ضوابط قانونی سازمان هزینه می‌شود. در ادامه ماده ۱۶ این طرح به تصویب رسید که بر اساس آن شهرداری‌ها و شورای اسلامی شهرهای دارای بافت تاریخی فرهنگی مصوب، مکلفند در تخصیص بودجه عمرانی سالانه شهر، این بافت‌ها را در اولویت قرار دهند. نمایندگان همچنین با تصویب ماده ۱۷ این طرح سازمان میراث فرهنگی را مکلف کردند ظرف مدت دو سال با بررسی و پایش‌های مقتضی، بناهای واجد ارزش برای ثبت در فهرست آثار ملی و فهرست‌های ذی‌ربط را رسماً اعلام و در اختیار عموم قرار دهد. مجلس همچنین ماده ۱۹ این طرح را به تصویب رساند که بر اساس آن دولت مکلف است تدابیر و اقدامات لازم برای بیمه بناهای تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی و فهرست‌های ذیربط را انجام دهد.

تصویب این قانون در حالی است که هادی احمدی، مدیرکل دفتر حفظ و احیاء بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی با بیان اینکه تنها 10 روز است این قانون ابلاغ شده، به «تعادل» گفت: ما نیاز به یک فرجه سه ماهه داریم برای آنکه بتوانیم بناها را احصا کنیم اما مشکل اصلی در این زمینه این است که بودجه سال 98 بسته شده و برای بیمه بناهای تاریخی چیزی در نظر گرفته نشده است. در تلاش هستیم که از منبعی، بودجه موردنیاز را تامین کنیم اما به نظر نمی‌رسد به سال 98 برسد. در بیمه کردن بناهای تاریخی به جز محدودیت‌های مالی هیچ محدودیتی از نظر تعداد بناهای نداریم اما باید دید منابع مالی چقدر اجازه می‌دهند. او افزود: پیش از تصویب چنین طرحی، بناهای با ارزشی مانند کاخ گلستان بیمه شدند اما بر فرض مثال اگر اتفاقی برای این کاخ رخ دهد، هیچ منبعی نمی‌تواند هزینه مادی آن را تامین کند. با این حال این موضوع نمی‌تواند نافی بیمه‌شدن بناهای تاریخی باشد. دلیل نمی‌شود که چون بیمه‌ها قادر نیستند تعهد مالی سنگینی مانند بیمه بناهای تاریخی را قبول کنند، پس اصلا بناها را بیمه نکنیم. البته این موضوع نیازمند آیین‌نامه‌ای است که باید سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تهیه کند تا ابعاد طرح به وضوح مشخص شود.

    استانداردسازی مهم‌تر از بیمه

اظهارات احمدی در حالی است که محمدرضا کارگر، مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی بر این موضوع تاکید دارد که بهتر است هزینه‌ای که برای بیمه صرف می‌شود برای استانداردسازی بناها و مرمت‌ آنها باشد. او درباره این موضوع به «تعادل» گفت: تمامی موزه‌های کشور در مقابل آتش‌سوزی، یک رده از اطفای حریق را دارند، در موزه‌های بزرگ و منطقه‌ای و خاص هم سیستم اطفای حریق اتوماتیک نصب شده است اما آتش‌سوزی یا هر مخاطره دیگری، یک تهدید علیه آثار و بناهای تاریخی است که باید با استانداردسازی وقوع آن را به حداقل برسانیم.  او افزود: بیمه تمامی اشیای تاریخی که عملا ممکن نیست اما بر فرض بناهای تاریخی یا اشیای تاریخی تحت پوشش بیمه قرار بگیرند، اگر حادثه‌ای رخ داد، بیمه پول آن را می‌دهد اما آیا ارزش معنوی آن هم قابل بازگشت است؟ وقتی یک شی تاریخی بر اثر حادثه دستخوش تغییر شود، جبران مالی آن را به حالت اولیه باز نمی‌گرداند. بنابراین بهتر است این هزینه برای جلوگیری از بروز حادثه و به حداقل رساندن اثرات آن صرف شود، موزه‌ها و بناهای تاریخی باید به موقع مرمت و استانداردسازی شوند تا خسارت حوادث به حداقل برسد.

   آثار خارج از شهر بیمه نمی‌شوند

بیمه بناهای تاریخی در حالی از سوی مجلس تصویب شده و مدیرکل دفتر حفظ و احیاء بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی هم در حالی از نداشتن محدویت در تعداد بناها برای بیمه می‌گوید که چندی پیش محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور در تشریح مصوبه بیمه بناهای تاریخی با بیان اینکه حق بیمه بناهای تاریخی را خود سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری باید پرداخت کند، اعلام کرد، برنامه‌ای برای بیمه آثار خارج از شهر چون تخت‌جمشید یا چغازنبیل ندارند در نتیجه محوطه‌های باستانی و تپه‌های تاریخی زیر چتر بیمه قرار نمی‌گیرد. طالبیان در تشریح این موضوع گفت: بناهای تاریخی در شهر توسط عوامل بسیاری تهدید می‌شود که تاثیری روی محوطه‌ها باستانی و بناهای خارج از شهر ندارند و بحث بیمه تنها به بناهای میراثی در داخل شهر می‌پردازد. او افزود: حق بیمه را خود سازمان میراث فرهنگی می‌دهد و قرار نیست بانکی در این ماجرا باشد اما این مصوبه همه دستگاه‌های دولتی و نظامی را مکلف به بیمه بناهای تاریخی می‌کند. بیمه بناهای تاریخی باعث می‌شود تا آرام‌آرام استانداردسازی مجموعه‌ها را هم انجام بدهیم. می‌دانید بیمه زمانی یک بنا را قبول می‌کند که شما در مقابل حوادث از جمله آتش‌سوزی و... حداقل تجهیزات اولیه را داشته و تمهیدات را اندیشیده باشید. بیمه قبل از قرارداد این مسائل را چک می‌کنند.

به گفته طالبیان هزینه مرمت اثری که سازمان میراث فرهنگی یا دستگاه‌های دیگر بیمه می‌کنند باید در زمان حادثه بطور کامل پرداخت شود. او اعتقاد دارد که با بیمه کردن بناها به محض وقوع حادثه می‌توان مرمت اثر را شروع کرد و منتظر اختصاص یک بودجه از سوی دولت یا مجلس نماند.