پایان خواب خوش معافیت‌های کلی مالیاتی
گروه اقتصادکلان|
براساس مبانی نظری و تجارب سایر کشورها، حمایت از فعالیت‌های گوناگون به‌ندرت از مسیر اعطای معافیت‌های مالیاتی آنها می‌گذرد بنابراین حمایت از فعالیت‌های هنری نیز می‌تواند از مسیرهای دیگری غیر از معافیت مالیاتی انجام شود؛ به‌طور مثال می‌توان با افزایش به حمایت (توسعه‌ای، معیشتی، بیمه‌ای و...) از فعالان «صندوق اعتباری هنر» منابع عرصه هنر در کشور پرداخت. با این حال هنوز در ایران حمایت‌ها از طرقی مانند اعطای معافیت‌های مالیاتی پیگیری می‌شود. موضوعی که به زعم بسیاری از کارشناسان زمینه بی‌عدالتی در نظام مالیاتی کشور را فراهم کرده است. در همین زمینه احمد زمانی، رییس مرکز آموزش، پژوهش و برنامه‌ریزی مالیاتی می‌گوید: سازمان امور مالیاتی کشور در سال‌های گذشته نسبت به انجام مطالعات و ارزیابی کارایی و اثربخشی انواع معافیت‌ها و مشوق‌های مالیاتی اقدام کرده و بر اساس نتایج و یافته‌های این مطالعات، پیش‌نویس لایحه مربوط به ساماندهی نظام معافیت‌ها و مشوق‌های مالیاتی توسط این سازمان تهیه و تدوین شده که هم‌اکنون در مرحله بررسی نهایی توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی قرار دارد.
به گزارش «تعادل» در اقتصاد ایران انواع معافیت‌های کلی مالیاتی وجود دارد که در سال‌های اخیر انتقاداتی را برانگیخته است. یکی از انواع معافیت‌های مالیاتی که بسیار مورد بحث قرار گرفته است معافیت مالیاتی هنرمندان است که به نظر می‌رسد عدم پرداخت مالیات از سوی هنرمندان علی‌الخصوص سلبریتی‌های پر درآمد عدالت مالیاتی را زیر سوال ببرد چرا که اقشار کم‌درآمد یا با درآمد متوسط مانند کارمندان، معلم‌ها و... در پرداخت مالیات از چشم دولت دور نیستند در صورتی‌که بسیاری از هنرمندان با وجود داشتن درآمدهای میلیاردی به استناد بند «ل» قانون مالیات‌های مستقیم از مالیات بر درآمد معاف هستند. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به تازگی در گزارشی به بررسی تجارب کشورهای دنیا در معافیت‌های مالیاتی و مالیات ستانی از فعالیت‌های هنری پرداخته است که در ادامه می‌خوانیم: کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی که یکی از راهبردهای ایجاد توسعه و رشد اقتصادی پایدار محسوب می‌شود، مستلزم انجام برخی اصلاحات در ساختار غیرکارآمد نظام مالیاتی کنونی است. وجود پایه‌های مالیاتی محدود و فهرست بلند بالای معافیت‌های مالیاتی در کشور ضمن اینکه عدالت مالیاتی را خدشه‌دار می‌کند باعث شده است در عمل نظام مالیاتی کشور یکی از کارکردهای اصلی خود یعنی بازتوزیع درآمد را به‌درستی انجام ندهد.
در ایران معافیت‌های مالیاتی زیادی وجود دارد که ازجمله آنها می‌توان به درآمدهای فعالان اقتصادی مناطق آزاد تجاری-صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی، سود سپرده‌های بانکی، صادرات برخی از مواد خام، فعالیت‌های انتشاراتی و مطبوعاتی، مدارس غیرانتفاعی و فعالیت‌های فرهنگی و هنری اشاره کرد. ویژگی مشترک قریب به اتفاق معافیت‌های اعطایی در قانون مالیات‌ها در ایران این است که عموما غیرهدفمند، غیرمشروط و دایمی هستند. درحالی که معافیت مالیاتی لازم است در چارچوب مبانی نظری و تجربی تصویب و اجرایی شود. بررسی تجارب کشورهای مختلف در زمینه معافیت‌های مالیاتی که در بیشتر موارد بادقت و وسواس زیاد طراحی می‌شود، می‌تواند در اعمال معافیت‌های هدفمند و بالطبع پرهیز از معافیت‌های غیرهدفمند راهگشا باشد.
چرا معافیت؟
بررسی دلایل نظری وضع معافیت مالیاتی در سایر کشورها در کنار واکاوی تجربه سایر کشورها در حوزه اعطای معافیت به فعالیت‌های هنری نشان می‌دهد معافیت‌های قانونی اعطا شده به فعالیت‌های هنری در کشور با منطق اعطای معافیت‌های مالیاتی سازگار نبوده و سه ویژگی هدفمند بودن، مشروط بودن و غیردایمی بودن را ندارد. بر این اساس پیشنهاد می‌شود ضمن در نظر گرفتن یک حداقلی از درآمد و اعطای معافیت مالیاتی تا آن سقف (مانند سایر مشاغل و حقوق‌بگیران)، درآمد حاصل از فعالیت‌های هنری نیز همانند درآمد سایر مشاغل، مشمول پرداخت مالیات قرار گیرد. شایسته ذکر است براساس مبانی نظری و تجارب سایر کشورها، حمایت از فعالیت‌های گوناگون به‌ندرت از مسیر اعطای معافیت‌های مالیاتی آنها می‌گذرد بنابراین حمایت از فعالیت‌های هنری نیز می‌تواند از مسیرهای دیگری غیر از معافیت مالیاتی انجام شود؛ به‌طور مثال می‌توان با افزایش به حمایت (توسعه‌ای، معیشتی، بیمه‌ای و ...) از فعالان «صندوق اعتباری هنر» منابع عرصه هنر در کشور پرداخت.
معافیت فعالیت‌های هنری در قانون مالیات‌های مستقیم
بر اساس بند «ل» قانون مالیات‌های مستقیم برخی از فعالیت‌های فرهنگی و هنری از مالیات بر درآمد معاف هستند. به‌موجب این بند، «فعالیت‌های انتشاراتی و مطبوعاتی و قرآنی (دارای مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی «و دستگاه‌های ذی‌ربط)، فرهنگی و هنری که به موجب مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام می‌شوند، از پرداخت مالیات معاف است» شایسته ذکر است که به موجب ماده (146) مکرر قانون مالیات‌های مستقیم اسلامی معافیت مذکور تحت عنوان مالیات با نرخ صفر منظور می‌شود. بنابراین ارایه اظهارنامه مالیاتی، دفاتر یا اسناد و مدارک در موعد مقرر، شرط برخورداری از هرگونه معافیت یا مشوق مالیاتی است و در صورت عدم ارایه اظهارنامه، دفاتر یا اسناد و مدارک، مودی مطابق احکام و ضوابط قانون مالیات‌های مستقیم مشمول مالیات و جریمه می‌شود. بااین وجود همچنان شفافیت مورد انتظار در این حوزه وجود ندارد.
تجارب کشورها
در بسیاری از کشورها به دلیل وجود پایه مالیات بر مجموع درآمد، اکثر فعالیت‌های درآمدزا ازجمله فعالیت‌های هنری مشمول مالیات بر درآمد است و افراد متعهد به پرداخت مالیات هستند. شایسته ذکر است در بسیاری از کشورها به دلیل جایگاه خاص هنرمندان تلاش شده است از ظرفیت اجتماعی ایشان استفاده شود بهطوریکه از مالیات پرداختی هنرمندان به عنوان یک اهرم انگیزشی برای افزایش مسوولیت شهروندی سایر مردم استفاده می‌کنند.
در ادامه تجارب برخی از کشورها در این زمینه (اعم از کشورهای صاحب سبک در فعالیت‌های هنری و کشورهای غیر از آن) مورد بررسی قرار گرفته است.
در امریکا هنرمندان مانند دیگران
در امریکا درآمد هنرمندان مانند هر درآمد دیگری با نرخ‌های تصاعدی 10 تا 37 درصد مشمول مالیات بر درآمد سالانه می‌شود و مانند هر فعالیت دیگری برای فعالیت‌های هنری نیز مجموعه‌ای از هزینه‌های قابل قبول (با شرایطی خاص)، مثل هزینه سفر، اجاره محل کار (استودیو) و ... در نظر گرفته می‌شود. در امریکا قوانین سرسختانه‌ای برای جلوگیری از تخلفات مالیاتی در نظر گرفته شده است بهطوریکه هنرمندان مطرح هالیوود نیز از جرایم سنگین مالیاتی در امان نبوده‌اند. زندان، مصادره املاک، جرایم نقدی سنگین ازجمله جرایمی است که برخی از هنرمندان به‌دلیل فرار مالیاتی با آن روبه رو بوده‌اند. در امریکا علاوه بر اینکه درآمدهای عادی کسب شده توسط هنرمندان مشمول مالیات قرار می‌گیرد، به‌طورکلی جایزه‌های دریافتی آنها نیز باید جزو درآمدهای مشمول مالیات قرار گیرد و در اظهارنامه مالیاتی آنها گزارش شود. همچنین حق امتیازهایی که بابت حق کپی رایت یک اثر هنری دریافت می‌شود، در درآمد اظهاری افراد باید لحاظ شود. در انگلستان نیز درآمد هنرمندان مانند دیگر درآمدها با نرخ تصاعدی 20 تا 45 درصد مشمول مالیات بر مجموع درآمد قرار می‌گیرد بهطوریکه با افزایش درآمد مالیات بیشتری باید پرداخت شود. به عنوان مثال هنرمندانی که در انگلستان به صورت خوداشتغالی فعالیت می‌کنند، معمولا ارزیابی مأخذ مالیات آنها به صورت خوداظهاری است مگر آنکه کارفرما پیش از پرداخت حق‌الزحمه، مالیات آنها را کسر کرده باشد؛ البته برای برخی از آنها ترکیبی از این دو حالت است. در انگلستان برخی از هزینه‌ها به عنوان هزینه‌های قابل قبول در نظر گرفته می‌شود که ازجمله آنها می‌توان به هزینه حمل ونقل برای مسافرت کاری، هزینه لباس خاص مرتبط با آن فعالیت، هزینه‌های اجاره محل کار، هزینه اشتراک ژورنال مرتبط با فعالیت و ... اشاره کرد؛ اگر در این کشور هزینه‌های قابل قبول بیش اظهاری شود حساسیت دستگاه مالیات‌ستان بر این افراد زیاد می‌شود و نظارت دقیق آنها را به دنبال خواهد داشت. نکته قابل توجه این است که در این کشور هنرمندان کودک نیز باید درآمد خود را اظهار کنند و مالیات آن را مانند بزرگسالان پرداخت کنند؛ همچنین در انگلیس نیز همانند امریکا جوایز هنری به‌طورکلی مشمول مالیات قرار می‌گیرند. نرخ‌های مالیات بر درآمد در کشور مالزی از 5 تا 28 درصد به صورت تصاعدی تغییر می‌کند و هنرمندانی که بالای 34 هزار رینگیت (معادل 8100 دلار) در سال درآمد دارند، مشمول مالیات بر درآمد هستند و می‌بایست اظهارنامه مالیاتی پر کنند. بخشی از درآمد هنرمندان معاف از مالیات است که در دستورالعمل‌های مجزایی این معافیت‌ها بیان شده است. به‌طور مثال تا سقف 10 هزار رینگیت از درآمد ناشی از انتشار کارهای هنری معاف از مالیات است و هرگونه درآمدی که از خارج از کشور عاید هنرمندان شود نیز مشمول پرداخت مالیات نیست. همچنین هزینه‌هایی ازجمله اجاره مکان برای کسب وکار و بهره‌های بانکی برای کسب وکارهای هنری معاف از مالیات است. هنرمندان بسته به اینکه یک کسب وکار راه انداخته باشند یا خیر می‌بایست دو فرم مجزا و متفاوت پر کنند که جزییات آن در دستورالعمل‌های این کشور موجود است.
استقبال هنرمندان هندوستانی از معافیت
در کشور هندوستان، هنرمندان یکی از مشمولان مالیات بر درآمد مانند سایر اقشار جامعه هستند. نرخ نهایی این مالیات به صورت تصاعدی از 5 تا 30 درصد تغییر می‌کند و طبق بررسی صورت گرفته، یکی از مشهورترین هنرمندان سینمای هند، 445 میلیون روپیه در سال 2018 مالیات پرداخت کرده است. مالیات پرداختی 6 نفر از دیگر هنرمندان مشهور این کشور نیز در سال 2018، از 39 میلیون تا 295 میلیون روپیه گزارش شده است. درواقع با وجود اینکه هنرمندان کشور هند مبالغ زیادی در طول سال از دستمزد پرداختی و تبلیغات به دست می‌آورند اما در سایت‌ها و خبرگزاری‌های این کشور مطرح می‌شود که اغلب آنها با پرداخت مالیات خود به دولت، به مسوولیت شهروندی خود نیز به نحو احسن عمل می‌کنند و از اقشاری هستند که بیشترین مالیات را به دولت پرداخت می‌کنند و فرارهای مالیاتی احتمالی آنها سریعا بررسی و رسانه‌ای می‌شود. به نظر می‌رسد همین مساله باعث تشویق سایر مردم به پرداخت مالیات شود.
معافیت‌های ایرلندی بر اساس شایستگی
در ایرلند برخی از درآمدهای حاصل از فعالیت‌های هنری از پرداخت مالیات معاف است. در واقع در این کشور همه فعالیت‌های هنری معاف از مالیات نیست بلکه تنها آثار هنری دارای شایستگی هنری و فرهنگی که صلاحیت آنها توسط کمیسیون درآمد احراز می‌شود از پرداخت مالیات معاف است. یک اثر هنری در صورتی شایستگی فرهنگی و هنری دارد که از لحاظ ظاهری و محتوایی موجب افزایش چشمگیر یک یا چند جنبه از فرهنگ ملی و بین‌المللی این کشور شود. فعالیت‌هایی مانند کتاب، نمایشنامه، آهنگ‌های موسیقی، نقاشی و مجسمه شامل معافیت مالیاتی هستند.
در این کشور برخی از کارهای هنری نیز به صورت کامل مشمول مالیات هستند که می‌توان به موسیقی‌های غیرفاخر، نقاشی‌های غیرسودمند و تکراری، مجسمه‌هایی کاربردی و ... اشاره کرد. نکته قابل توجه در مورد این معافیت‌ها آن است که معافیت‌های مالیاتی در مورد این فعالیت‌ها نمی‌تواند بیشتر از یک مقدار معین باشد.
براساس مبانی نظری و تجارب سایر کشورها، حمایت از فعالیت‌های گوناگون به ندرت از مسیر اعطای معافیت مالیاتی آن فعالیت‌ها می‌گذرد و یکی از مهم‌ترین دلایل این مهم آن است که وجود چنین معافیت‌های غیرهدفمندی موجب بروز پدیده خزش معافیت‌های مالیاتی (تلاش برای معاف شدن گروه‌های مختلف) و نیز افزایش عدم شفافیت در فعالیت‌های مذکور می‌شود؛ مسائلی که هم‌اکنون به دلیل دامنه گسترده معافیت‌ها در قانون مالیاتی ایران شاهد آن هستیم. درواقع از یک طرف فعالیت‌های مختلف اقتصادی با استناد به معافیت سایر فعالیت‌ها به دنبال معاف نمودن خود از پرداخت مالیات هستند و از طرف دیگر به اذعان فعالان عرصه فرهنگ و هنر کشور، جریان وجوه در این عرصه غیرشفاف و نامعلوم است. با توجه به آسیب‌های فراوان معافیت‌های مالیاتی، کشورها تلاش کرده‌ا‌ند از مسیرهای دیگری به بخش‌هایی که لازم است از آنها حمایت شود، اقدام کنند. به‌طور مثال می‌توان با افزایش منابع «صندوق اعتباری هنر» به حمایت (توسعه‌ای، بیمه‌ای، معیشتی و ...) از فعالان عرصه هنر در کشور پرداخت. هرچند اخذ مالیات معمولا باعث افزایش شفافیت می‌شود اما از لحاظ اجرایی باید طوری برنامه‌ریزی شود که هم مالیات قانونی به‌طور مطلوب اخذ شده و فرار از پرداخت مالیات صورت نگیرد و همچنین کمترین آسیب در این حوزه را به دنبال داشته باشد. برای مثال نباید همه هنرمندان مشمول مالیات قرار گیرند، بلکه همانطورکه برای سایر مودیان مالیاتی (کارکنان دولت، اصناف و ...) یک معافیت پایه در نظر گرفته می‌شود برای هنرمندان نیز باید این معافیت لحاظ شود بهطوریکه صرفا افراد با بیش از یک درآمد معین (سالانه) مشمول مالیات شوند.
سازمان امور مالیاتی چه می‌کند؟
وجود معافیت‌های مالیاتی کلی در کشور همواره مورد انتقاد بوده است. سازمان امور مالیاتی هم با اینکه سال‌هاست که قول ساماندهی امور معافیت‌ها را داده است. هنوز خبری از آن نیست. درمیان اخیار هر از گاهی موجی از حملات نسبت به وجود برخی معافیت‌های کلی مشاهده می‌شود. اخیرا نوبت به هنرمندان رسیده است. در این باره و همچنین درباره این موضوع که سازمان امور مالیاتی درباره معافیت‌های مالیاتی چه خواهد کرد، با احمد زمانی، رییس مرکز آموزش، پژوهش و برنامه‌ریزی مالیاتی، گفت‌وگو کردیم. وی اظهار کرد: معافیت‌های مالیاتی گسترده و غیرهدفمند (از جمله معافیت مالیاتی فعالیت‌های فرهنگی، انتشاراتی و معافیت مالیاتی مناطق آزاد)، یکی از موضوعات مهم نظام مالیاتی کشور می‌باشد. در همین راستا، سازمان امور مالیاتی کشور در سال‌های گذشته نسبت به انجام مطالعات و ارزیابی کارایی و اثربخشی انواع معافیت‌ها و مشوق‌های مالیاتی اقدام کرده و بر اساس نتایج و یافته‌های این مطالعات، پیش‌نویس لایحه مربوط به ساماندهی نظام معافیت‌ها و مشوق‌های مالیاتی توسط این سازمان تهیه و تدوین شده که هم‌اکنون در مرحله بررسی نهایی توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی قرار دارد. وی اضافه کرد: شایان ذکر است، براساس تصمیمات اتخاذ شده در شورای مشورتی اصلاح قانون در سطح وزارت امور اقتصادی و دارایی مقرر شد به جای چند لایحه مجزای اصلاح قانون، مجموعه اصلاحات پیشنهادی در قالب یک پیش نویس لایحه تدوین شود. لذا پیش‌نویس لایحه مذکور علاوه بر موضوع معافیت‌های مالیاتی، شامل معرفی پایه مالیات بر عایدی سرمایه (CGT) و سیستم مالیات بر مجموع درآمد اشخاص حقیقی (PIT) نیز می‌باشد و امید می‌رود به زودی تقدیم دولت شود. زمانی اظهار کرد: نکته‌ای که نباید از نظر دور داشت این است که هرگونه اصلاح و بازنگری در معافیت مالیاتی بخش‌های مختلف اعم از معافیت‌های بخش فرهنگی، به مفهوم وصول مالیات از صاحبان درآمدهای پایین نیست و این بخش از اشخاص به دلیل درآمدهای پایین اصولا مشمول مالیات نمی‌شوند. لکن منطقی است که صاحبان درآمد بالا در هر بخش سهم خود را در تأمین هزینه‌های اداره کشور پرداخت کنند. وی در خصوص معافیت مالیاتی مناطق آزاد نیز توضیحاتی ارایه کرد و گفت: حذف معافیت مالیاتی این مناطق مد نظر نیست، اما بازنگری در معافیت مالیاتی این مناطق در راستای اهداف اصلی ایجاد مناطق آزادکه تولید، سرمایه‌گذاری و صادرات بوده است به جای معافیت‌های طولانی مدت و غیرهدفمند در راستای اصلاح سیاست‌های مالیاتی و هدفمند کردن معافیت‌ها بایستی دنبال شود. زمانی بیان کرد «با توجه به اینکه قوانین بودجه یک‌ساله هستند، اصلاح ساختار معافیت‌های مالیاتی (با عنایت به آثار و پیامدهایی که در اقتصاد کشور و نیز تصمیمات سرمایه‌گذاران دارد) در قالب قانون بودجه، راهکار مناسبی به نظر نمی‌رسد و بهتر است از طریق اصلاح قوانین مالیاتی پیگیری شود.»
