نفوذ یک درصدی کتاب دیجیتال در ایران

معاون فرهنگی و امور محتوایی مرکز ملی فضای مجازی با تاکید بر لزوم سازماندهی توسعه کتاب دیجیتال در کشور گفت: متوسط ضریب نفوذ کتاب دیجیتال در جهان ۱۳ درصد و در ایران کمتر از یک درصد است.

به گزارش مرکز ملی فضای مجازی، امیر خوراکیان از سازماندهی و رفع موانع توسعه کتاب دیجیتال در کشور به دلیل رشد و توسعه بازار آن و اهمیت بررسی وضعیت کسب‌وکار این صنعت خبر داد و گفت: «با آسیب‌شناسی و تحلیل وضع موجود، جهت رونق تولید و گسترش صنعت کتاب دیجیتال ایران، کمیسیون عالی ارتقاء محتوا و خدمات فرهنگی مرکز ملی فضای مجازی اقداماتی همچون برگزاری جلسات هم‌اندیشی با نخبگان، ذی‌نفعان و ذی‌ربطان صنعت کتاب دیجیتال ایران انجام داده است. در همین حال بررسی مهم‌ترین موانع توسعه کسب‌وکارهای فرهنگی در این صنعت، مالکیت مادی و معنوی کتاب‌های دیجیتال، حمایت از ناشران این کتب در مقایسه با ناشران کاغذی کتاب، توسعه ابزارها و زیرساخت‌های فنی تولید محتوای کتاب دیجیتال، بررسی اهمیت مصرف کتاب در سبد خانوارهای ایرانی و در نهایت هماهنگی میان دستگاه‌های مربوطه برای توسعه صنعت کتاب دیجیتال ایران از دیگر اقدامات انجام‌شده است. صنایع فرهنگی دیجیتال در ایران تحت قالب‌هایی همچون صنعت نرم‌افزارهای چندرسانه‌ای، صنعت هنرهای دیجیتال، چاپ و نشر، موسیقی، سینما، خبرگزاری‌های آنلاین، رادیو و تلویزیون و بازی‌های ویدیویی شناخته می‌شود. در سال‌های اخیر فروش کتاب الکترونیکی در دنیا بطور چشمگیری افزایش یافته است. در سال ۲۰۱۸ بازار جهانی کتاب، ۱۳ هزار میلیون دلار فروش کتاب دیجیتال را ثبت کرد. در ایران نیز در سال‌های اخیر بازار تولید و عرضه کتاب دیجیتال رشد قابل توجهی داشته است، بطوری‌که در عرض یک سال اخیر (سال ۱۳۹۷) رشد ۳۰۰ درصدی بازار کتاب دیجیتال را شاهد بوده‌‌ایم.»

معاون فرهنگی، اجتماعی و امور محتوایی مرکز ملی فضای مجازی با بیان اینکه هنوز نسبت تعداد کتب الکترونیکی به کل کتاب‌های منتشرشده در کشور بسیار پایین‌تر از نرخ‌های جهانی است، اعلام کرد: «چنانچه آمارها نشان می‌دهد، تا سال ۱۳۹۷ در مجموع یک میلیون و ۳۲۰ هزار عنوان کتاب از خانه کتاب شابک اخذ کرده و منتشر شده اما تعداد کتاب‌های دیجیتال منتشرشده تا سال ۱۳۹۷ در ایران ۹۰ هزار عنوان برآورد شده است. بنابراین نسبت کتاب کاغذی به کتاب‌های منتشرشده در ایران حدود ۹۴ درصد است. براساس آمار موسسه خانه کتاب ایران، طی ۳۰ سال اخیر حدود یک میلیون و ۳۲۰ هزار عنوان کتاب کاغذی چاپ شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که از این تعداد، حدود ۷۵۰ هزار عنوان کتاب، به سهولت در دسترس عموم مردم نیست و به نوعی «حبس‌شده» تلقی می‌شود. زیرا بطور عمومی چاپ مجدد کاغذی آنها توجیه اقتصادی ندارد. بنابراین با توجه به کم بودن هزینه انتشار کتاب در فضای مجازی، انتشار دیجیتال این ۷۵۰ هزار عنوان کتاب، برای بازگرداندن کتاب‌های حبس‌شده به چرخه مصرف و ارتقاء کمی و کیفی محتوای فارسی در وب راهکار مناسبی است.»

خوراکیان با بیان اینکه در حوزه نشر کتاب دیجیتال بازار غیر رسمی وجود دارد، گفت: «در حال حاضر قریب به هفت میلیون بار اپلیکیشن‌های کتابخوان روی دستگاه‌های همراه و هوشمند در ایران نصب شده‌ که از این تعداد حدود ۷۰۰ هزار کاربر فعال روزانه وجود دارد که حجم بازار رسمی کتاب دیجیتال در سال ۱۳۹۷ را به حدود ۲۰ میلیارد تومان رسانده‌اند، البته به دلیل غیر‌رسمی بودن این بازار، برآورد مالی مشخصی از حجم کل آن وجود ندارد. بررسی آمارها و نیازهای ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی نشان می‌دهد که ظرفیت رشد و توسعه اقتصادی این صنعت فرهنگی بسیار بالا است و باید زمینه رشد کمی و کیفی و صادرات آثار و محصولات کتاب دیجیتال به جهان خصوصا کشورهای همسایه و به ویژه به ۱۱ کشور دارای شهروندان فارسی زبان فراهم شود.»

معاون فرهنگی، اجتماعی و امور محتوایی مرکز ملی فضای مجازی با بیان اینکه متوسط ضریب نفوذ کتاب دیجیتال در جهان ۱۳ درصد است، اما این آمار در ایران کمتر از یک درصد برآورد شده، گفت: «کتاب دیجیتال مزیت‌های منحصر به فردی دارد که براساس آن اولویت توسعه آن ضروری است. چرا که علاوه بر تحقق عدالت آموزشی و محتوایی فرهنگی، توزیع آسان و فراگیر کتاب و جریان‌سازی فرهنگی، افزایش کمی و کیفی محتوای فاخر فارسی در وب، کاهش هزینه زنجیره تولید کتاب و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، استفاده بهینه عموم شهروندان از اوقات فراغت، دسترسی افراد کم‌توان (نابینایان) به محتوای فاخر کتاب‌های صوتی و تسهیل مشارکت نخبگان و نویسندگان سراسر کشور در تولید و نشر کتاب دیجیتال، زمینه را برای تسهیل ایفای نقش حاکمیت در هدایت، نظارت و حمایت از حوزه کتاب نیز فراهم می‌‌آورد. البته با توجه به خلاء‌های قانونی و نظارتی در حوزه کتاب دیجیتال، نقض مالکیت معنوی آثار در فضای مجازی به نحو گسترده‌‌تری رخ می‌دهد. از این رو سرقت علمی و ادبی یکی از تهدیدهای جدی در این حوزه به شمار می‌‌رود. همچنین برخی از نویسندگان در عصر ارتباطات و اطلاعات به‌دلیل راحتی دسترسی به انواع محتوا در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، به‌جای تولید دانش، سمت‌وسوی فعالیت نگارشی خود را به جابه‌جایی اطلاعات معطوف کرده و به نشر کتاب‌های کم‌ارزش و گاه بی‌ارزش اقدام می‌کنند که باید برای جلوگیری از معایب آن اقدام لازم صورت گیرد.»