استراتژی ساخت داخلی تجهیزات استراتژیک نفتی
گروه انرژی|
تحریم‌های امریکا علیه صنعت نفت ایران باعث شده است که واردات بسیاری تجهیزات نفتی دشوارتر شود و در نتیجه وزارت نفت برای رفع این کاستی‌ها دست به کار شده و تلاش دارد با استفاده از ظرفیت تولیدی داخل کشور، این تجهیزات را فراهم کند. نمونه‌ای از این موارد، مته‌های حفاری هستند که ابزاری مصرفی بوده و کاربرد زیادی در صنعت نفت دارند. این مته‌ها را غالبا شرکت بیکرهیوز به عنوان بزرگ‌ترین سازنده مته در جهان که با سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه توانسته بازار فروش مته‌های درجه یک دنیا را تصاحب کند، می‌سازد. با توجه به شرایط تحریمی ایران و سختی‌های دسترسی دست‌اندرکاران صنعت نفت به مته‌های ساخته شده توسط این شرکت که به گفته بیژن زنگنه، وزیر نفت حتی در شرایط غیرتحریمی نیز تهیه آنها کار دشواری است، چند سالی است که جهاد دانشگاهی دست به کار تأمین دانش فنی ساخت این قطعات شده است. دیروز هم که شرکت جهاد دانشگاهی خوزستان و شرکت متن با حضور وزیر نفت قراردادی را برای همکاری در واحد فراورش پیش‌ساخته در میدان نفتی مشترک آزادگان جنوبی امضا کردند، زنگنه به ساخت مته‌های حفاری توسط جهاد دانشگاهی به عنوان نمادی از رابطه خوب صنعت نفت با دانشگاه اشاره کرد. اما سوال اینجاست که شرایط تحریمی و به تبع، اتکا به تولید داخلی تجهیزات تا چه حد باعث به حاشیه رانده شدن مولفه‌هایی مثل صرفه اقتصادی داشتن ساخت تجهیزات و استفاده از تجهیزات روز دنیا در صنعت نفت می‌شود؟ رضا پدیدار، رییس کمیسیون انرژی اتاق تهران در پاسخ به این پرسش «تعادل» بیان کرد که برخی تجهیزات نفتی استراتژیک هستند و از این منظر کسب دانش فنی و تولید داخلی آنها در دستور کار قرار گرفته است. با این وجود، این تجهیزات تماما همتراز با تکنولوژی روز دنیا ساخته می‌شوند و ملاک صرفه اقتصادی داشتن نیز برای ساخت این قطعات مد نظر قرار می‌گیرد.
ساخت بسیاری از تجهیزات صنعت نفت بر عهده شرکت‌های بزرگ خدمات نفتی است. شرکت‌هایی از قبیل «بیکر هیوز» با سرمایه‌گذاری‌های کلان در بخش تحقیقات توانسته‌اند بازار ساخت قطعات مورد استفاده در حفاری و استخراج نفت را قبضه کنند، به گونه‌ای که توجیه‌پذیری اقتصادی تولید برخی از این قطعات در سایر نقاط جهان از بین برود. این شرکت امریکایی است و با توجه به تحریم‌های این کشور علیه صنعت نفت ایران، تهیه قطعاتی مثل مته‌های حفاری برای ایرانی‌ها دشوار شد و در چنین شرایطی وزارت نفت راهبرد اتکا به توان تولید داخلی را پیشه کرده است. به عنوان نمونه، بیژن زنگنه، وزیر نفت دیروز در مراسم قرارداد B.O.O واحد فراورش پیش‌ساخته در میدان نفتی مشترک آزادگان جنوبی که میان جهاد دانشگاهی و شرکت متن در اهواز به امضا رسید، از تولید مته‌های حفاری توسط جهاد دانشگاهی تقدیر کرد و گفت که تلاش‌ها برای ساخت این قطعات در شرف نتیجه دادن است.
زنگنه با بیان اینکه کار ساخت مته از اقدامات بسیار خوبی است که با تلاش جهاد دانشگاهی در حال نتیجه دادن است، بیان کرد که مته حفاری یک کالای مصرفی است و صنعت نفت ایران به تعداد زیادی مته در سال نیاز دارد. به گفته وزیر نفت؛ «شرایط تحریمی یک شرایط غیرعادی است و ما در برابر تحریم‌ها مقاومت خواهیم کرد.» اما «حتی اگر تحریم نباشیم نیز باید اقداماتی انجام شود تا مته‌های مورد نیاز را از داخل کشور تامین کنیم». زیرا «ما موظف هستیم تا برای مردم سرزمین‌مان کار ایجاد کنیم. در این زمینه باید برای نیروی رو به رشد تحصیلکرده کشور کار درست کنیم تا شاهد توسعه ایران باشیم.»
همه موارد گفته شده توسط زنگنه درست به نظر می‌رسد، اما ملاحظات دیگری هم وجود دارند که در ساخت داخلی تجهیزات باید مد نظر قرار گیرند و گاهی تولید ملی یک قطعه ممکن است در راستای منافع ملی نبوده و حتی هزینه‌بر باشد. در مقام قیاس، تولید سوزن چرخ خیاطی با وجود تکنولوژی ساده‌ای که نیاز دارد در انحصار یک یا دو شرکت در جهان است. زیرا با توجه به وضعیت بازار جهانی برای ایجاد ارزش افزوده در تولید این کالا باید در تعداد میلیونی آن را تولید کرد. تجهیزات نفت نیز از معادلات اقتصادی مستثنا نیستند.
در همین راستا، «تعادل» با طرح این پرسش‌ها که آیا ساخت قطعاتی مثل مته‌های حفاری از نظر اقتصادی برای ایران به‌صرفه است؟ و آیا تکنولوژی ساخت این قطعات با تکنولوژی روز دنیا همتراز است؟ به سراغ رضا پدیدار، کارشناس حوزه انرژی و رییس کمیسیون انرژی اتاق ایران رفتیم. پدیدار توضیح داد که «در صنعت نفت نزدیک به یک میلیون و 200 هزار قطعه مورد استفاده قرار می‌گیرد که برخی از آنها بنا بر ملاحظاتی مثل میزان حیاتی بودن، انحصاری بودن و... در دسته کالاهای استراتژیک طبقه‌بندی می‌شوند. دانش فنی این کالاهای استراتژیک که به 10 خانواده کالایی تقسیم می‌شوند، عمدتا در خارج از کشور قرار دارد و ایران دانش فنی آنها را ندارد. البته دانش فنی بخشی از این کالاها منتقل شده و بخشی هم بومی‌سازی شده است.»
به گفته او برخی از این تجهیزات استراتژیک عبارت‌اند از موتورهای دوار، تجهیزات اتوماسیون، تجهیزات برقی، تجهیزات ثابت، انواع مته‌ها، پمپ‌های درون‌چاهی، تجهیزات سرچاهی، پیگمنت و سیستم‌های کنترلی لوله‌ها.
این کارشناس حوزه انرژی افزود که: «جهاد دانشگاهی یکی از کانون‌هایی است که بر بومی‌سازی کار کرده است. یعنی دانش فنی برخی از کالاها را به ایران منتقل کرده و بر روی بخشی از کالاها هم مهندسی معکوس انجام داده و قطعات را ساخته است. به عنوان نمونه، همکاری با جهاد دانشگاهی برای ساخت قطعات استراتژیک صنعت نفت حدود 12 سال سابقه دارد و دانش فنی ساخت مته‌های حفاری با استفاده از مهندسی معکوس انجام شد. کلید کار جهاد دانشگاهی بر روی کالاهای استراتژی صنعت نفت در کارگاه‌های دانشگاه علم و صنعت زده شد و آنها با مهندسی معکوس در چند مورد به موفقیت رسیدند و به وزارت نفت اعلام کردند. وزارت نفت هم قطعات تولیدی را تست کرد و اکنون با توجه به جریان تحریم و اینکه بالاخره ما باید به سمت استفاده از ظرفیت‌های داخلی برویم، وزارت نفت به جهاد دانشگاهی اعلام کرد که مته‌های با ابعاد خاصی را با دانش علمی خودشان و سرمایه‌گذاری وزارت نفت به صورت مرحله به مرحله تولید کنند.»
پدیدار در پاسخ به این پرسش «تعادل» که با توجه به اینکه در وضعیت تحریمی به سر می‌بریم، آیا به‌صرفه‌بودن ساخت این قطعات در شرایط غیرتحریمی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد یا صرفا به دلیل نیاز صنعت نفت و ناتوانی در خریداری کردن این تجهیزات از خارج است که تولید قطعاتی مثل مته‌های حفاری توجیه پیدا می‌کند؟ اظهار کرد: «به صرفه بودن تولید قطعات مورد توجه قرار می‌گیرد و آن قطعاتی که تولیدشان به صرفه نیست را از خارج از کشور تهیه می‌کنیم و آن قطعاتی که تولیدشان صرفه اقتصادی دارد را در داخل تولید می‌کنیم. ما از پیش از تولید قیمت تمام شده تولید را محاسبه می‌کنیم و اگر دیدیم ساخت آن گران تمام می‌شود، قطعه را نمی‌سازیم.»
او همچنین به این پرسش که آیا تکنولوژی ساخت این تجهیزات همتراز تکنولوژی روز دنیا هست یا خیر؟ پاسخ داد: «دانش فنی ساخت تمام کالاهای استراتژیکی که تاکنون توانسته‌ایم به مرحله تولید برسانیم کاملا همتراز با تکنولوژی روز دنیا است.»
با همه اینها روز گذشته قرارداد واحد فراورش پیش‌ساخته در میدان نفتی مشترک آزادگان جنوبی در اهواز بسته شد و محلی شد برای تاکید مسوولان نفتی از جمله وزیر نفت، بر بهره‌گیری از توانمندی و صنایع داخلی برای ساخت تجهیزات نفتی تاکید کند.
