انتقال ثروت از «خودرو دار»ها به «خودرو ندار»ها
ریحانه مهدوی|
یک کارشناس اقتصادی می‌گوید متوسط مصرف بنزین دهک‌های بالای درآمدی یا تعداد خودروهایی که به ازای خانوار در اختیار دارند بالاتر است، اما به این معنا نیست که دهک‌های پایین و میانی خودرو ندارند و متضرر نمی‌شوند. وی می‌گوید اینکه فکر کنیم یارانه پنهان بنزین لزوما از دهک‌های بالا و ثروتمندان گرفته می‌شود، تفکر چندان درستی نیست و اگر بحث حمایتی را جدا در نظر بگیریم درواقع با حذف یارانه پنهان بنزین یا به عبارتی افزایش نرخ بنزین، یارانه از خودرو دارها به خودرو ندارها منتقل می‌شود نه اینکه لزوما از دهک‌های بالایی به دهک‌های پایین انتقال ثروت صورت بگیرد. به گزارش «تعادل» افزایش قیمت بنزین بالطبع منابعی را ایجاد می‌کند که دولت تصمیم گرفته منابع حاصل از آن را ماهیانه به صورت نقدی به حساب سرپرستان خانوار واریز کند. اما و اگرهایی در رابطه با درست بودن شیوهای که دولت در این باره اتخاذ کرده وجود دارد و به عبارتی می‌توان گفت میان کارشناسان اقتصادی اختلاف افتاده است. بسیاری می‌گویند گرچه افزایش قیمت بنزین اقدامی درست بود که در نهایت باید انجام می‌شد ولی در زمان نادرست اتفاق افتاد چرا که تحریم و به دنبال آن رکود و تورم بالایی که بر اقتصاد ایران حاکم است منجر به نارضایتی و نگرانی مردم از افزایش ناگهانی قیمت بنزین شده است. درست است که مسوولان به‌طور مکرر اعلام می‌کنند که مردم نگران افزایش قیمت کالاها و گرانی ناشی از افزایش قیمت بنزین نباشند و حتی پیش از آن رییس‌جمهور هم اذعان کرده بود که حذف یارانه پنهان بنزین به نفع اقشار کم‌درآمد است اما به راستی کدام دهک از این اقدام ناگهانی دولت متنفع خواهد شد؟ «تعادل» در گفت‌وگو با محمدرضا عبداللهی کارشناس اقتصادی به این موضوع پرداخته است که آیا حذف یارانه پنهان بنزین به صورت واقع‌بینانه می‌تواند موجب فقر زدایی شود؟ و آیا امکان این وجود دارد که دولت برای تامین یارانه‌های معیشتی با کسری مواجه شود؟ اگر نه، امکان افزایش دستمزدها در سال آتی مطابق با افزایش نرخ بنزین و تورم موجود در جامعه وجود دارد؟ این کارشناس اقتصادی با انتقاد از رویکرد دولت در مباحث حمایتی به پرسش‌های مذکور پاسخ می‌دهد که در ادامه به صورت مشروح می‌خوانیم:
همان‌گونه که دولت اعلام کرده قرار است پرداخت یارانه معیشتی ادامه داشته باشد، آیا ممکن است دولت برای تامین یارانه معیشتی با کسری مواجه شود؟
خیر. زیرا با یک محاسبه ساده می‌توان به این جمع‌بندی رسید که اگر دولت قرار باشد مطابق با اعداد و ارقامی که ارایه داده، یارانه معیشتی به حساب 60 میلیون نفر واریز کند، ماهانه حدود 3 الی 3.5هزار میلیارد تومان یارانه معیشتی به حساب خانوارها واریز خواهد کرد و این مبلغ به این بستگی دارد که مالیات یا عوارض از آن کسر شود یا نشود اما در کل با توجه به مبلغی که دولت تحت عنوان یارانه معیشتی به حساب مردم واریز می‌کند و منابعی که از محل افزایش قیمت بنزین به دست می‌آورد بعید به نظر می‌رسد کسری قابل توجهی مشابه سال 89 در دوران هدفمندی وجود داشته باشد و دولت مجبور شود از منابع دیگری تغذیه کند. بنابراین اگر تعداد مشمولان یارانه معیشتی از 60 میلیون نفر و مبالغ پرداختی این یارانه از اعدام و ارقام اعلام شده از سوی دولت تجاوز نکند وتحت تاثیر فشارهای سیاسی دستخوش تغییرات نشود، دولت با مشکل کسری مواجه نخواهد شد.
در گذر زمان احتمال اینکه دولت بخواهد برای تامین کمک معیشتی‌ها از منابع دیگری مانند استقراض از صندوق توسعه ملی یا صادرات بنزین بهره ببرد وجود دارد؟
واقعیت این است که باید دید تحت تاثیر افزایش قیمت بنزین، میزان مصرف بنزین تا چه اندازه کاهش پیدا می‌کند، به نظر می‌رسد در روزهای نخست گرانی‌ها حدود 20 الی 30 درصد کاهش مصرف بنزین داشتیم، اگر این روند ادامه‌دار باشد و مصرف 95 میلیون لیتر بنزین در روز ایرانی‌ها به روزانه 65 الی 70 میلیون لیتر برسد به این معناست که دولت در آینده‌ای نه چندان دور نمی‌تواند منابع یارانه معیشتی را تامین کند بنابراین طبیعی است که از منابع حاصل از صادرات بنزین به دیگر کشورها یا حتی استقراض از صندوق توسعه ملی، بهره ببرد. البته به عقیده من کاهش مصرف بنزین در روزهای نخست حذف این یارانه پنهان، شوک اولیه پس از اجرای سیاست بود و احتمالا در روزها و ماه‌های آینده مصرف بنزین افزایش پیدا خواهد کرد و منابع مدنظر دولت تامین خواهد شد و دیگر نیازی به بهره‌گیری دولت از منابع دیگر نیست.
واقعیتی که وجود دارد این است که افزایش قیمت بنزین با دستمزدها همخوانی ندارد، آیا منابع دولت به اندازه‌ای خواهد بود که بخواهد در سال آتی دستمزدها (دولتی یا غیردولتی) را برابر با افزایش نرخ بنزین افزایش دهد؟
همان‌گونه که اعلام شده دستمزد کارمندان دولت در سال آتی بین 15 الی 20 درصد افزایش پیدا خواهد کرد، هرچند که این میزان افزایش دستمزد متناسب با نرخ تورم موجود نیست اما به هر حال با ملاحظات بودجه‌ای که دولت دارد بیش از این مقدار انتظار نمی‌رود که حقوق کارمندان دولت افزایش بیشتری داشته باشد. ضمن اینکه وقتی دهک‌های مختلف را بررسی می‌کنیم می‌بینیم وضع کارمندان دولت نسبت به کارگران و سایر اقشاری که در بخش‌های غیر دولتی مشغول به کار هستند به مراتب بهتر است اما در رابطه با افزایش دستمزد بخش غیر دولتی باید بگویم ملاحظات اقتصاد کلانی نشان می‌دهد که با توجه به مباحث جدی معیشتی که خانوارهای کارگری درگیر آن هستند و فشاری که روی تولید وجود دارد شاید نشود سیاست افزایش دستمزد قابل توجه را در پی گرفت.
رویکرد دولت در مباحث حمایتی مانند پرداخت یارانه نقدی یا کمک معیشتی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
به عقیده من دولت تاکنون در مباحث حمایتی ایده دیگری برای اینکه کمی فعالانه‌تر عمل کند نداشته است. دولت هر زمان که می‌خواهد افزایش قیمتی را اعمال کند و منابعی را از محلی برای حمایت ایجاد کند، به جای اینکه با تدوین یک سند جامع جایگاه سازمان‌های مختلف را مشخص کند، مبالغی را به چند دهک درآمدی به صورت برابر پرداخت می‌کند.
دقیقا همان رویکردی است که در دور اول هدفمندی یارانه‌ها اتفاق افتاد و نتیجه چندان مناسبی هم درپی نداشت. اگر منابع هدفمندی یارانه‌ها را هم صرف توانمندسازی خانوارهای فقیر می‌کردند، حداقل می‌دانستیم که تاکنون چند میلیون خانوار توانمند شده‌اند، شغل دارند و دیگر نیازی به حمایت از سوی نهادهای حمایتی یا حتی دریافت یارانه ندارند، به عبارت دیگر حمایت‌های دولت حمایت‌های بی‌هدف با بازه‌های زمانی بی‌نهایت است تا حمایت‌های هدفمند و زمان‌دار که متاسفانه عدم هدفمندی در سیاست‌های حمایتی و نبود انسجام در این سیاست‌ها مشکلات بسیاری را در این بخش ایجاد کرده است.
حذف یارانه پنهان بنزین، حذف یارانه ثروتمندان است یا یارانه خودرو داران؟
این واقعیت وجود دارد که متوسط مصرف بنزین دهک‌های بالادرآمدی یا تعداد خودروهایی که به‌ازای خانوار در اختیار دارند بالاتر است، اما به این معنا نیست که دهک‌های میانی و دهک‌های پایین خودرو ندارند. مثلا افرادی وجود دارند که کارمند دولت یا کارگر کارخانه‌ای هستند و با خودروی شخصی به محل کار خود می‌رفتند و تاکنون یک میزان مصرف مشخصی از بنزین داشتند اما از حالا به بعد هزینه این خانوارها چه از آنان حمایت بشود یا نشود افزایش پیدا می‌کند و به این دلیل که بنزین تاثیر مستقیم بر هزینه خانوارها دارد، این دسته از خانوارها متضرر می‌شوند بنابراین اینکه فکر کنیم یارانه پنهان بنزین لزوما از دهک‌های بالا و ثروتمندان گرفته می‌شود، تفکر چندان درستی نیست و اگر بحث حمایتی را جدا درنظر بگیریم در واقع با حذف یارانه پنهان بنزین یا به عبارتی افزایش نرخ بنزین، یارانه از خودرو دارها به خودرو ندارها منتقل می‌شود نه اینکه لزوما از دهک‌های بالایی به دهک‌های پایین انتقال ثروت صورت بگیرد.
