راهکار جبران کسری درآمد نفتی

یک عضو کمیسیون برنامه و بودجه می‌گوید اگر بتوانیم تنها بخشی از یارانه پنهان را در اقتصاد مدیریت کنیم چیزی معادل بودجه عمومی کشور از همین محل قابل تامین است.

کاهش وابستگی بودجه و برنامه مالی کشور به درآمدهای نفتی دست‌کم به صورت اعلانی در دستور کار دولت‌ها قرار گرفته اما هیچ یک موفق نشدند این تاکید رهبری را در حد مطلوب به اجرا برسانند تا اینکه عدو سبب خیر شد و با اعمال تحریم‌های سختگیرانه امریکا فروش نفت ایران به حداقل رسید. همین عامل باعث شد تا دولت دوازدهم برای اولین بار بودجه امسال را اصلاح و با کمترین میزان فروش نفت تنظیم کند.

هر چند که سال گذشته بودجه 98 با فروش 1.5 میلیون بشکه در روز با قیمت 55 دلار بسته شد و به تصویب رسید اما با دخالت‌های امریکا در منطقه و تشدید تحریم‌های نفتی این پیش بینی دولت درست از آب درنیامد. بنابراین در اصلاحیه‌ای درآمدهای نفتی در بودجه به فروش 300 هزار بشکه در روز تقلیل یافت. البته نباید فراموش کنیم که امروز قیمت نفت در هر بشکه به 63 دلار رسیده است و احتمال افزایش آن به دلیل کمبود نفت ایران در بازار هم وجود دارد.  طبق برنامه جدید سازمان برنامه و بودجه، امسال و سال آینده وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی به ۱۰ درصد کاهش می‌‌یابد. این برنامه چهار محور و 23 دستورالعمل دارد که ایجاد درآمدهای پایدار برای دولت، صرفه‌ جویی در هزینه‌‌های کار، ثبات اقتصادی و تقویت بودجه در رابطه با مجلس، دولت و قوه قضاییه از محورهای چهارگانه این برنامه است. تا این جای کار و طبق گزارش رییس سازمان برنامه و بودجه از ۱۴۸ هزار میلیارد تومان میزان وابستگی نفت، حدود ۵۵ هزار میلیارد تومان تقلیل یافته است یعنی تنها یک سوم از منابع نفتی در بودجه مورد مصرف قرار می‌گیرد.

این برنامه روی کاغذ بسیار به جا و کاربردی به نظر می‌رسد اما با توجه به رشد 20 درصدی دستمزد کارمندان که به معنای افزایش هزینه‌های جاری است و همچنین افزایش بودجه عمرانی احتمال کسری بودجه بیش از سنوات گذشته وجود دارد و هنوز منبع دیگری نتوانسته جای پول نفت را در دخل و خرج دولت بگیرد.

مهرداد بائوج لاهوتی عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس در گفت‌وگو با ایرنا درباره اصلاح بودجه و کاهش وابستگی آن به درآمدهای نفتی تا 10 درصد، گفت: بحث کاهش نقش نفت در بودجه بحث جدیدی نیست و از دهه‌های گذشته در دستور کار دولت‌ها قرار داشته است.

وی با بیان اینکه باید با صرفه جویی در دو منبع هزینه‌های جاری و هزینه‌های عمرانی نسبت به کاهش سهم درآمدهای نفتی در بودجه اقدام شود، اظهار داشت: بندی در قانون برنامه بودجه وجود دارد که بر اساس آن در صورتی که درآمدهای نفتی محقق نشد می‌توان از محل حساب ذخیره ارزی کسری بودجه را جبران کرد.

لاهوتی با اشاره به برنامه دولت برای به حداقل رساندن نقش و سهم درآمدهای نفتی در بودجه سال‌های آینده گفت: برای به حداقل رساندن وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی گزینه‌های متعددی وجود دارد که معتقدم کاربردی‌ترین آن مدیریت یارانه‌های پنهان است.

عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با تاکید بر اینکه در حال حاضر هزار و 300 هزار میلیارد تومان یارانه پرداخت می‌شود، بیان داشت: ازاین رقم 130 هزار میلیارد تومان رقم یارانه آشکار است که در قالب یارانه نقدی به مردم ارایه می‌شود و مابقی یارانه پنهانی است که عمده آن در اختیار دهک‌های با درآمد بالا قرار می‌گیرد و باید در پرداخت آن اصلاحاتی صورت گیرد.

وی افزود: در حال حاضر دهک‌های بالا، 26 برابر بیشتر از دهک‌های پایین جامعه از یارانه بنزین استفاده می‌کنند و در یارانه بخش‌های دیگر هم نسبت‌ها به این اندازه است و نمی‌توان در شرایط امروز اقتصادی کشور این روند را ادامه داد.

به گفته لاهوتی، اگر بتوانیم تنها بخشی از این یارانه پنهان را مدیریت کنیم چیزی معادل بودجه عمومی کشور را می‌توانیم تنها از همین محل تامین کنیم. این موضوع در دستور کار دولت قرار گرفته است و قرار بر این است در مدت چهار سال تخصیص یارانه پنهان مدیریت و از این طریق کسری بودجه ناشی از کاهش سهم درآمدهای نفتی جبران شود.  

از ابتدای انقلاب سعی دولت‌ها بر این بوده که بتوانند بند ناف مخارج کشور را درآمدهای نفتی ببرند اما در مقاطعی مانند اواسط دهه 80 تا ابتدای 90 نه تنها سهم نفت در دخل و خرج کشور کاهش پیدا نکرد بلکه مدیریت نادرست افزایش درآمدهای نفتی، اقتصاد را به بیماری هلندی مبتلا کرد.

هر چند برخی براین باورند که مالیات می‌تواند جای پول نفت در بودجه را بگیرد و ایران هم باید مانند سایر کشورهای غیر نفتی مالیات را اساس مدیریت دخل و خرج کشور قرار دهد اما این راهکار به معنای افزایش نرخ مالیات در اقتصاد به رکود رفته می‌تواند آثار منفی قابل توجهی بر جای بگذارد مگر اینکه جلوی 50 هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی گرفته شود.

افزایش ظرفیت‌های صنعت گردشگری، رشد صادرات سنتی به مشتریان قدیمی، افزایش صادرات فرآورده‌های نفتی به جای نفت خام، فعال سازی ترانزیت از کریدور شمال- جنوب در ایران که می‌تواند اروپا را به خلیج فارس متصل کند، تنها گوشه‌ای از توان کشورمان برای کاهش سهم پول نفت در دخل و خرج‌ها است. هر یک از این گزینه‌ها خودشان به تنهایی محل درآمد یک کشور محسوب می‌شوند اما در حالی که تمام این ظرفیت‌ها در ایران موجود است تاکنون نتوانسته ایم اقتصاد بدون نفت را تجربه کنیم.