نمره منفی تهران در زیست‌پذیری شهری
گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری|
بر اساس گزارش اکونومیست سال گذشته شاخص زیست‌پذیری تهران از میان 206 شهر دنیا 193 برآورد شده بود که قطعا رتبه خوبی برای تهران نیست. اصطلاح زیست‌پذیری اشاره به درجه تامین ملزومات یک جامعه بر مبنای نیازها و ظرفیت‌های افراد آن جامعه دارد. یک جامعه غیر زیست‌پذیر به نیازهای افراد آن جامعه بی‌اعتنا است و به خواسته‌های آنها احترام نمی‌گذارد. زیست‌پذیری به‌طور کلی به سه بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی تقسیم می‌شود که هر کدام شاخص‌های جداگانه‌ای دارند. زیست‌پذیری و توسعه پایدار مفاهیم و رویکردهای هستند که در نهایت، شهری به دور از انواع مشکلات زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی را برای شهروندان به ارمغان می‌آورد.
به گزارش «تعادل»، شهر زیست‌پذیر شهری است که در آن ارتباط بین گذشته و آینده وجود دارد. زیرا به گذشتگان و آیندگان احترام می‌گذارد. با اتلاف منابع طبیعی مبارزه و برای حفظ آنها برای نسل بشر تلاش می‌کند. ابعاد فیزیکی و اجتماعی آن برای رفاه و پیشرفت اجتماع با هم همکاری می‌کنند و فضاهای عمومی در آن، کانون زندگی اجتماعی جامعه است. این شهر همچنین تضمین‌کننده کیفیت مطلوب زندگی در فعالیت‌های اجتماعی، اماکن عمومی جذاب، حفظ حریم خصوصی، سلامت اقتصادی، اجتماعی و سرزندگی محیط زیستی است. بنابراین مفهوم زیست‌پذیری به مجموعه‌ای از شرایط مورد نیاز برای زندگی مناسب افراد در یک محدوده معین اطلاق می‌شود که موجبات آسایش، رفاه و رضایتمندی ساکنانش را برای طولانی مدت فراهم می‌کند.
کرامت‌الله زیاری، استاد دانشگاه تهران در گفت‌وگو با «تعادل» به بررسی شاخص‌های زیست‌پذیر بودن یک شهر پرداخت و در ادامه شهر تهران را بر اساس مولفه‌های زیست‌پذیری بررسی کرد. به گفته این استاد دانشگاه زیست‌پذیری شهر مولفه‌های بسیاری دارد که از جمله می‌توان به قانونمداری، حکمروایی شهری، مدیریت مطلوب، افزایش یکسری مولفه‌ها و شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، کالبدی، محیط زیستی و نهادی و مدیریتی اشاره کرد. زیست‌پذیری بدان معنا است که شهر را برای زندگی آماده کنیم زیرا شهر لایق زندگی است. شهر دوست داشتنی می‌تواند در قالب شهر هوشمند و شهرزیست‌پذیر تعریف شود.
شهر تهران، ناکجاآباد
این استاد دانشگاه با بیان اینکه تهران ناکجاآباد است و زیست‌پذیر نیست، توضیح داد: سال‌ها است که تهران به دلیل جمعیت‌پذیری و تراکم بالا اشباع شده است.علاوه بر این آلودگی‌های محیط زیستی باعث شده تا کیفیت زندگی در این شهر بسیار کاهش یابد. مشکلات اقتصادی امان مردم را بریده است، قیمت مسکن بسیار سرسام آور است و میزان بیکاری به خصوص برای خانم‌ها بسیار بالا است . به جرات می‌توان گفت تهران، شهر زیست‌پذیری نیست و در رتبه‌بندی جهانی نیز وضعیت مناسبی ندارد.
پرسه‌زنی، فضای عمومی شهر تهران
یکی از شاخص‌های زیست‌پذیری شهرها، فضاهای شهری، امکانات و خدمات زیر بنایی است. «زیاری» در این باره توضیح داد: هر جا که در آن حرکتی انجام شود، فضای عمومی نامیده می‌شود. فضای عمومی باید امنیت داشته باشد و مردم بتوانند با تحرک و کیفیت بالای زندگی و بدون هیچ گونه دغدغه‌ای در آنجا زندگی کنند.
او ادامه داد: متاسفانه فضاهای عمومی شهر تهران بیشتر فضای پرسه زنی است. شهر مطلوب شهری است که لایق زندگی باشد، دوست‌داشتنی بوده و کیفیت هوای مطلوب، اشتغال بالا اقتصاد مناسب، قیمت مناسب کالا و خدمات دسترسی‌های مناسب حمل و نقل داشته باشد .اما همان‌طور که گفتم تهران با شاخص‌های شهر مطلوب از نظر زیست‌پذیری و مقاومت فاصله دارد.
تاب‌آوری
تاب‌آوری یکی از مهم‌ترین شاخص‌های زیست‌پذیری شهری محسوب می‌شود. تاب آوری واژه جدیدی نیست و چند وقتی است که از واژه تاب آوری در حوزه شهری هم استفاده می‌شود. واژه‌ای که در خود ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و زیست محیطی و تا حدودی کالبدی را جای داده است. در حوزه شهری پیش از این با بحث آسیب‌پذیری برابر مخاطرات مواجه بودیم؛ اما این واژه بیشتر شامل بحث‌های فیزیکی و کالبدی می‌شود؛ در واقع وقتی صحبت از تاب آوری در مجموعه پیچیده‌ای مانند یک شهر می‌کنیم به این معنا است که یک شهر بتواند برابر حوادث مقاومت کند و در زمان حوادث هم فعالیت خود را ادامه دهد و سپس به صورت اثربخش و در زمان کوتاه و منطقی به حالت اول باز گردد. زیاری در این باره گفت: واقعیت این است که تهران در حوزه تاب آوری نیز با شاخص‌های مطلوب فاصله دارد و در برابر رخدادهای طبیعی مانند زلزله به‌شدت آسیب‌پذیر است.
بررسی‌های زمین‌شناسی انجام شده بیانگر آن است که شهر تهران روی گسل‌های زیادی قرار دارد. با گسترش فضای شهر، ساخت‌وسازهایی نیز در حریم یا روی گسل‌های بزرگ و لرزه‌خیز انجام شده است. افزون بر آن، دشت تهران و شهر ری دارای شکستگی‌هایی است که ممکن است به هنگام لرزش گسل‌های بزرگ، دچار لغزش و جابه‌جایی شوند. با بررسی زمین‌لرزه‌های روی داده در گستره تهران و پیرامون آن، زمین‌لرزه‌هایی به بزرگی 7/7 درجه ریشتر را می‌توان یافت. با وجود تمام اینها به نظر می‌رسد هنوز عزم و اراده جدید برای مقابله با زلزله در تهران وجود ندارد و مسوولان فقط به برگزاری چند مانور وهمایش در طول سال بسنده کرده‌اند.
شهری برای همه مردم
زیاری با بیان اینکه شهر زیست‌پذیر شهری برای همه مردم است، تصریح کرد: این بدان معنی است که شهر باید جذاب، با ارزش، ایمن برای کودکان و برای سالمندان باشد؛ نه فقط برای کسانی که در آنجا درآمد کسب می‌کنند و سپس در حومه و مناطق اطراف زندگی می‌کنند. دسترسی آسان به نواحی واجد فضای سبز برای کودکان و سالمندان بسیار مهم است. جایی که در آن بتوان بازی کرد، دیگران را ملاقات و با یکدیگر گفت‌وگو کرد. همچنین زیست‌پذیری به یک سیستم شهری که در آن به سلامت اجتماعی، کالبدی و روانی همه ساکنان خود توجه شده است، مربوط می‌شود. این کیفیت درباره فضاهای شهری مطلوب که غنای فرهنگی را انعکاس می‌دهند، است.
زیاری حکمروایی خوب شهری را شاخص دیگر شهرهای زیست‌پذیر برشمرد و توضیح داد: یکی از مشکلات شهر تهران این است که مسوولان شهری باید از متخصصان شهری استفاده کنند اما متخصصان شهری در نظام تصمیم‌گیری مسکن و شهرسازی جایی ندارند و مسوولان شهری یک دایره بسته‌ای را دور خودشان ایجاد کرده‌اند و فقط چند نفر انگشت شمار از اطرافیان خود که بعضا دانشگاهی هستند در این جرگه راه دارند و از این افراد در همه زمینه‌ها استفاده می‌شود. برای مثال از کسی که برنامه‌ریزی شهری خوانده است در تصمیم‌های مربوط به حمل و نقل شهری نیز استفاده می‌کنند. در حوزه‌های معماری خدمات و شهری و غیره نیز از متخصصان استفاده نمی‌کنند. این امر باعث شده تا کیفیت طرح‌ها کاهش یابد .این دور باطل سال‌ها است که هم در شهرداری و هم شورای شهر تهران تکرار می‌شود.
به گفته کارشناسان شهری حکمروایی خوب شهری، کلید تعیین‌کننده رشد اقتصادی، پیشرفت اجتماعی و در کل دستیابی به توسعه مناسب در شهرها خصوصاً در شهرهای کشورهای فقیر یا با درآمد کم در نظر گرفته می‌شود. حکمرانی خوب شهری، شاید تنها و مهم‌ترین فاکتور برای از بین بردن فقر و ارتقای سطح توسعه و مدیریت شهر است، چراکه یک انعکاس آماده از نیازمندی‌های جامعه است. مطالعات صورت گرفته در سال‌های اخیر نشان داده است که نظریه حکمرانی خوب شهری توانسته است کارآمد باشد و در میان سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان مختلف، اعتبار مناسبی را به دست آورد.
شکست در توسعه حمل و نقل عمومی
حمل و نقل عمومی مناسب از دیگر شاخص‌های زیست‌پذیری شهری است. هر چند طی سال‌های گذشته مدیریت شهری با راه‌اندازی خطوط بی‌آر‌تی و افزایش خطوط مترو به دنبال توسعه حمل و نقل عمومی بوده است، اما به گفته زیاری این اقدام‌ها نتوانسته است آن طور که باید مردم را به استفاده از حمل و نقل عمومی تشویق کنند.او در این باره گفت: نگاهی به تجربه شهرهایی مانند لندن و ادینبورگ که حجم خودرو در آنها بالا است، نشان می‌دهد که نسبت به تهران از وضعیت بهتری برخوردارند و توانسته‌اند مشکلات مربوط به این حوزه را مدیریت کنند. البته این را نیز باید مد نظر داشت که مشکلات حمل و نقل بیشتر فرهنگی است. در واقع باید فرهنگ استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی چه مترو، بی‌آر تی و اتوبوس را بین مردم توسعه دهیم. اما این را باید در نظر داشت تا زمانی که حمل و نقل عمومی از وضعیت خوبی برخوردار نباشد مردم نیز ترجیح می‌دهند از وسایل نقلیه شخصی استفاده کنند. نیازی به گفتن نیست که حمل و نقل عمومی در تهران وضع مطلوبی ندارد. از سوی دیگر به نظر می‌رسد برنامه خاصی برای توسعه حمل و نقل عمومی در بین مسوولان شهری وجود ندارد. هر چند شاهد برنامه‌های کوتاه در این حوزه هستیم، برنامه‌هایی که چندان نتیجه بخش نبوده‌اند. به تازگی نیز شهرداری طرح کنترل محدوده آلودگی هوا را اجرا می‌کند که به نظر من به دلیل کاهش تراکم، شهرداری به دنبال این است تا از این طریق درآمدزایی کند.
فاصله فضای سبز با استانداردهای جهانی
شهرداری تهران ادعا دارد سرانه فضای سبز تهران بیش از استانداردهای بین‌المللی است. بر این اساس اکنون سرانه فضای سبز تهران 16 متر مربع برای هر فرد است و این در حالی‌است که در سازمان ملل سرانه فضای سبز ۱۵ متر در نظر گرفته شده است. این استاد دانشگاه تهران معتقد است ادعای شهرداری تهران درباره فضای سبز درست نیست. او در این باره اظهار کرد: در بعضی مناطق تهران وضعیت فضای سبز خوب است اما در مناطق مرکزی و نزدیک به جنوب و غرب فضای سبز مناسب نیست. استاندارد فضای سبز ایران 9 تا 11 متر مربع برای هرفرد است اما در استانداردهای جهانی این میزان 25 متر مربع تعریف شده است که از تقسیم مجموع فضای سبز بر تعداد جمعیت به دست می‌آید و بر این اساس با استانداردهای جهانی بسیار فاصله داریم.
او ادامه داد: مهم‌ترین کار دراین زمینه برنامه‌ریزی است. من 4 جلد کتاب بیوفیلیک در زمینه طراحی برنامه‌ریزی شهری بر اساس طبیعت ترجمه کردم و انتظار می‌رفت تا شهرداری از این کتاب‌ها و مقالات استفاده کند اما هیچ کس از شهرداری تماس نگرفت.
مشارکت پایین شهروندان
مشارکت و تعامل شهروندان در رویدادهای مربوط به شهر از مولفه‌های دیگر زیست‌پذیری شهری به شمار می‌رود. هر چند اعضای شورای شهر تهران طی دوسال گذشته اقدام‌هایی برای جلب مشارکت شهروندان انجام داده‌اند اما آماری وجود ندارد که نشان‌دهنده میزان افزایش مشارکت شهروندان تهرانی باشد. شورایاری‌ها یکی از راه‌های ارتباط مردم و مشارکت آنها در شهر به شمار می‌روند، اما واقعیت این است که اکنون مردم محله‌ها چندان آشنایی با شورایاران محله خود ندارند.حتی بسیاری از شهروندان تهرانی که دو سال پیش به اعضای اصلاح‌طلب شورای شهر رای دادند نام آنها را فراموش کرده‌اند و اعضای شورای شهرشان را نمی‌شناسند.
زیاری نیز معتقد است میزان مشارکت شهروندان تهرانی در تصمیم‌گیری‌های شهری پایین است و مردم بیشتر در پرداخت عوارض نوسازی مشارکت دارند.در حالی که مردم باید درتوسعه فضای سبز مشارکت داشته باشند. هر سال باید حداقل 2 میلیون درخت در تهران کاشته شود و این امر جز با مشارکت شهروندان میسرنمی شود. در حوزه پسماند نیز عدم مشارکت مردم مشکلاتی را به وجود آورده است و در بخش تفکیک زباله از مبدا شهروندان باید همکاری بیشتری داشته باشند البته تا زمانی که تهران هوشمند نشود بسیاری از مشکلات پابرجا خواهند ماند. شهر هوشمند نیازمند شهروند هوشمند، جمع‌آوری پسماند هوشمند، قانونمداری هوشمند و انرژی هوشمند است که الان هیچ یک از اینها را نداریم.
مهاجرت به تهران
یکی دیگر از موضوعاتی که زیست‌پذیری شهر تهران را تحت تاثیر قرار داده. جمعیت این شهر است. بررسی نتایج جدول جمعیت کشور بر حسب جنس در نقاط شهری و روستایی به تفکیک استان در سال 95 نشان می‌دهد که استان تهران با ١٦,٦ درصد بیشترین جمعیت را در خود جای داده است.
این در حالی است که یکی از برنامه‌های مطرح شده در طرح تفصیلی تهران، کاهش جمعیت این شهر است. اما به نظر می‌رسد با وجود مشکلات بسیار این شهر از جمله آلودگی‌های هوا، مشکلات زیست‌محیطی، صوتی و استرس، ترافیک، آسیب‌های اجتماعی، احتمال بروز زلزله مهیب و بسیاری مشکلات دیگر هنوز این شهر در حال انفجار به‌دلیل دارا بودن برخی امکانات ناشی از پایتخت بودن برای برخی جذاب است و افراد زیادی به امید پیدا کردن کار و شروع زندگی جدید راهی این شهر می‌شوند.
اقتصاد انتزاعی پایتخت
زیاری درباره مهاجرت به تهران توضیحاتی ارایه کرد و گفت: وضعیت اقتصادی کشور بسیار نامناسب است و این موضوع در شهرهای کوچک بیشتر خودش را نشان می‌دهد.بنابراین مردم این شهرها به دنبال زندگی بهتر و اشتغال راهی تهران می‌شوند. بر اساس نظریه «اقتصاد انتزاعی» افرادی که مهاجرت می‌کنند تصورشان بر این است که وضع مالی شان بهتر می‌شود.اکنون طبق آمار 6 میلیون نفر بیکار در کشور داریم که میزان واقعی آن 9 میلیون نفر است. آمار بیکاری زنان در سنین 29 تا 35 سالگی بسیار بالاست، تعداد بیکاران فارغ‌التحصیلان دانشگاه بسیار زیاد است، بیش از 100هزار دانشجوی دکترای بیکار وجود دارد که به امید کسب شغلی وارد تهران می‌شوند و عجیب نیست که این افراد به امید پیدا کردن کار راهی کلان‌شهرتهران شوند.
روند کاهشی ذرات کمتر از 2.5 میکرون
آرش حسینی میلانی، رییس کمیته محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران نیز در گفت و با «تعادل» به بررسی زیست‌پذیری شهر تهران از منظر محیط زیست پرداخت و گفت: یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌پذیری شهرتهران به آلودگی هوا برمی‌گردد. میزان ذرات کمتر از 2.5 میکرون در هوای تهران بسیار بالا است و از این لحاظ وضعیت بسیاری بدی را تجربه می‌کنیم. به لحاظ استانداردهای سازمان جهانی بهداشت این عدد باید به یک سوم رقم کنونی برسد تا به شرایط ایده آل نزدیک شویم. البته از سال 92 تاکنون وجود ذرات کمتر از 2.5 میکرون در هوای تهران کاهشی و به سمت بهبود بوده است. به خصوص در سال گذشته که شهرداری نظارت‌اش بر خودروهای دیزلی و موتور سنگین را افزایش داد و آنها را موظف به ارایه معاینه فنی کرد. با این وجود هنوز تعداد کار انجام نشده در حوزه آلودگی هوای تهران بسیار زیاد است.
میلانی با بیان اینکه در اتباط با آلودگی هوا شاهد آلاینده‌های نوظهور هستیم، گفت: امسال در تابستان شاهد پدیده «ازن» در هوای تهران بودیم و به همین دلیل تعداد روزهای آلوده افزایش یافت. بخشی از این امر ناشی از وجود پمپ بنزین‌هایی است که گاز از آنها متصاعد می‌شود. این پمپ بنزین‌ها هنوز تکمیل نشده‌اند و باید با همکاری وزارت نفت این مراکز تکمیل شده و جلو متصاعد شدن بخارهای بنزینی گرفته شود. در مجموع اکنون آلاینده ازن یکی از مشکلات جدید آلودگی هوا محسوب می‌شود که باید روی آن کار کرد.
میلانی ادامه داد: برای اینکه آلودگی هوای تهران 10 تا 15 درصد بهبود یابد، باید دو برنامه جدی 5 ساله را اجرا کنیم. تجربه شهرهای دیگر مانند مکزیکوسیتی که در زمینه کنترل آلودگی هوا موفق عمل کرده‌اند نشان از این دارد که برنامه‌ها در این زمینه بایدبلندمدت باشد.مکزیکوسیتی بعد از 20 سال تلاش مستمر توانست شاخص آلودگی هوا را کاهش دهد.
تهدید جدی زیست‌پذیری تهران
میلانی تغییرات اقلیمی را یکی دیگر از معضلات این حوزه بر شمرد و گفت: ایران در کمربند خشک قرار دارد و تغییرات اقلیمی در منطقه ما منجر به کاهش بارندگی‌ها، افزایش درجه حرارت و خشکسالی‌ها شده است .این موضوع بر شهر تهران نیز تاثیرگذار است تهران حدود 50 هزار هکتار فضای سبز شامل فضای سبز درونی و کمربند بیرونی آن دارد و نگهداری اینها نیازمند وجود منابع آبی است که بیشتر از منابع و سفره آب‌های زیرزمینی برای آن استفاده می‌شود. این استرس و تنش آبی از معضلات مهمی است که زیست‌پذیری تهران را تهدید می‌کند. هر چند اکنون فضای سبز تهران از شرایط خوبی برخوردار است اما چشم‌انداز تامین آب نگران‌کننده است.
او افزود: یکی از راهکارهای این موضوع استفاده از پساب‌های شهری برای آبیاری فضای سبز است.شهرداری تهران نیز در حال مذاکره با مسوولان و شرکت آبفاست تا بتوانند در 4 نقطه شهر، از پساب تصفیه شده برای آبیاری فضای سبز استفاده کنند.
افزایش روزافزون تولید پلاستیک
او سومین مساله محیط زیست شهر تهران که بر زیست‌پذیری آن تاثیر منفی دارد را موضوع پسماندها برشمرد و گفت: طی سال‌های گذشته سرانه تولید پسماند در شهر تهران افزایش یافته است. همچنین در موضوع کنترل تولید پلاستیک موفق نبوده‌ایم و روز به روز تولید پسماندهای خشک و پلاستیکی در حال افزایش است.اگر در گذشته 70 درصد پسماند عالی و 30 درصد پسماند خشک داشتیم الان نسبت آن 55 به 45 شده است. این پلاستیک‌ها به محیط طبیعی زندگی و محیط‌های شهری بر می‌گردند و باعث آلودگی خاک و آب می‌شوند. پسماند هم از بحث‌هایی است که نیاز است برای آن برنامه‌ریزی خاصی صورت گیرد تا در آینده شاهد کاهش تولید و مصرف پلاستیک باشیم .تفکیک زباله از مبدا و دفن بهداشتی پسماند نیز باید ارتقا یابد تا بتوانیم به رتبه شهرهای بزرگ و پیشرفته دنیا در دفن پسماند نزدیک شویم.
چشم‌انداز نگران‌کننده فرو نشست‌ها
رییس کمیته محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران یکی دیگر از مشکلات تهران را فرونشست‌ها و فرو ریزش‌ها دانست و گفت: قطعا فرونشست‌ها می‌تواند به عنوان عاملی برای کاهش زیست‌پذیری شهر تهران تاثیرگذار باشد.تحقیقات نشان داده که بیشترین فرو نشست‌های تهران در احمدآباد مستوفی است و فرو نشست در این منطقه به مرز هشدار رسیده است. خوشبختانه فرو نشست‌ها تاسیسات زیربنایی شهر تهران را تهدید نمی‌کند.اما چشم‌انداز آن نگران‌کننده است. فرو نشست‌ها دلایل گوناگون دارد که مهم‌ترین آن برداشت بیش از اندازه از آب‌های زیر زمینی برای آبیاری زمین‌های کشاورزی است.علاوه بر این ساکنان مناطق حاشیه تهران که 3 برابر تهران رشد کرده‌اند، نیازمند آب هستندکه این آب‌ها از طریق قنوات تامین می‌شود. همچنین با وجود اینکه طی سال‌های گذشته تلاش شده تا کارخانجات و کارگاه‌ها را از تهران خارج کنند هنوز این اتفاق به شکل کامل انجام نشده است و آنها همچنان از ظرفیت‌های این مناطق استفاده می‌کنند.
او ادامه داد: در محور شرق تهران به سمت دماوند توسعه شهری رو به افزایش بوده و کاربری زمین‌های این منطقه در حال تغییر است.در نتیجه این چشم‌انداز وجود دارد که در شرق تهران نیز با مشکل افت منابع سفره‌های زیرزمینی مواجه شویم.در مجموع شاید در حال حاضر فرو نشست تهران را تهدید نکند اما در آینده این نگرانی وجود خواهد داشت.
او ادامه داد: باید دید آیا جهت‌گیری‌ها به سمت حل این مشکلات هست یا خیر به غیر از بحث فرو نشست‌ها که هنوز علایمی مبنی برحل این مشکل ندیده‌ام و نیاز است تا در سطح استان برای آن برنامه‌ریزی کنند، در بقیه موارد برنامه‌ریزی‌هایی صورت گرفته و بودجه‌هایی برای حل آنها تخصیص داده شده واقدام‌ها در جهت غلبه بر بحران است.فرو نشست‌ها نیاز به عزم جدی وزارت کشور، شرکت آب و فاضلاب و وزارت راه و مسکن دارد تا برای رفع این معضل تصمیم‌های جدی بگیرند. او اظهار کرد: در مجموع می‌توان گفت طی سال‌های اخیر توجه به حل مسائل محیط زیست در سطح مدیریت شهری افزایش پیدا کرده، حساسیت مردم نیز بیشتر شده و هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف افزایش یافته است.در مجموع برای افزایش زیست‌پذیری شهر تهران در حوزه محیط زیست نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بیشتر هستیم.
