مسیرِ «آسبادهای نشتیفان» برای جهانی شدن

«همزمان با مرمت اضطراری ۱۰۷ دستگاه آسباد درشهرستان خواف در خراسان رضوی؛ با تدوین پرونده ثبت جهانی آسبادهای نشتیفان، این اثر تاریخی در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو ثبت شد.» محمد رکنی، مدیر پایگاه میراث فرهنگی آسبادهای ایران، با بیان‌که تاکنون ۱۲۴ آسباد در شهرستان خواف شناسایی شده که ازاین تعداد ۱۰۷ آسباد به صورت اضطراری مرمت شده‌اند، از در دستور کار بودن مرمت تدریجی این آثار تاریخی خبر داد و افزود: ۱۲دستگاه از آسبادها ثبت شده در فهرست آثار ملی نیز تاکنون به‌طور کامل احیا شده‌اند. او با اشاره به ثبت موقت آسبادهای ایران در فهرست میراث جهانی و انجام مراحل ثبت جهانی این اثر تاریخی، افزود: مرمت و احیای این آثار تاریخی در شهرستان خواف، می‌تواند نقش مهمی در جذب گردشگر داشته باشد. همچنین محمود باعقیده - مدیر اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان خواف؛ نیز با اشاره به ثبت ملی آسبادهای قرار گرفته در روستاهای “خرگرد “، “تیزاب “، “برآباد “ و شهر “سنگان “ با هفت شماره مختلف در فهرست آثار ملی بیان کرد: از آنجایی که این آثار تحت حفاظت و نظارت اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قرار دارد، هرگونه دخل و تصرف یا اقدام عملیاتی که منجر به تخریب یا تغییر هویت آنها شود، برابر مواد ۵۵۸ تا ۵۶۹ قانون مجازات‌های اسلامی، تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده، جرم محسوب می‌شود و مرمت و بازسازی آنها فقط با تأیید و نظارت اداره میراث فرهنگی انجام می‌شود. آسبادهای نشتیفان خواف یا همان آسیاب‌های بادی در نشتیفان مشهد، یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های خشت، گل و چوبی تاریخی کشور و از مجموعه آسبادهای تاریخی جهان محسوب می‌شود که از دوران پیش از تاریخ اسلام در ایران باقی مانده است. این مجموعه تاریخی در شهر نشتیفان در ۶ سده گذشته نیز با همین نام در بین مردم شهرت داشته است. سوزنی سمرقندی درباره  این اثر تاریخی ارزشمند نوشته است: «آل مظفر یکی از سلسله پادشاهان و حکام ایرانی اهل نشتیفان بوده‌اند و شاه شجاع از بزرگان این شهر سال‌ها بر شیراز و فارس حکمرانی کرد که در زمان حکومت وی اندیشمندان و شاعران فراوانی مانند حافظ در تاریخ ایران ماندگار شدند و شهر نشتیفان در اوایل قرن نهم هجری شناخته شده و معمور بوده است. ریشه نام شهر نشتیفان به قصه‌ای عامیامه در خود شهر برمی‌گردد. نام این شهر نیز ترکیبی از دو کلمه «نش» که محلی شده «نیش» به معنای نیش عقرب است، کلمه «تیفان» نیز محلی شده «توفان» است که در تمام روزهای سال این منطقه یعنی نشتیفان وزش بادهای موسمی را داشته است، با توجه به شرایط جغرافیایی که منطقه نشتیفان دارد، مردم آن از گذشته‌های دور به فکر بهره‌برداری از این شرایط طبیعی بوده‌اند تا با احداث آسیاب بادهایی، از نیروی جنبشی آن برای آرد کردن گندم نیز استفاده کنند. از این شاهکار مهندسی همچنین در کارهای دیگر مانند پمپ کردن آب استفاده کرد که به آن پمپ بادی گفته می‌شود. در کتاب جغرافیای تاریخی ولایت زاوه درباره نحوه کارکرد این اثر تاریخی این طور نوشته شده است: «چرخ و پره‌های غول آسایی که ۴۸ بال و ۳۲ پر و ۸ درگاه دارد و بر بام آسیاب و جهت وزش باد قرار گرفته‌اند. اندام این چرخ و پر از خرپلی سنگین و محکم ساخته شده‌اند و باد با عبور از دروازه‌ای بادگیری با زوایای درگاه‌های هشت‌گانه می‌رسد و چرخ و پر را به حرکت در می‌آورد. از حرکت چرخ و پر نیرویی به تیر آسیاب منتقل می‌شود و چون سر دیگر به سنگ رویی آسیاب متصل است، لاجرم سنگ هماهنگ با گردش تیر باید بچرخد و می‌چرخد.»