رشد جذب گردشگر در غیاب زیرساخت و آموزش

آمارهای سازمان جهانی گردشگری که روز گذشته منتشر شد نشان می‌دهد، ایران با ۴۹ درصد رشد پس از اکوادور در رتبه دوم سریع‌ترین کشورها از حیث رشد جذب گردشگر خارجی قرار گرفت. جایگاه تازه ایران در صنعت گردشگری در حالی است که بنا به داده‌های آماری این سازمان، ایران در سال ۲۰۱۷ با جذب ۴ میلیون و ۸۶۷ هزار گردشگر خارجی از دیگر کشورهای جهان، نسبت به سال ۲۰۱۶ با افتی معادل 1.5 درصد مواجه شد؛ ادامه روندی نزولی که از سال ۲۰۱۶ کلید خورد و در آن تعداد گردشگران ورودی به کشور در مقایسه با سال ۲۰۱۵ به‌میزان 5.6 رسید اما حالا آمارهای جهانی از یک‌سو نشان‌دهنده سرعت رشد گردشگری در ایران بوده و از سوی دیگر ارقام اعلام شده از سوی معاون گردشگری، وزارتخانه میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری هم اگرچه با قطعیت همراه نیست اما حکایت از آن دارد که هفت میلیون و ٨٠٠ هزار گردشگر خارجی در سال ۱۳۹۷ به ایران وارد شده‌اند که نسبت به سال ١٣٩۶، حدود ۵٠ درصد رشد داشته و همچنین در پنج ماه نخست امسال این آمار به چهار میلیون و ١٠٠ هزار گردشگر رسیده که در مقایسه با مدت زمان مشابه، بیش از ٣٠درصد رشد را نشان می‌دهد اما رشد گردشگری در ایران در حالی است که ۱۷ سال می‌شود گردشگری ایران نقشه توسعه ندارد. نخستین‌بار یک برنامه سال ۱۳۵۱ نوشته شد و بعد از آن هم برنامه‌ دیگری در اوایل دهه ۸۰ تدوین شد ولی از آن زمان تاکنون اگرچه شعارهای جدب گردشگر رونق گرفت اما برنامه‌ریزی رکود خود را حفظ کرد تا جایی که امروز در شرایط به اصطلاح رونق گردشگری، کارشناسان این صنعت معتقدند نه به اشتغال ایجاد شده ازآن می‌توان امید داشت و نه به کیفیت آن. زنگ خطر بوم‌گردی‌ها که یکی از ابزارهای رونق گردشگری در ایران هستند، به سبب نبود ساز و کار مشخص و نظارت مدت‌هاست به صدا درآمده و حتی مشخص نیست ارز وارد شده از سوی گردشگران خارجی به کشور، کجا خرج می‌شود.

  آمارهای سازمان جهانی گردشگری چه می‌گوید؟

گردشگری ایران که در سال ۲۰۱۷ میلادی در مجموع از ۴.۸۶۷ میلیون توریست خارجی میزبانی کرده بود، در سال ۲۰۱۸ توانست با ۴۹.۹ درصد رشد این رقم را به ۷.۲۹۵ میلیون نفر برساند تا پس از اکوادور با رشد ۵۱ درصد، سریع‌ترین رشد را در میان کشورهای جهان در جذب گردشگر به نام خود ثبت کند.

کشور اکوادور در امریکای جنوبی در فاصله زمانی ۲۰۱۸-۲۰۱۷ توانسته شمار گردشگران خود را از ۱.۶ به ۲.۶ میلیون نفر افزایش دهد.

رشد ۴۹.۹ درصدی جذب گردشگر بین‌المللی در ایران در بازه زمانی ۲۰۱۸-۲۰۱۷ در حالی به ثبت رسیده که پیش از آن و در فاصله زمانی ۲۰۱۷-۲۰۱۶ رشد گردشگری ایران منفی ۱.۵ درصد گزارش شده بود.

سازمان جهانی گردشگری از میزان درآمدهای گردشگری ایران در سال ۲۰۱۸ اطلاعاتی نداده اما برای سال ۲۰۱۷ رقم ۴.۴۰۲ میلیارد دلار را به عنوان درآمد حاصل از جذب گردشگران خارجی در ایران اعلام کرده است. درآمد گرشگری ایران در سال ۲۰۱۰ میلادی بر اساس اطلاعات موجود در این گزارش ۲.۴۳۸ میلیارد دلار اعلام شده است. بعد از ایران، کشورهای مصر (۳۶ درصد)، اوگاندا (۳۱.۹ درصد)، نپال (۲۴ درصد)، اسلوونی (۲۳ درصد)، فلسطین (۲۰.۵ درصد)، ویتنام (۱۹.۹ درصد)، گرجستان (۱۶.۹ درصد)، کره جنوبی (۱۵.۱ درصد) و قطر (۱۹.۴ درصد) به ترتیب در رتبه‌های بعدی سریع‌ترین رشد در جذب گردشگر بین‌المللی قرار دارند.

  گردشگری جایگاه خود را در ایران پیدا نکرده است

آمارها و جایگاه تازه ایران در حالی است که فعالان صنعت گردشگری نسبت به وضعیت موجود ایران از حیث زیرساخت‌ها انتقادهایی داشته و چندان خوش‌بین نیستند. حرمت‌الله رفیعی، رییس هیات‌مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی درباره این موضوع بیان کرد: متأسفانه هنوز صنعت مظلوم گردشگری پس از 40سال، جایگاه خود را پیدا نکرده است.رشد اقتصاد در گروه گردشگری است. تا سال گذشته فقط سه پرواز از عمان ایر به ایران داشتیم اما هم‌اکنون بالغ بر 40 پرواز فقط از کشور عمان به ایران وجود دارد، پس می‌شود روی آن برنامه‌ریزی کرد.

او افزود: بخش عمده‌ای از اقتصاد و محصولات ما از کشور چین تأمین می‌شود، همین کشور بالغ بر ۱۵۰ میلیون نفر توریست خروجی دارد ولی متأسفانه ما از این بازار بزرگ استفاده نمی‌کنیم. مقامات گردشگری کشور درباره ایجاد 400هزار شغل در ازای ورود ۱۰میلیون گردشگر، صحبت می‌کنند در حالی که باید گفت بله شغل ایجاد می‌شود، اما این در شرایطی محقق خواهد شد که دولت سیاست‌گذاری آن را به بخش خصوصی واگذار کند، همان‌گونه که همه کشورهای توسعه‌یافته در بخش گردشگری در این مسیر گام نهاده و توفیق یافته‌اند.

رفیعی بیان کرد: دولتمردان در حوزه تبلیغات گردشگری بسیار ضعیف عمل کرده‌اند. کدام استاندار تاکنون درمورد جاذبه‌های گردشگری درآمدزای استانش تبلیغات گسترده هوشمند، مناسب و همه‌جانبه کرده و برنامه‌ریزی برای جذب توریست داشته است؟ تبلیغ وظیفه انجمن‌های صنفی نیست، هر چند انجمن صنفی در این زمینه کارهایی کرده است.

محمدرضا اکبری، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه گردشگری هم به ضعف آموزش گردشگری اشاره کرده و معتقد است هنوز باور علم بودن این صنعت در میان مسوولان و مردم شکل نگرفته است. او بیان کرد: متأسفانه هنوز در بحث آموزش در حوزه گردشگری نقص داریم و نتوانسته‌ایم مزیت‌های گردشگری را برای اجتماع و اقتصاد تبیین کنیم. متأسفانه دانشجویان و استادان بحث‌های تامل‌برانگیزی در این حوزه نداشته‌اند.متأسفانه به این رشته در دانشگاه‌ها پژوهشی و عملی پرداخته نمی‌شود، برای مثال بوم‌گردی که درحال حاضر در حال گسترش است و بسیار به آن توجه و تأکید می‌شود، کم‌کم فرهنگ و ساختار روستاها را نابود می‌کند، چون بدون مطالعه و برنامه‌ریزی برای توسعه بوم‌گردی اقدام می‌کنیم.

او افزود: نهادها متأسفانه بعد از 40 سال هنوز نتوانسته‌اند چالش‌های خود را با صنعت گردشگری برطرف کنند و بیش از ۶۰ درصد مشکلات گردشگری از سوی این نهادهای دولتی است.پس از ۴۰ سال هنوز سند راهبردی توسعه گردشگری نداریم، چطور می‌توانیم مسیر افق ۱۴۰۴ را طی کنیم؟

اکبری تاکید کرد: برای بهبود وضعیت گردشگری باید بسیاری از هزینه‌های سنگین همچون هزینه عوارض ورودی یا عوارض هتل‌ها حذف شود. برای نمونه استان همدان عوارض تمامی هتل‌هایش را حذف کرده است که غیرمستقیم باعث افزایش جذب گردشگر می‌شود و به تناوب آن مالیات استان افزایش می‌یابد. سایر صنایع نشت اقتصادی زیادی دارند، اما گردشگری کمترین نشت را دارد چرا که گردشگری محرک اقتصادی و اجتماعی محسوب می‌شود و شتاب‌دهنده است در نتیجه وقتی در کنار سایر خدمات قرار می‌گیرد تأثیرات بسیار مثبت اقتصادی در پی دارد.

  نه برنامه هست نه نظارت

اظهارات کارشناسان در حالی است که چندی پیش در نشست خبری روز جهانی گردشگری، علیرضا رحیمی، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی توسعه گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درباره وضعیت موجود زیرساخت‌های گردشگری گفت: ۱۷ سال است که گردشگری ایران نقشه توسعه ندارد؛ یک برنامه سال ۱۳۵۱ نوشته شد و برنامه‌ دیگر به اوایل دهه ۸۰ مربوط می‌شود، برای همین درحال بازنگری برنامه ملی توسعه گردشگری هستیم. 8 ماه است به کمیسیون‌های دولت می‌رویم تا نقش سایر دستگاه‌ها در گردشگری مشخص شود. سوال این است اختیار چه بخشی از گردشگری با این وزارتخانه است؛ بلیت هواپیما، قطار، اتوبوس، هتل، ویزا...!؟ گردشگری نقش هماهنگ‌کننده را دارد. برای همین در سند راهبردی به این موضوع توجه شده تا تکلیف سایر دستگاه‌ها مشخص شود و احکام هر یک نیز تصویب خواهد شد.

او افزود: طرح جامع گردشگی استان‌ها چارچوبی نداشت. دو هفته قبل طرح جامع گردشگری استان‌ها تصویب شد. می‌گویند گردشگری صنعت مهمی است. چقدر مهم است!؟ می‌خواهند جای نفت را بگیرد. چگونه؟ ۲۰ سال است درباره حساب اقماری حرف زده می‌شود اما تا به حال تحقق نیافته. حساب اقماری اصلا ماجرای ساده‌ای نیست و هر کشوری به آن مجهز نیست. ما موفق شدیم ۵ جدول آن را آماده کنیم. کار پیچیده‌ای بود. اکنون لازم است بانک مرکزی و مرکز ملی آمار نیز وارد عمل شوند.