ریسک گودهای پرخطر برای تهران

گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری |

آماری که در خصوص گودهای پر خطر تهران عنوان می‌شود ضد ونقیض است. به گفته برخی مسوولان تهران 200 گود پر خطر در تهران وجود دارد و به گفته عده‌ای دیگر 84 گود پر خطر. طبق آماری که شهرداری سال گذشته منتشر کرد 221گود رها شده در محدوده پایتخت وجود دارد که از این تعداد، ۸۴ گود پر خطر، ۴۵ گود میان خطر و ۹۲ گود کم خطر محسوب می‌شود. فارغ از تعداد صحیح آمارها واقعیت این است که به روایت‌های متعدد مسوولان اجرایی، گودبرداری‌های پرخطر بلاتکلیف و رها شده‌ای در تهران وجود دارد که جان مردمی که در اطراف آنها زندگی می‌کنند را به شکلی بالقوه تهدید می‌کند. بسیاری از این گودبرداری‌ها در نقاط شمالی و گسل‌خیز تهران هستند و نگرانی بابت کمترین احتمال زلزله را بیشتر و بیشتر می‌کنند. بر اساس آمار قریب به ۳۰ درصد گود‌های رها شده متعلق به ارگان‌های دولتی و حدود ۱۵ درصد متعلق به شهرداری تهران است که قریب به ۳۵ درصد از این گود‌های رها شده تحت مالکیت شهرداری و نهاد‌های دولتی، در زمره گود‌های پرخطر قرار دارد. همچنین بیشترین تعداد گودهای پرخطر با ۱۴ مورد در منطقه یک قرار دارد و پس از آن منطقه ۲۲ با ۱۱ گود و منطقه ۱۸ با 7 گود بیشترین تعداد گودهای پرخطر را در خود جای داده‌اند. در مابقی مناطق نیز تعداد گودهای پرخطر کمتر از 7 مورد است و در عین حال در مناطقی مانند ۱۶ و ۱۹ هیچ گود پرخطری مشاهده نشده است. در رابطه با عمق گودها نیز ۱۲ گود بالای ۲۵ متر، ۹۲ مورد بین ۱۰ تا ۲۵ متر، ۵۲ مورد بین ۵ تا ۱۰ متر و ۸۵ مورد زیر ۵ متر است.

به گزارش «تعادل»، برابر مفاد مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان (پی و پی‌سازی) هرگونه گود با عمق بیشتر از ۲۰ متر با خطر بسیار زیاد تلقی می‌شود و گودهای با عمق کمتر از ۲۰ متر در گروه گودهای با خطر زیاد یا معمولی قرار می‌گیرند، البته در این مورد باتوجه به اینکه گود با شیب پایدار ایجاد شده یا با دیوار قائم، گودهای زیر ۶ متر یا ۹ متر به عنوان گودهای معمولی لحاظ می‌شوند.

در گذشته پروسه طولانی صدور مجوز ساخت باعث شد تا شهرداری برای برخی مالکان مجوز موقت به نام

«پیش پروانه» صادر کند تا در این فاصله مالک اقدام به خاک‌برداری و گودبرداری کند و بعد پروانه قطعی صادر شود. در این مدت اتفاقات ناگواری رخ داد که شهرداری مجبور شد صدور پروانه موقت را متوقف کند اما گودهای بسیاری در شهر تهران احداث شد که مالکان به دلیل افزایش یک‌باره قیمت‌ها ادامه ساخت برایشان ممکن نبود یا سود چندانی برایشان نداشت. در نتیجه گودهای عمیق در کوچه پس کوچه‌های شهر رها شدند و حوادث تلخی را رقم زدند. در نتیجه شهرداری تصمیم به پر کردن برخی از این گودها گرفت. طبق قانون درصورتی‌که اجرای پروژه از برنامه زمان‌بندی عقب افتاده باشد و گود برای زمان زیادی رهاشده بماند، تا دوره‌ای امکان مقاوم‌سازی وجود دارد اما در همین شرایط هم ناظر و پیمانکار باید نسبت به شرایط نگران‌کننده گود پیگیری و در صورت لزوم نسبت به پرکردن گود اقدام کنند. در این وضعیت شهرداری تقاضا می‌کند به او اجازه داده شود برای تأمین ایمنی مردم وارد بحث شود و به حساب و هزینه مالک اقدامات ایمنی را زیرنظر ناظر انجام دهد. طبق بند ١۴ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها، زمانی که امکان پرداخت هزینه ایمن‌سازی‌ گود از سوی مالک وجود نداشته باشد، شهرداری برای حفظ ایمنی شهروندان باید هزینه را پرداخت کند و بعد از آن با توجه به نرخ تورم با ١۵ درصد بالاسری، هزینه را از مالک دریافت کند.

‌    خطرناک‌ترین گود تهران کجاست؟

از جمله مهم‌ترین گود‌های خطرساز و رها شده، گودبرداری عظیم در مجاورت برج میلاد است، این گود قریب به ۷ سال پیش، صرفاً به اتکای برگزاری مسابقه بین‌المللی طرح برتر و بدون طی فرایند صدور پروانه، اجرایی شد و کماکان نیز به علت وجود اختلاف‌نظر‌های کارشناسی مابین سازمان سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های مردمی به طرفیت از شهرداری تهران و بنیاد تعاون ناجا بلاتکلیف مانده و بر اساس برخی گزارش‌های دریافتی ساختمان مرکز همایش‌های برج میلاد را نیز تحت تاثیر قرار داده است. محمدمهدی تندگویان عضو شورای چهارم عنوان کرده بود که از سال ۹۲ تاکنون گود برج میلاد رها شده و این در حالی است که عمر مفید نیلینگ چهار سال است و حالا این گود نیازمند این است که دیوارهای آن تقویت شوند. به گفته وی، اکنون ما با یک گود پرخطری مواجه هستیم که دقیقا در کنار برج میلاد قرار دارد و بار برج روی این گود سنگینی می‌کند. به‌طوری که با نخستین شکاف در گود، شاهد خواهیم بود که پایه‌های برج مقاومت خود را از دست داده و برج به درون گودال ۴۰ متری سقوط خواهد کرد و در خوشبینانه‌ترین حالت برج میلاد کج خواهد شد.

اما قضیه گود برج میلاد از این قرار است که ۵ سال پیش قراردادی میان سازمان مشارکت‌های شهرداری و یکی از شرکت‌های متعلق به بنیاد تعاون ناجا امضا شد. براساس این قرارداد مقرر شد در فاز ۲ برج میلاد، هتل دوقلوی ۵‌ ستاره‌ای در جوار مرکز همایش‌های برج میلاد ساخته شود. بنیاد تعاون ناجا بلافاصله بعد از انعقاد قرارداد گودبرداری کرد، اما کار به همان شکل رها شد و بنیاد تعاون ناجا نیز دلیل انصراف خود از این پروژه را رفتن شریک چینی خود عنوان و اعلام کرد که به‌دنبال یک شریک است چرا که به‌دلیل مشکلات مالی امکان توسعه پروژه را ندارد.حال این گود بزرگ به همان شکل رها شده و پایدارسازی که در دیواره‌های آن اجرا شده است نیز نمی‌تواند برای همیشه از گود و احتمال حرکت خاک محافظت کند. چندی پیش مجید فراهانی، رییس کمیته بودجه شورای شهر با بیان اینکه گود برج میلاد جزو ۲۰۰ گود پرخطر تهران است پیشنهاد کرد درصورتی که سرمایه‌گذار برای ادامه ساخت فاز ۲ برج میلاد پیدا نشد، این گود ایمن‌سازی‌ و تبدیل به پلازای شهری شود.

    ایمن‌سازی از اول شهریور

هفته گذشته مهدی صالحی، مدیرکل معماری و ساختمان شهرداری تهران از آغاز عملیات ایمن‌سازی‌ و رفع خطر گود مجاور برج میلاد از اول شهریورماه خبر داد و گفت: طبق آخرین تفاهمنامه بین شهرداری و شرکت کهن دژ میلاد به عنوان شریک و طبق نظر مشاور سازمان مشاور فنی و مهندسی و مشاور شریک، قرار شد به سرعت تمهیدات اولیه برای ایمن‌سازی‌ و رفع خطر صورت بگیرد. به گفته صالحی اقدامات در این زمینه در دو بعد کوتاه‌مدت و میان‌مدت انجام می‌شود؛ به این معنی که از اول تا پایان شهریور اقدامات کوتاه‌مدت شامل کنترل نیل‌ها، انگراژها و زهکش‌ها صورت می‌گیرد. پس از پایان این مرحله، اجرای عملیات پاشنه خاکی به عنوان کار میان‌مدت و اصلی آغاز می‌شود که ممکن است تا پایان سال به درازا بکشد.طبق توافق صورت گرفته تا دوم شهریورماه باید نقشه اجرای پاشنه خاکی (تثبیت پایین دیوارها) ارایه و پس از آن برآورد ریالی پروژه صورت بگیرد. به گفته صالحی، به‌دلیل تأکید شهرداری تهران بر اجرای عملیات ایمن‌سازی‌ و همزمان اعتقاد شریک به ایمن بودن گود و عدم‌نیاز به اجرای این پروژه، شهرداری طبق قانون خود را موظف می‌داند تا هزینه ایمن‌سازی‌ را پرداخت کند؛ البته این هزینه در قرارداد مشارکت در قدرالسهم شهرداری لحاظ می‌شود.

گود خیابان نلسون ماندلا نبش خیابان ستاری یکی دیگر از گودهای پرخطر است که به یکی از موسسات مالی اعتباری تعلق دارد. این موسسه در طول سال‌های گذشته با مشکلات مالی روبه‌رو شد و به همین دلیل روند اجرای پروژه متوقف شده که شهرداری تصمیم به مقاوم‌سازی این گود گرفته است .گود ایران‌زمین نیز سال‌هاست که به حال خود رها شده است. این گود در سال ٩٣ ایمن‌سازی‌ شد، اما به گفته مسوولان شهرداری طلب شهرداری تهران از این حیث پرداخت نشده است و شهرداری هم طلب خود را به مرجع قضایی اعلام کرد و در نهایت با حکم قوه‌قضاییه، مالکیت پروژه گودبردای شده ایران‌زمین بابت دیون مالک پروژه به وزارت نفت واگذار شد.

    افزایش فرو نشست‌ها در تهران

سازمان نظام مهندسی از مراجعی است که روی گودبرداری‌ها نظارت دارد. اما به گفته احمدرضا سرحدی، نایب‌رییس اسبق سازمان نظام مهندسی این سازمان در خصوص پروژه‌های بزرگ و گودبرداری‌های عمیق هیچ مسوولیتی ندارد. او در این باره به «تعادل» توضیح داد: در تهران دو نوع گود داریم که بارزترین آن گودبرداری‌های غیر اصولی برای ساخت وساز است مانند گود خیابان گلستان در شهرک غرب و گود خیابان ظفر که چندی پیش دچار فرو ریزش شد و طی این حادثه 3 کارگر جان خود را از دست دادند.نوع دیگر گودهای ناشی از فرونشست و خالی شدن سفره آب‌های زیرزمینی است که با توجه به وضعیت خشکسالی موجود از این به بعد بیشتر درباره آن خواهیم شنید. به‌خصوص مناطق جنوبی تهران و زمین‌های کشاورزی اطراف آن وضعیت به‌شدت نگران‌کننده‌ای دارد و ممکن است بر اثر نشست و فروریزش زمین، لوله‌های آب و فاضلاب یا لوله‌های گاز آسیب ببیند همانند آنچه در خیابان شهران اتفاق افتاد.

این عضو سازمان نظام مهندسی درباره گودهای پر خطر ناشی از ساخت و ساز توضیحاتی ارایه کرد و گفت: در گودبرداری‌های عمیق که طی دو سال اخیر، تعداد آنها در مقایسه با ساخت‌وسازهای کم‌ارتفاع و کم‌عمق، افزایش پیدا کرده است، مالک پروژه برای تامین پارکینگ مورد نیاز طبقات مثبت -طبقاتی که با تراکم بالای ۱۰ تا ۱۵ طبقه، در تراز روی زمین احداث می‌شود- مجبور است تا عمق بیش از ۱۵ متری زمین، حفاری انجام دهد تا حداقل 5 و به‌طور متوسط ۶ تا ۷ طبقه منفی در تراز زیرزمین، به‌منظور ایجاد پارکینگ، احداث کند. از آنجا که در قسمت‌هایی از مناطق شهر تهران، قنات‌های خشک‌شده و آبراه‌های زیرزمینی وجود دارد، عملیات گودبرداری در این مناطق باید بعد از آزمایش‌های استحکام خاک‌های مجاور محل گود و تاییدیه‌های مربوطه انجام شود؛ اما صرفنظر کردن برخی سازنده‌ها از این آزمایش‌ها، مسیر گودبرداری‌ را ناگهان به ریزش و نشست منحرف می‌کند.

او ادامه داد: .مجوز ساخت را شهرداری را می‌دهد و نظارت عالیه نیز بر عهده خودش است . سازمان نظام مهندسی نیز از طریق مهندسان ناظر بر ساخت و ساز‌های کوچک مقیاس نظارت می‌کند .گودبرداری نیز قوانین مخصوص خودش را دارد. زمانی که گودبرداری انجام می‌شود مهندسان موارد مختلفی را باید مد نظر قرار دهند و معمولا نیز مشکل خاصی پیش نمی‌آید.البته هر چندسال ممکن است بر اثر بی‌مبالاتی حوادثی رخ دهد، اما عموما سازمان نظام مهندسی بر این موضوع اشراف دارد.اما گودبرداری‌های بزرگ از نظارت سازمان نظام مهندسی خارج است و مهندس ناظر نقشی در آن ندارد.گمان نمی‌کنم گودبرداری شهرک غرب مهندس ناظر مشخصی داشته باشد زیرا اسمی از شرکت یا شخصی هم برده نشد. دراین پروژه‌ها معمولا نهادهای خاصی فعال هستند که امکانات و رانت‌های ویژه‌ای دارند و قادرند قوانین و مقررات را به راحتی دور بزنند.

    آمادگی برای رفع گودهای پرخطر

او ادامه داد: در برخی گودبرداری‌ها نیز تخلفاتی صورت می‌گیرد و باید شرکت‌های متخصصی که خاک را ساماندهی کرده و نیلینگ می‌کنند وارد کار شوند. در گودبرداری فاصله با ساختمان‌های مجاور بسیار مهم است. باید بتوان دیوار ساختمان‌های مجاور را مهار کرد که کار چندان پیچیده‌ای نیست اما زمانی که گودبرداری عمیق‌تر است و عمق گود 15 یا 30 متر باشد، فشار خاصی که به ساختمان‌های مجاور وارد می‌شود باعث رانش افقی خاک شده و ریزش آن را در پی خواهد داشت. بنابراین گودبرداری‌های عمیق ابزار و متخصصان خودش را می‌طلبد.

این عضو سازمان نظام مهندسی با بیان اینکه اکنون نقاط خطرناکی در شهر تهران وجود دارد که باید مورد رسیدگی قرار گیرد، تصریح کرد: گود خیابان نلسون ماندلا بسیار خطرناک است و سال گذشته نیز آب‌های سطحی از آن خارج شده و به سمت ساختمان‌های مجاور نشت می‌کرد. گود گنار برج میلاد نیز از این دست است و باید در اولویت قرار گیرند. برای رسیدگی به این موارد چنانچه سازمان نظام مهندسی مورد مشورت قرار گیرد کمک‌های خوبی به مسوولان خواهد کرد و ما از این قضیه استقبال می‌کنیم.

یکی از راه‌حل‌های شهرداری تهران برای حل معضل گودهای رها شده پر کردن آنها است. سرحدی در این باره توضیح داد: پر کردن گودها نیز ضوابط خاصی دارد. این گودها سال‌ها خالی بوده‌اند و ممکن است خاک آن پوک شده باشد و اگر خاکی روی آن ریخته شود ممکن است درآینده مشکل ایجاد کند. در مجموع ساماندهی گودبرداری‌ها کار پیچیده‌ای نیست و امکانات و متخصصان لازم در این حوزه فراوان است و فقط عزم و اراده جدی می‌طلبد.