تاثیر گام چهارم بر گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

پاسخ ظریف به تروییکای اروپا: وقتی که شما مشغول دفع‌الوقت بودید ایران مکانیزم رفع اختلاف را به جریان انداخت

گروه ایران|بهاره مهاجری

 سرانجام اثرات عینی راهبرد جمهوری اسلامی در کاهش گام به گام تعهدات برجامی‌اش در پاسخ به خروج امریکا از یک طرف و انفعال اروپا در استیفای منافع ایران از سوی دیگر در فضای بین‌الملل در حال نمایان شدن است؛ راهبردی که ایران پس از یک سال صبر استراتژیک در پیش گرفت تا این پیام روشن را به فضای بین‌المللی مخابره کند که ایران همواره به اصول دیپلماسی و گفت‌وگو پایبند بوده است. در این مسیر 14 آبان ماه رییس‌جمهوری کشورمان اعلام کرد به سازمان انرژی اتمی دستور داده تا از ۱۵ آبان «گام چهارم کاهش تعهدات برجامی» را بردارد. حسن روحانی گفت که از چهارشنبه تزریق گاز به سانتریفیوژها در تأسیسات هسته‌ای فردو آغاز خواهد شد. پس از این اعلام بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران منتظر بودند تا از واکنش آژانس انرژی اتمی با توجه به تغییرات مدیریتی که بعد از آمانو در آن رخ داده است آگاه شوند. دیروز متن کامل گزارش آژانس در خصوص آخرین تحولات برنامه هسته‌ای ایران منتشر شد؛ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این گزارش تاکید کرده که ایران از تاریخ ۹ نوامبر اقدام به غنی‌سازی اورانیوم در سایت فردو کرده است.  در گزارش فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که برای اعضای شورای حکام ارسال شده تصریح کرده میزان ذخایر اورانیوم کم‌غنای ایران ۳۷۲.۳ کیلوگرم بوده است. نهاد دید‌بان هسته‌ای سازمان ملل متحد گفته ایران اقدام به نصب سانتریفیوژهای پیشرفته از جمله IR-8B، IR-9، IR-S و IR-6SMO کرده است.  تروییکای اروپا نیز کمتر از 3 روز پس از برداشتن چهارمین گام ایران در فرآیند کاهش تعهدات برجامی‌اش و شروع فعالیت 1044 سانتریفیوژ در فردو در بروکسل دور هم جمع شدند و مدعی به انجام تعهدات شدند، ادعایی که وزیر امور خارجه ایران به آن واکنش نشان داد.

     گزارش آژانس چه می‌گوید؟

آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران تایید می‌کند: هیچ اورانیوم غنی‌شده‌ای از طریق فعالیت‌های تحقیق وتوسعه انباشت نگردیده و غنی‌سازی، تحقیق و توسعه انجام‌شده در چارچوب محدودیت‌های تعریف‌شده در برجام بوده است.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای سیزدهمین بار پایبندی ایران به برجام را پس از این توافق مورد تایید قرارداد. بخشی از متن این گزارش ازاین‌قرار است:

1- این گزارش مدیرکل به شورای حکام وبه‌موازات آن به شورای امنیت سازمان ملل (شورای امنیت) درخصوص اجرای تعهدات مرتبط هسته‌ای ایران ذیل برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و در خصوص موضوعات مرتبط با راستی‌آزمایی و نظارت در ایران در پرتو قطعنامه 2231 (2015) شورای امنیت است.

این (گزارش) همچنین اطلاعاتی در خصوص موضوعات مالی و مشورت‌ها و تبادل اطلاعات آژانس با کمیسیون مشترک ایجادشده توسط برجام، ارایه می‌دهد.

بعد از بیان موارد مربوط به سوابق گزارش آژانس در خصوص فعالیت‌های هسته‌ای ایران، این گزارش در بند 6در خصوص فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت بر برجام (JCPOA) می‌نویسد: ایران ساخت رآکتور تحقیقاتی آب‌سنگین اراک (رآکتور IR-40) را طبق طراحی اولیه آن پیگیری نکرده است.، ایران قرص‌های اورانیوم طبیعی، میله‌های سوخت یا مجموعه‌های سوخت طراحی‌شده به‌صورت ویژه برای رآکتور IR-40 طبق طراحی اولیه را تولید یا آزمایش نکرده و همه قرص‌های سوخت اورانیوم طبیعی و مجموعه‌های سوخت موجود در انبار تحت نظارت مداوم آژانس باقی‌مانده است. در بندهای بعدی تاکید شده: ایران به اطلاع‌رسانی به آژانس درخصوص موجودی آب‌سنگین و تولید آب‌سنگین در کارخانه تولید آب‌سنگین (HWPP) ادامه و به آژانس اجازه داده است که بر میزان ذخایر آب‌سنگین ایران و مقدار آب‌سنگین تولیدشده در HWPP نظارت نماید (بند 15) . در تاریخ 3 نوامبر 2018، آژانس راستی‌آزمایی نمود که این کارخانه در حال فعالیت است و اینکه ذخیره آب‌سنگین ایران 8/122 متر یک تن است. در طول دوره گزارش دهی ایران بیش از 130 متریک تن آب‌سنگین نداشته است (بند 14)

ایران فعالیت‌های مربوط به باز فرآوری را در رآکتور تحقیقاتی تهران (TRR) و تأسیسات تولید ایزوتوپ مولیبدن، ید و زنون (MIX) یا در هر تأسیسات اعلام‌شده دیگر به آژانس، انجام نداده است (بندهای 18 و 21).

     فعالیت‌های مربوط به غنی‌سازی و سوخت

بخش بعدی گزارش در خصوص فعالیت‌های مربوط به غنی‌سازی است که در آن آمده است: در کارخانه غنی‌سازی سوخت (FEP) در نطنز بیش از 5060 سانتریفیوژ IR-1 به‌صورت نصب‌شده در 30 آبشار به شکل پیکره‌بندی شده در واحد‌های عملیاتی در زمان توافق پیرامون برجام به‌صورت نصب‌شده وجود نداشته است (بند 27) . ایران 33 سانتریفیوژ IR-1 را از میان سانتریفیوژهای در حال نگهداری در انبار به‌منظور جایگزینی با سانتریفیوژهای آسیب‌دیده یا خراب نصب‌شده در FEP خارج کرده است (بند 29.1).

در بند دهم این گزارش آمده اسیت: ایران به غنی‌سازی UF6 در FEP ادامه داده است.ایران غنی‌سازی بالاتر از 67/3درصد از اورانیوم 235 انجام نداده است (بند 28).

در بند یازدهم این گزارش آمده است: در بازه زمانی گزارش، کل موجودی ذخیره‌شده اورانیوم غنی‌سازی شده ایران ازمیزان 300 کیلوگرم UF6 غنی‌شده تا میزان 67/3 درصد اورانیوم 235 (یا معادل آن در اشکال مختلف شیمیایی) فراتر نرفته است (بند 56) . میزان 300 کیلوگرم UF6 معادل با 8/202 کیلوگرم اورانیوم است. این گزارش همچنین در بند چهاردهم تاکید می‌کند: همه سانتریفیوژها و زیرساخت‌های مربوطه در انبار، تحت نظارت مداوم آژانس باقی‌مانده‌اند (بندهای 29، 47، 48 و 70) . آژانس دسترسی منظم به ساختمان‌های مرتبط در نطنز شامل همه FEP و کارخانه نیمه‌صنعتی غنی‌سازی (PFEP) را ادامه داده و دسترسی روزانه طبق درخواست آژانس انجام‌شده است (بند 71) . آژانس کماکان دسترسی معمول به FFEP، ازجمله دسترسی روزانه در صورت درخواست، داشته است. (بند 51)

بند پازدهم هم اعلام می‌کند که ایران فعالیت‌های غنی‌سازی‌اش را در راستای برنامه بلندمدت غنی‌سازی و تحقیق و توسعه غنی‌سازی خود به همان صورت ارایه‌شده به آژانس در تاریخ 16 ژانویه 2016 انجام داده است (بند 52).

     تحقیق و توسعه، تولید و موجودی سانتریفیوژ

در حوزه تحقیق و توسعه و تولید این گزارش آورده: هیچ اورانیوم غنی‌شده‌ای از طریق فعالیت‌های تحقیق و توسعه انباشت نگردیده، و غنی‌سازی تحقیق و توسعه ایران انجام‌شده با و بدون اورانیوم و با استفاده از سانتریفیوژها در چارچوب محدودیت‌های تعریف‌شده در برجام بوده است. این گزارش همچنین یادآور می‌شود: ایران اظهارنامه‌های مربوط به تولید و موجودی لوله‌های روتور سانتریفیوژ و بیلوز (Bellows) را به آژانس ارایه نموده و اجازه راستی‌آزمایی اقلام در موجودی را به آژانس داده است (بند 80.1). آژانس نظارت مداوم شامل استفاده از اقدامات نظارتی و مراقبتی containment and surveillance measures را انجام داده و راستی‌آزمایی نموده که تجهیزات اعلام‌شده برای تولید لوله‌های روتور و بیلوزها برای تولید سانتریفیوژ فقط برای فعالیت‌‌های مشخص‌شده در برجام استفاده‌شده‌اند (بند 80.2) . ایران هیچ‌گونه سانتریفیوژ IR-1 را برای جایگزینی با آنهایی که خراب‌شده یا ازکارافتاده‌اند تولید نکرده است. (بند 62)

     اقدامات شفاف‌سازی

در حوزه شفاف‌سازی فعالیت‌های ایران هم آمده: ایران کماکان به آژانس اجازه داده تا از نظاره‌گرها و مهر و مو‌م‌های الکترونیکی آنلاین درزمینه غنی‌سازی استفاده نماید تا بدین‌وسیله وضعیت آنها در اماکن هسته‌ای به بازرسان آژانس مخابره و جمع‌آوری خودکار ثبت سوابق اندازه‌گیری توسط ادوات اندازه‌گیری نصب‌شده آژانس تسهیل گردد و بلافاصله در بند بعدی می‌آورد: ایران کماکان به آژانس اجازه داده - تا از طریق اقدامات مورد توافق با ایران، از جمله از طریق اقدامات مراقبتی ونظارتی containment and surveillance measures - بر تمامی کنسانتره سنگ اورانیوم (UOC) تولید شده در ایران یا به دست آمده از دیگر منابع و انتقال آنها به تاسیسات تبدیل اورانیوم (UCF) در اصفهان (بند 68)، نظارت نماید. همچنین، ایران تمامی اطلاعات ضروری برای قادر نمودن آژانس جهت راستی‌آزمایی تولید کنسانتره سنگ اورانیوم (UOC) و موجودی انبار UOC تولید شده در ایران یا به دست آمده از هر منبع دیگری را ارایه نموده است (بند 69)

در بند 23 این گزارش تاکید شده: ایران اجرای موقت پروتکل الحاقی موافقتنامه پادمان‌ها بر اساس ماده 17 (b) پروتکل الحاقی، تا زمان لازم الاجرا شدن آن را ادامه می‌دهد. آژانس به ارزیابی اظهارنامه‌های ایران ذیل پروتکل الحاقی ادامه داده است و تحت پروتکل الحاقی دسترسی‌های تکمیلی به همه سایت‌ها و اماکن مورد نیاز برای بازدید در ایران داشته است. همکاری به موقع و فعالانه از سوی ایران در ارایه چنین دسترسی، موجب تسهیل در اجرای پروتکل الحاقی شده که اعتماد را افزایش می‌دهد و در نهایت تاکید می‌شود که این نظارت‌ها با هماهنگی مقامات ایرانی همچنان ادامه خواهد داشت.

     واکنش‌های اروپایی

جدای از موضوع گزارش جدید آژانس، چهارمین گام در فردو بالاخره اروپا را به تحرک واداشت.

فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز دوشنبه در بروکسل برای آخرین بار ریاست نشستی از وزرای اتحادیه اروپا را بر عهده داشت که موضوع اصلی بحث‌شان ایران و برجام بود. وزرای خارجه اتحادیه اروپایی مقابل دوربین‌ها قرار گرفتند و از حفظ برجام گفتند، برخی به ایران تاختند و برخی دیگر به کاهش تعهدات ایران حق دادند.

با این همه در حالی که هایکو ماس، وزیر امور خارجه آلمان، جمهوری اسلامی را تهدید کرد که اتحادیه اروپا ممکن است تحریم‌های اقتصادی علیه ایران را به خاطر نقض برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) از سوی این کشور از سرگیرد، فدریکا موگرینی تلاش کرد همچون گذشته میانه‌روتر باشد. هر چند که او نیز درباره اقدام جدید ایران در فردو ابراز نگرانی کرد اما تأکید کرد که در جلسه بروکسل وزرای امور خارجی اتحادیه اروپا در خصوص استفاده از مکانیسم پیش‌بینی شده در برجام برای حل اختلافات بحث نشد و درباره هرگونه اقدامی قرار است در کمیسیون برجام بحث شود.

در نهایت نشست بروکسل به بیانیه‌ای منتهی شد که تروییکای اروپا یعنی فرانسه، آلمان و انگلیس منتشر کردند و از اقدام ایران در کاستن از تعهدات هسته‌ای ابراز نگرانی کردند. بر اساس ترجمه فارس از این بیانیه، وزرای امور خارجه سه کشور اروپایی تصریح کرده‌اند اقدام اخیر ایران در فردو به منزله تسریع اقدامات این کشور در زمینه فاصله گرفتن از توافق هسته‌ای برجام است. در این بیانیه آمده است: «از اعلانیه‌های اخیر ایران در خصوص آغاز مجدد فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم در فردو به‌شدت نگران هستیم. اقدام ایران با مفاد صریح برجام در خصوص فردو مغایرت دارد و تبعات بالقوه زیادی در زمینه اشاعه دارد.» در بخش دیگری از بیانیه آمده است: «این اقدام [غنی‌سازی در فردو] به منزله تسریع روند تأسف‌آور فاصله گرفتن ایران از تعهداتش ذیل برجام است.» کشورهای اروپایی از ایران خواسته‌اند تمامی اقدامات «ناسازگار با برجام» اعم از میزان ذخایر اورانیوم، محدوده مجاز غنی‌سازی و فعالیت‌های مربوط به تحقیق و توسعه را به عقب برگرداند. وزرای این سه کشور «اجرای کامل و موثر برجام» از سوی همه طرف‌ها را با اهمیت دانسته و بر عزم خود جهت ادامه تلاش‌‌ها برای حفظ توافق تأکید کرده‌اند. آنها از ایران خواسته‌اند «طبق تعهداتش در برجام کاملاً با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ویژه در چارچوب توافق جامع پادمانی و پروتکل الحاقی همکاری کند.»

در همین راستا نیز محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه به بیانیه تروییکای اروپا واکنش نشان داده است.

ظریف در واکنش به بیانیه وزرای خارجه اروپایی و با ضمیمه کردن نامه ۶ نوامبر ۲۰۱۸ خود خطاب به هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا و سایر اعضای برجام نوشت: «خطاب به همتایانم در اتحادیه اروپایی/ و سه کشور آلمان، فرانسه و انگلستان:

اول، «به تعهدات خود ذیل برجام کاملا پایبند بوده‌ایم.» شما؟! واقعا؟! فقط یک تعهد را نشان دهید که در ۱۸ ماه گذشته به آن عمل کرده‌اید. دوم،  وقتی که شما مشغول دفع‌الوقت بودید، ایران مکانیزم رفع اختلاف را به جریان انداخت و آن را به اتمام رساند. ما اکنون در حال استفاده از اقدامات جبرانی مندرج در پاراگراف ۳۶ برجام هستیم. به نامه ششم نوامبر ۲۰۱۸ من مراجعه کنید.»