مدیریت ریسک با رنگ‌آمیزی
گروه بورس|
قرار است که به زودی مقررات جدید بازار پایه فرابورس اعلام شود و طبق آن، شمایل فعلی این بازار، دستخوش تغییر و تحولات شود. سهام حاضر در این گروه، بر اساس میزان ریسکی که به سرمایه‌گذاران وارد می‌کنند، در بازارهای زرد، نارنجی و قرمز دسته‌بندی می‌شوند و شاید این رنگ‌بندی تنها موردی است که از اولین دستورالعمل تغییرات بازار پایه در دستورالعمل فعلی تغییر به جا مانده باشد.
« بازار پایه» از جمله بازارهای فرابورس است که مطابق با ماده ۴ دستورالعمل پذیرش، به منظور عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار در فرابورس ایران راه‌اندازی شده است. پس از ثبت شرکتها نزد سازمان بورس و اوراق بهادار، مدارک ارایه شده از جانب شرکتها در کمیته عرضه فرابورس مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس در فهرست نرخ‌های بازار پایه فرابورس درج می‌شوند.
لازم به ذکر است این شرکتها فرآیند پذیرش را طی نمی‌کنند و در واقع شرکت‌های درج شده در بازار پایه در سه دسته طبقه‌بندی می‌شوند:
شرکت‌هایی که درخواستی مبنی بر پذیرش ندارند و به دلیل الزام قانونی طبق ماده ۹۹ برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران باید در بازار پایه درج شوند. مطابق با ماده ۹۹ قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران به منظور ارتقای جایگاه بازار سرمایه در اقتصاد کشور و ساماندهی بازار متشکل اوراق بهادار کلیه اشخاصی که تاکنون نسبت به انتشار اوراق بهادار اقدام کرده‌اند مکلفند نسبت به ثبت آن نزد سازمان بورس و اوراق بهادار اقدام کنند و عدم ثبت، تخلف محسوب می‌شود.
ناشران اوراق بهادار ثبت‌شده نزد سازمان مذکور باید اطلاعات مالی خود را براساس ترتیبات مقرر در ماده (۴۵) قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران منتشر کنند و معاملات اوراق بهادار ثبت شده در سازمان فقط در بورس‌ها و بازارهای خارج از بورس دارای مجوز و با رعایت مقررات معاملاتی هر یک از آنها حسب مورد امکان‌پذیر بوده و معامله اوراق بهادار مذکور بدون رعایت ترتیبات فوق فاقد اعتبار است.
شرکت‌هایی که نزد سازمان بورس ثبت شده‌اند، اما شرایط پذیرش را ندارند.
شرکت‌هایی که به دلیل از دست دادن شرایط بازارهای بورس یا فرابورس از بازار مربوطه لغو پذیرش می‌شوند، در بازار پایه درج می‌شوند. مقررات ارایه اطلاعات در این بازار به مراتب ساده‌تر از بازار اول و دوم است.
در همین رابطه بهنام محسنی، معاون بازارهای خارج از بورس فرابورس ایران اظهار کرد که بازار پایه فرابورس ایران از سال ۱۳۹۰ بر اساس قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه کشور ایجاد شده است. مطابق این بازار معاملات سهام شرکت‌هایی که اقدام به ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار را داشتند، تنها از طریق بازار پایه فرابورس ایران یا از طریق پذیرش در یکی از بازارهای اصلی امکان پذیر بود و سپس بر اساس قانون احکام دایمی کشور قانون مزبور به یک قانون دایمی تبدیل و بازار پایه روند خود را ادامه داد.
ضرورت تغییرات بازارپایه چیست؟
اساسا وجود چند مشکل، باعث شد که فرابورس ایران به فکر ایجاد تغییر دستورالعمل معاملات بازار پایه توسط بیفتد. برخی مشکلات موجود در بازار پایه منجر به تغییر قوانین این بازار شد که از آن جمله باید به افزایش تعداد پرونده‌های تخلفاتی و مجرمانه، عدم وجود شفافیت اطلاعاتی در شرکت‌های بازار پایه و نبود بازیگران معتبر در بازار اعم از بازارگردانان، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و صندوق‌های پوششی اشاره کرد. مواردی همچون معطوف شدن توجه عموم به عنوان اعضای کانال‌های تلگرامی به بازار پایه و در نتیجه تبعیت از مدیران کانال و کاهش ضریب نفوذ تحلیل‌های بنیادی، افزایش دستکاری بازار از طریق سیگنال‌دهی، اثر کهربایی موجود در نوسانات نزدیک به سقف و کف قیمت، تلاش برای تخمین عمق بازار توسط مشتریان برخط در مرحله پیش گشایش با ورود یا ویرایش سفارشات و در نهایت افشای عمق بازار توسط معامله‌گران، مهم‌ترین عواملی هستند که منجر به تغییر و اصلاح قوانین بازار پایه در دستورالعمل جدید آن شدند.
عکس‌العمل فعالان بازار
اما تصمیم اولیه فرابورس برای ایجاد تغییرات که قرار بود از خرداد ماه اجرایی شود، باعث اعتراض سرمایه‌گذاران این بازارها شد. به این ترتیب، فعالان بازار با مراجعه به دفتر فقها و استفتاء درخصوص بازار پایه، بحث مسائل فقهی را در این خصوص پیش کشیدند که کمیته فقهی سازمان بورس با برگزاری جلساتی به این ابهامات پاسخ داد.
یکی از مهم‌ترین سوالاتی که در لوای اعتراض پرسیده می‌شد، این بود که در صورتی که در معامله سهام، هریک از متقاضیان خرید و فروش بر اساس تحلیل اقتصادی از اطلاعات مالی شرکت (که در دسترس عموم متقاضیان است)، قیمت پیشنهادی خود را «بدون اطلاع از قیمت پیشنهادی سایر خریداران و فروشندگان» ارایه کند و معامله بر مبنای بهترین قیمت پیشنهادی که حین انشای عقد مشخص و معلوم است توسط بورس (به عنوان برگزارکننده حراج و ناظر معاملات) انجام و اعلام شود، آیا چنین معامله‌ای صحیح است؟
پاسخ کمیته فقهی به این پرسش این است که بله این معامله صحیح است.
اما سوال بعدی این بود که آیا عدم علم و اگاهی هر یک از متقاضیان خرید و فروش نسبت به قیمت پیشنهادی سایر خریداران و فروشندگان تاثیری در صحت عقد دارد؟ کمیته فقهی در پاسخ به این سوال نیز گفته بود که خیر ندارد.
و اما سوال سوم این بود که آیا عدم اطلاع متقاضیان خرید و فروش از قیمت پیشنهادی سایر خریداران و فروشندگان خللی در ارکان معامله ایجاد و آن را غرری می‌کند و موجب بطلان آن می‌شود؟
که در این مورد نیز کمیته فقهی غرری بودن معاملات را رد کرده بود.
یکی دیگر از سوالات این بود که آیا آنچه از دیدگاه فقهی و شرعی برای صحت عقد لازم و ضروری است معلوم و مشخص بودن قیمت سهام در زمان انشای عقد و تحقق معامله است یا علم و آگاهی خریداران بالقوه (متقاضیان خرید) به قیمت‌های پیشنهادی همدیگر، آن هم قبل از انجام و تحقق معامله؟
پاسخ این بود که خیر، علم و آگاهی خریداران نسبت به قیمت پیشنهادی دیگران ضرورتی ندارد.
نکته دیگری که در خلال اعتراضات به تغییرات قوانین مطرح شد، این بود که این مساله باعث قیمت‌گذاری نشود. به این معنا که سازمان بورس و نهاد ناظر، قیمت تعادلی را از محل قیمت‌های پیشنهادی به دست آورد و آن قیمت تعادلی به بازار اعلام شود و خریداران و فروشندگان محدوده‌ای را برای معاملات خود رعایت کنند.
به عبارتی کف قیمت و سقف آن بر مبنای قیمت تعادلی به دست آمده به عنوان محدوده قیمتی معامله اعلام گردد. برای مثال محدوده جواز تغییر قیمت، شامل قیمت توافقی A ریال به علاوه یا منهای ۲ درصد یا ۳ درصد باشد که نتیجه این باشد که افراد اختیار داشته باشند با قیمت کمتر یا بیشتر نسبت به قیمت تعادلی معامله کنند. البته در حد دامنه‌ای که سازمان بورس اعلام می‌کند. (مثلا به علاوه یا منهای ۲ تا ۳ درصد)
در نهایت سازمان بورس و اوراق بهادار و فرابورس ایران پس از برگزاری چندین جلسه متعدد در این خصوص، به کمک کانون نهادهای سرمایه‌گذاری و کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار، فراخوانی را جهت حضور فعالان بازار و ارایه پیشنهادات و انتقادات در خصوص تغییر قوانین بازار پایه اعلام کردند. بنابراین مقرر شد که نظرات اصلاحی کلیه فعالان بازار توسط کانون‌های فوق جمع‌آوری و به صورت یکجا به سازمان بورس منعکس شود.
به همین منظور، فعالان بازار، پیشنهادات و انتقادات خود را به دبیرخانه کانون نهادهای سرمایه‌گذاری و کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار ارسال کردند.
این نظرات به سازمان بورس و اوراق بهادار منعکس و در جلسه‌ای که دوم تیرماه در سازمان بورس برگزار شد، روی سه پیشنهاد جمع‌بندی نهایی صورت گرفت. تدریجی بودن اجرایی کردن مقررات بازار پایه، دامنه نوسان محدود و امکان وجود بازارگردان در بازار پایه، مواردی است که شورای عالی بورس در خصوص آن تصمیم‌گیری کرد.
در جلسه فعالان بازار چه گذشت؟
طی این جلسه اعضای شورای عالی بورس در خصوص جوانب مختلف این دستورالعمل به بحث و بررسی پرداختند اما جمع‌بندی نهایی نظرات اعضا به جلسه آتی این شورا موکول شد.
اما پیش از جلسه شورای عالی بورس برای جمع‌بندی نهایی قوانین جدید بازار پایه، جلسه‌ای تبیینی و توجیهی با حضور فعالان این بازار در فرابورس برگزار شد.
برای این نشست، جمعی از فعالان این بازار به نحوی که بتوانند به عنوان نماینده‌ای از تمامی مخاطبان بازار پایه باشند انتخاب شدند که برای این موضوع معیارهای متعددی مدنظر قرار گرفته است و در نهایت ۶ گروه مختلف از فعالان و ناشران بازار پایه به این نشست دعوت شده‌اند.
برگزاری جلسه شورای عالی بورس
پس از کسب نظر از کانون نهادهای سرمایه‌گذاری، کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار، ناشران بازار پایه و فعالان حقیقی و حقوقی، نهاد ناظر بازار سرمایه جمع‌بندی خود را در اختیار شورای عالی بورس قرار داد.
از سوی دیگر به دلیل ابهامات مطرح‌شده فقهی در مورد مکانیزم‌های معاملاتی و نحوه نمایش مظنه‌های قیمتی و اثرات آن بر انجام داد و ستد سهام، کمیته فقهی سازمان بورس موضوع را بررسی و اعلام کرد در این رابطه مشکل شرعی وجود ندارد.
در نهایت مقرر شد اصلاح مقررات افشا، پذیرش و معاملات بازار پایه فرابورس در هشت بند عملیاتی شود.
در جلسه شورای عالی بورس به لزوم انجام اصلاحات در بازار پایه، اتخاذ تدابیر پیشگیرانه و انضباطی برای برخورد با تخلفات ناشران بازار پایه، طبقه‌بندی شرکتها در تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز و حراج ناپیوسته و کشف قیمت در تابلوی‌های فوق حداقل یک بار در هفته با تشخیص سازمان بورس و اوراق بهادار تاکید شد.
تسهیل امکان انتقال به تابلوها و بازارهای بالاتر طی فرآیند پذیرش از دیگر موارد مورد تاکید شورای عالی بورس بود و در روزهای بعد از کشف قیمت، دامنه نوسان‌های فوق‌الذکر اعمال می‌شود و قیمت پایه هر روز، قیمت کشف‌شده در روز حراج ناپیوسته است.
همچنین مقرر شد نمایش مظنه‌های خرید و فروش مرحله‌ای و با اعلام قبلی باشد. اما فعلاً مظنه‌های خرید و فروش برای ۶ ماه طبق روال سابق قابل رویت است.
اعضای شورای عالی بورس و مدیران سازمان بورس و اوراق بهادار ارتقای سلامت بازار سرمایه و افزایش اعتماد و اطمینان فعالان را اصول تدوین سیاست‌ها می‌دانند و تاکید می‌کنند هر اصلاحی در بازار تنها با رضایت حداکثری فعالان بازار سرمایه انجام می‌شود.
شکل تغییرات چگونه خواهد بود؟
به این ترتیب روند تغییرات قوانین به این شرح است که اصلاحات بازار پایه به تدریج انجام شود و حذف مظنه‌ها نیز به یک‌باره اجرایی نشود. بنابراین حذف مظنه‌ها در این مرحله از اصلاحات بازار پایه اتفاق نمی‌افتد و در مراحل بعدی اجرایی می‌شود.
مساله زمان‌بندی اجرای دستورالعمل حتما از طرف فرابورس اعلام می‌شود تا اگر کسی فرصت ورود به این بازار یا فرصت خروج از این بازار را خواست این فرصت مهیا باشد. طبق دستورالعمل، طبقه‌بندی شرکتها در دو مقطع مردادماه و دی‌ماه صورت می‌گیرد و در واقع موعد بعدی برای رتبه‌بندی ناشران در تابلوهای بازار پایه دی‌ماه است. حذف مظنه‌های قیمتی به صورت دوره‌ای خواهد بود و در ۶ ماه اول عملیاتی نخواهد شد.
دامنه نوسان دیگر یک ریالی نخواهد بود و از یک تا سه درصد به تفکیک بازارها دامنه نوسان وجود خواهد داشت.
رنگ بازارها و مقررات
رنگ بازارها بر اساس میزان ریسک شرکت‌های موجود در این بازارها خواهد بود. به این ترتیب دربازار زرد، دامنه نوسان ۳ درصد است و از یک مرحله حراج تا حراج بعدی عملیاتی شود. حداقل هفته‌ای یک آکشن (فرابورس نیز می‌تواند پیشنهاد بیش از یک حراج را با توجه به وضعیت بازارها ارایه کند) . البته امکان معامله در تمامی روزهای معاملاتی وجود خواهد داشت.
در بازار نارنجی، دامنه نوسان ۲ درصد است که دامنه نوسان از یک مرحله حراج تا حراج بعدی عملیاتی شود. حداقل هفته‌ای یک آکشن (فرابورس نیز می‌تواند پیشنهاد بیش از یک حراج را با توجه به وضعیت بازارها ارایه کند) - امکان معامله در تمامی روزهای معاملاتی وجود خواهد داشت.
اما در بازار قرمز، دامنه نوسان ۱ درصد است و حداقل هفته‌ای یک آکشن (فرابورس نیز می‌تواند پیشنهاد بیش از یک حراج را با توجه به وضعیت بازارها ارایه کند) . در این بازار هم امکان معامله در تمامی روزهای معاملاتی وجود خواهد داشت.
