سلامت مردم و قانون زیر پای تراریخته‌ها
در بسیاری از کشورهای دنیا مقابله با مافیای محصولات تراریخته به راه افتاده و حتی در کشوری مانند آلمان از سال گذشته با دستور یولیا کلوکنِر وزیرکشاورزی این کشور، مصرف آفتکش‌های مورد حمایت شرکت‌های تراریخته هم ممنوع شده در ایران همچنان از ترویج و تکثیر چنین محصولاتی حمایت می‌شود آن هم در حالی که کارشناسان بارها نسبت به اثرات منفی محصولات تراریخته بر سلامت مردم هشدار داده‌اند اما به نظر می‌رسد هشدارها راه به جایی نبرده و نمی‌برند چرا که به گفته رییس سازمان محیط زیست برآورد شده که امسال ۱۲ میلیارد دلار مواد غذایی وارد کشور شود که از این میزان حداقل ۷ میلیارد دلار آن برای محصولات تراریخته هزینه خواهد شد. ارزانی 30 درصدی محصولات تراریخته و نقش این محصولات در مقابله با فقر غذایی و تامین موادغذایی با قیمت تمام شده کمتر اقبال محصولات تغییر ژنتیک‌یافته برای حضور در باراز کالاهای مصرفی را در حالی افزایش می‌دهد که کارشناسان بیوتکنولوژی بر این موضوع تاکید می‌کنند که این محصولات ریسک بیماری‌هایی مانند سرطان را بالا برده و همچنین سبب تولد نوزادان بیمار می‌شود که در نهایت هزینه درمان این گروه تبدیل به بار مضاعف بر دوش دولت می‌شود. در واقع اندکی صرفه‌جویی و هزینه کمتر برای تامین موادغذایی در مقابل هزینه فراوان در بخش درمان را به دنبال دارد ضمن آنکه آسیب جبران‌ناپذیری مانند رشد بیماری‌های صعب‌العلاج را هم به نظام سلامت کشور تحمیل می‌کند.
آسیب تراریخته‌ها به سلامت و محیط‌زیست
سلامت و کیفیت محصولات تراریخته موضوعی است که علاوه بر متخصصان و کارشناسان، در میان مسوولان هم درباره آن تفاوت رویکرد وجود دارد با این حال در حالی که رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور به عنوان نهاد ناظر بر تولید تراریخته‌ها با این محصولات موافق است، در برنامه ششم توسعه، هرگونه رهاسازی، تولید، واردات و مصرف محصولات تراریخته بدون مجوز مراجع قانونی در چارچوب قانونی ایمنی زیستی و قبل از آزمایشات معتبر تشخیص سلامت، ممنوع شده است و این در حالی است که آزمایشگاه‌های مجهز و مناسب برای ارزیابی این محصولات در کشور وجود ندارد و معلوم نیست محصولات غذایی که در بازار با برچسب تراریخته یا تغییرژنتیک‌یافته به فروش می‌رسد چگونه مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. با این حال عیسی کلانتری چندی پیش در حاشیه سومین همایش بین‌المللی بیوتکنولوژی اعلام کرد بخش عمده‌ای از واردات کشور محصولات تراریخته است. او درباره این موضوع گفت: روغن نباتی، ذرت، سویا و در مواردی حتی گوشت‌هایی که وارد می‌کنیم تغذیه شده از محصولات تراریخته هستند. این محصولات را وارد و مصرف می‌کنیم، حتی قسمتی از مرغ، گوشت و روغن نباتی ما محصولات تراریخته هستند.
کلانتری با اشاره به اینکه تقریبا ۸۰ درصد واردات روغن نباتی ما تراریخته است، گفت: بیش از ۹۰ درصد واردات سویا و کنجاله سویا نیز تراریخته است، همچنین بیش از ۷۰ درصد واردات ذرت نیز تراریخته است. برای مصرف این مواد هیچ مشکلی نداریم اما برای تحقیق محصولات تراریخته و حتی استفاده در سطح آزمایشگاهی مشکل ایجاد می‌کنند که این تصمیمات ضد و نقیضی است که در کشور گرفته می‌شود.
اظهارات رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست در حالی است که برخی کارشناسان بیوتکنولوژی معتقدند استفاده از محصولات تراریخته در بسیاری از کشورها به دلیل آسیب‌هایی که به سلامت شهروندان وارد می‌کنند، ممنوع است. 21 کشور سوییس، آلمان، اتریش، ژاپن، ایرلندشمالی، فرانسه، ایتالیا، روسیه، نیوزیلند، لاتویا، لیتونیا، هلند، اسکاتلند، لهستان، اسلوونی، کرواسی، صربستان، مجارستان، یونان، بلغارستان، لوکزامبورگ پس از مطالعات بسیار تصمیم بر عدم کاشت این محصولات گرفته و مصرف تراریخته‌ها را محدود کردند اما در ایران این موضوع هنوز تکلیف مشخصی ندارد. علی متولی زاده، فوق دکترای بیوتکنولوژی و دبیر انجمن زیست فناوری سلامت ایران درباره این موضوع گفت: پیش از آنکه وارد مباحث مربوط به آسیب تراریخته‌ها به سلامت انسان شویم لازم است در پاسخ به آن دسته افرادی که تولید محصولات تراریخته را به نفع حفظ محیط‌زیست می‌دانند گفته شود که شواهد قابل اطمینان و مستندهای علمی جمع‌آوری و منتشر شده طی دو دهه گذشته در ارتباط با محصولات دستکاری شده ژنتیک نشان می‌دهد که محصولات دستکاری شده ژنتیک می‌توانند نسبت به نوع طبیعی این محصولات، سمی، آلرژیک یا کمتر مغذی باشند و نظارت بر این محصولات برای ایمن بودن آن ناکافی است از طرف دیگر این محصولات مقدار استفاده از آفت‌کش‌ها را نه تنها کم نمی‌کند، بلکه افزایش می‌دهد. مشکلات زیادی را برای کشاورزان ایجاد می‌کند، ازجمله علف‌های هرز و مقاوم نسبت به علف‌کش‌ها ایجاد کرده و کیفیت خاک را کم و بازار را مختل می‌کند. در نهایت باعث صدمه زدن به خاک، به‌هم ریختن اکوسیستم و کاهش تنوع زیستی می‌شود.
او افزود: تغییرات در روش‌های کشاورزی مربوط به استفاده از محصولات دستکاری شده ژنتیک ممکن است به باقی ماندن سموم در این محصولات منجر شود. بنابراین با استناد به این موضوع نمی‌توان گفت برای انسان ضرری ندارند ضمن آنکه مطالعات بر روی حیوانات آزمایشگاهی نشان داده است که ذرت دستکاری شده مونسانتو در طول دو سال باعث صدمه به کبد، کلیه و اختلال در فعالیت غده هیپوفیز و قطع فعالیت هورمون می‌شود. ذرت دستکاری شده Bt در سه‌ماه باعث ایجاد تفاوت در وزن، ارگان‌های بدن و بیوشیمی خون و باروری در مقایسه با ذرت غیردستکاری شده طبیعی شده‌اند. مطالعات دیگری تأثیرات منفی محصولات گوناگون دستکاری شده ژنتیک در حیواناتی مانند موش، خوک، گوسفند و ماهی نشان داده و اندام‌های تأثیر یافته در معده، پاسخ ایمنی و عکس‌العمل آلرژیک، اختلال ایمنی، التهاب معده، سمیت در کبد و کلیه، کبد بزرگ شده، اختلال در سیستم گوارش و تغییرات در کبد و پانکراس، رشد بیش از اندازه در لایه سلولی روده، اختلال در روده‌ها، تغییرات در بیوشیمی خون و فلور باکتری روده و پاسخ ایمنی، تغییر در فلور باکتری روده و وزن ارگان‌ها، اختلال گوارشی و جذب مواد غذایی‌گزارش شده است. با این حال مطالعات معدودی روی غذاهای دستکاری شده ژنتیک در انسان انجام شده است و نتایج آنها نشان می‌دهد مشکلاتی وجود دارد که پیگیری نشده است.
نایدیده گرفتن قانون به نفع محصولات ژنتیکی
اظهارت متولی‌زاده در حالی است که برخی کارشناسان معتقدند در موضوع تراریخته‌ها قانون هم زیرپا گذاشته شده است. دکتر آزاد عمرانی، عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی درباره این موضوع بیان کرد: متاسفانه در حال حاضر چیزی که مشاهده می‌شود کم‌توجهی به قانون است؛ برای مثال آیین‌نامه اجرایی بند ج ماده 3 قانون ایمنی زیستی که حداقل ملاحظات ایمنی، سلامت و مخاطرات زیست‌محیطی محصولات تراژنه را لحاظ کرده است، بدون حتی یک مورد ارزیابی و آزمایش از سال 92 تا به حال مغفول مانده است. از طرف دیگر علی‌رغم اینکه حدود یک سال از ممنوعیت مشروط تولید و واردات محصولات تراریخته در قانون برنامه ششم می‌گذرد، هیچ اقدام موثری در جهت عملیاتی شدن این قانون صورت نپذیرفته است. برخی پژوهشگاه‌ها، دانشگاه‌ها و سازمان‌های دولتی به تریبون ترویج و تولید محصولات تراریخته تبدیل شده‌اند. بعضا مراکز تحقیقاتی دولتی مدعی تولید و متقاضی رهاسازی محصولات تراژنه نیز شده‌اند. این اقدام کاملا برخلاف ماده 2 قانون ایمنی زیستی است، چراکه تنها بخش غیردولتی است که باید با رعایت الزاماتی که در قانون و آیین‌نامه‌های اجرایی قید شده است متقاضی تولید و واردات محصولات تراژنه باشد، نه بخش دولتی.
او افزود: در حال حاضر اظهارنظرهای فراوان و چالشی درباره این محصولات شرایط را به‌گونه‌ای رقم زده است که عده‌ای تراریخته‌ها را سبب نجات امنیت غذایی، کاهش مصرف سموم و غلبه بر بحران آب معرفی می‌کنند و گروهی منتقد نیز مخالف روند بی‌دنده و ترمز فعلی تولید و واردات محصولات تراریخته هستند. لازم است در شرایط فعلی میزان اثربخشی و مخاطرات محصولات تراریخته کشاورزی کشور توسط یک تیم حقیقت‌یاب، متشکل از چند نهاد مستقل حکومتی و با یک رویکرد بی‌طرفانه، بررسی شود و به یک جمع‌بندی و تصمیم درست و قاطع برسند تا مردم تکلیف خود را از بابت تراریخته‌ها بدانند.
