رمزارزها و بازار جدید دارایی

محمد گلشاهی|

با توجه به جمعیت بالای جوانان در کشور ممکن است اشتیاق به استفاده از رمزارزها بیشتر شود و در گذر زمان با رفع شدن سایر ملاحظات سیاست‌گذاران، به عنوان یک بازار دارایی جدید در کشور مطرح شود.

در کشور ما به دلیل وجود تورم همواره یکی از دغدغه‌های آحاد جامعه، حفظ ارزش پول بوده است، از این‌رو در این سال‌ها برخی دارایی‌ها حکم حافظ ارزش پول و حتی وسیله‌ای برای کسب سود بوده‌اند. البته در سال‌های مختلف دارایی‌هایی که جهت حفظ پول به کار می‌رفتند متفاوت بوده‌اند. شاید تا چندسال دیگر غیرقابل باور باشد که سیم کارت تلفن همراه در سال‌هایی نه تنها وسیله حفظ ارزش بود بلکه سود مناسبی هم از پیش خرید این وسیله نصیب صاحبان آن می‌شد و سبب می‌شد صف‌های عظیمی برای ثبت نام آن تشکیل شود.

یا در دوره اواسط دهه هشتاد به دلیل وفور درآمدهای نفتی و ثبات نرخ ارز دلار به هیچ عنوان وسیله مناسبی جهت حفظ ارزش پول نبود چرا که افزایش قیمت آن حتی کمتر از سود بانکی سالانه یا کوتاه‌مدت بود؛ اما در دهه نود به ناگاه دلار و ارز اجر و قرب خاصی در بازار دارایی‌ها یافت. برخی اوقات نیز یکی از این بازارهای دارایی مورد هجوم نقدینگی سرگردان در کشور قرار می‌گیرد و جهش‌های اساسی را در دوره‌ای به آن وارد می‌نماید مانند بازار مسکن که هر چند سال یک‌بار با افزایش قیمت مواجه می‌شود و پس از آن به رکود چند ساله می‌رود.

یکی از جدیدترین مباحثی که وارد ادبیات اقتصادی کشور شده و بسیار در مورد آن در چند وقت اخیر صحبت می‌شود بحث رمزارز است که از عمر پیدایش آن در دنیا نیز زمان زیادی نمی‌گذرد. سوالی که در ذهن بسیاری از افراد مطرح می‌شود این است که آیا این رمزارزها مانند بیت‌کوین و امثالهم قابلیت تبدیل شدن به یک دارایی را دارند یا خیر؟ همچنین رمزارزها با دارایی‌های سنتی حافظ ارزش چه شباهت‌ها و چه تفاوت‌هایی دارند.

در رابطه با رمزارزها باید دو نگاه را در موضوع لحاظ نمود یکی کاربرد عمومی این ارزها در دنیای واقعی است و نکته دیگر شرایط بهره‌برداری و استفاده آن در هر کشوری. یعنی در واقع هم باید به مسائل کلی رمزارزها که در همه جا وجود دارد پرداخته شود و هم به مسائلی که مختص کشورمان است بپردازیم. شاید برای بسیاری از افراد رمزارز مترادف با بیت کوین باشد اما باید در نظر داشت که بیت کوین اولین رمزارز است و امروزه تعداد ارزهای رمزنگاری شده به بیش از ۲۰۰۰ مورد رسیده که البته تعدادی در حدود ۱۰۰ رمزارز مورد مبادله قرار می‌گیرند. همچنین هر کدام از این رمزارزها ویژگی‌های مربوط به خود را دارند و بر این اساس مورد مبادله قرار می‌گیرند. شاید جالب باشد که بدانید در سال ۲۰۱۴ آکسفورد در رابطه با رمزارز از اصطلاح ارز دیجیتالی که برای تولید و انتقال رمز نگاری شده باشد استفاده کرده بود اما اخیرا تعریف خود را به هر نوع سیستم پول الکترونیکی که برای خرید و فروش آنلاین استفاده می‌شود و نیازی به بانک مرکزی نداشته باشد تغییر داده است.

در حقیقت این امر ناشی از این موضوع است که امروزه برنامه‌نویسان بر اساس نیاز جامعه به تولید یک رمز ارز جدید می‌پردازند که ویژگی خاصی در آن برجسته‌تر است. به عبارت دیگر اگر بیت کوین به عنوان نخستین رمزارز با تکیه بر غیرمتمرکز بودن پایه‌گذاری شد امروز هر رمزارز جدید سعی بر آن دارد که به یک نیاز و دغدغه جامعه پاسخ دهد. این پویایی سبب شده تا هر روز یک رمزارز جدید متولد شود. بنابراین می‌توان به بررسی ویژگی رمزارزها به عنوان یک دارایی پرداخت.

نخست آنکه رمزارزها مانند هر دارایی دیگری در جهان دارای قیمت هستند و با پول قابل سنجش هستند و برای خرید و فروش آن باید پول پرداخت شود. این ویژگی درست مانند خرید یک ارز خارجی است. شما ممکن است احساس نمایید که ارزش پول ملی یک کشور در آینده نسبت به واحد پول ملی شما ارزش بیشتری بیابد پس برای خرید آن اقدام می‌نمایید. دومین نکته این است که گروهی از رمزارزها به مانند سهام قیمت آن براساس عرضه و تقاضا مشخص می‌شود و قیمت در آن رشد می‌یابد. این خصیصه سبب می‌شود همانطور که عده‌ای به خرید سهام علاقه دارند با خرید بیت کوین به کسب درآمد بپردازند. سومین نکته این است که برخی رمزارزها قابلیت ریسک گریزی و ثبات قیمت را نیز دارند در واقع نوعی از رمز ارزها با نام استیبل‌کوین (Stablecoin) وجود دارد که در حقیقت ارز دیجیتال به قیمت ثابت هستند به عنوان نمونه یکی از مشکلات رمزارزی مانند بیت کوین نوسانات بالای آن بوده است که دایره قیمتی را در محدوده وسیعی قرار می‌داد.

این امر سبب شد ریسک خرید این رمزارز بسیار بالا برود؛ از این رو مدتی بعد رمزارزهایی مانند تتر (Tether) توسط برنامه‌نویسان ارایه شد که قیمت آن ثابت و معادل یک دلار امریکا قرار گرفت. این مورد در کشوری مانند کشور ما که نوسانات قیمت ارز در آن از یک طرف بالاست و برخی حاضر به خرید رمزارزهای دارای نوسان نیستند کارآمد است.

مساله بعدی این است که رمزارزها امکان سرمایه‌گذاری در هر دارایی سودآور را به شما ارایه می‌دهند. در واقع رمز ارزهای مبتنی بر هر دارایی مانند طلا، نفت و... ایجاد شده‌اند تا شما بتوانید در هر بازاری که بخواهید سرمایه‌گذاری کنید. اگر شما پیش‌بینی افزایش قیمت طلا را در آینده دارید، احتیاج به خرید سکه و طلا نیست. رمزارزهایی وجود دارد که مبتنی بر قیمت مثلا یک گرم طلا است. البته فرآیند عملکرد در این زمینه به آسانی دیگر ارزها نیست. از این‌رو هنوز رمزارز مبتنی بر دارایی چندان فراگیر نشده است؛ اما بعید نیست در آینده نه چندان دور رمزارزی با این پشتوانه و به صورت غیرمتمرکزتر به وجود‌ آید.

علاوه بر مسائلی که در بالا مطرح شد رمزارزها در کشور ما می‌تواند کاربرد مضاعفی داشته باشند. یکی از مسائل و مشکلات پیش‌روی کشور بحث مشکلات تحریم و ارتباط بانکی کشور با سایر کشورهاست. این مساله سبب شده تا بانک‌ها در زمینه انتقال پول نتوانند در کشور عملکرد مطلوبی داشته باشند در نتیجه انتقالات ارزی اکثرا از طریق صرافی‌ها و به صورت حواله انجام می‌شود که این موضوع نیز خارج از خطر نیست. بنابراین رمزارزها می‌توانند نیاز مالی کشور برای پرداخت‌ها را پوشش دهد. همچنین کارت‌های بین‌المللی بانکی مانند ویزا هنوز در کشور ما فعال نیستند و بسیاری از ایرانیان که به کشورهای دیگر سفر می‌نمایند تمایل دارند به جای به همراه بردن پول نقد با خود از یک کارت بانکی استفاده کنند که شاید رمزارزها بتوانند در مواردی جایگزین این کارت‌ها شوند. در کنار آن بسیاری از شرکت‌ها برای همکاری با ایران و تبادلات مالی با آن دچار مشکلاتی هستند که به دلیل ترس از تحریم‌ها و جرایم امریکا عطای تجارت با ایران را به لقایش می‌بخشند ولی رمزارزها قابلیت مخفی شدن شرکت‌ها را از دید تحریم‌کنندگان فراهم می‌نماید.

مورد بعدی این است که قاچاق و مالیات گریزی دو مشکل اصلی اقتصاد ایران بوده و هست وبا وجود تمام مسائل همچنان در کشور ما تقاضا برای انجام مبادلات بدون داشتن اثر و ردی از خود بالاست.

البته در کنار تمام مسائل یاد شده این نکته را در نظر داشت که ورود به این بازارها خالی از خطر نیست. بسیاری از رمزارزهای ناموفق در بازار وجود دارد که در ابتدا رشد خیره‌کننده‌ای را داشته ولی حالا خبری از آنان نیست. همچنین دستکاری قیمتی نیز در رمزارزها به وفور دیده می‌شود. مثلا گروه‌هایی وجود دارد که با افزایش تقاضا برای یک رمزارز باعث رشد فوق‌العاده آن در مدت کوتاهی می‌شوند و افراد را ترغیب به خرید می‌نمایند که پس از رشد قیمت آن به یک‌باره با فروش ارزهای خود و خروج از بازار زیان بالایی را متوجه افراد تازه وارد می‌نمایند.

باید در نظر داشت خواه ناخواه رمزارزها در کشور ما مورد تقاضا قرار می‌گیرند و با توجه به جمعیت بالای جوانان در کشور ممکن است اشتیاق به استفاده از این رمزارزها بیشتر نیز شود و به عنوان یک بازار دارایی جدید در کشور به مرحله اجرا درآید. اگرچه هنوز بانک مرکزی تبادلات رمزارز را به رسمیت نشناخته و خطرات آن را بر عهده مبادله‌کنندگان گذاشته اما به نظر می‌رسد خواه ناخواه در آینده نزدیک رمزارزها در اقتصاد کشور نفوذ نمایند؛ بنابراین باید قوانین آن پیش از همگانی شدن استفاده در آن در کشور تدوین شود.