سنگ آهن، پاشنه آشیل زنجیره فولاد
تعادل|
فولادسازان در هفته‌های اخیر از احتمال کاهش تولید در سال آتی به دلیل کمبود مواد اولیه، می‌گویند. این گلایه‌ها درحالی مطرح می‌شود که وزارت صنعت، معدن و تجارت در نیمه سال 1398 با هدف تامین نیاز فولادسازان، تعرفه 25 درصدی بر صادرات سنگ آهن اعمال کرد. با این وجود همچنان اعتراض‌ها درباره کمبود مواد اولیه این زنجیره ادامه دارد. البته باید خاطرنشان ساخت که این اعتراض‌ها یک جانبه نیست. در همین حال، سنگ آهنی‌ها نیز اعتقاد دارند، در شرایطی که با تشدید تحریم‌های بین‌المللی، صادرات به مراتب دشوارتر از گذشته شده است، اعمال تعرفه 25 درصدی بر صادرات سنگ آهن، عملا فعالیت صاحبان این صنایع را فلج کرده است. این افراد معتقد هستند: «اتخاذ چنین سیاست‌هایی زمینه کاهش سرمایه‌گذاری در بخش معدن و استخراج سنگ آهن را فراهم می‌کند و در بلندمدت به عدم توازن هرچه بیشتر در زنجیره فولاد، منتهی خواهد شد». در چنین شرایطی این سوال مطرح می‌شود که راه‌حل صحیح برای گریز از این چالش چیست؟ «تعادل» با هدف ارایه راهکار منطقی با فعالان زنجیره فولاد، گفت‌وگو کرده است. بسیاری از این فعالان اعتقاد دارند «کاهش دخالت دولت»، «حذف روند قیمت‌گذاری دستوری» و «قیمت‌گذاری بر مبنای عرضه و تقاضا»، چالش کمبود مواد اولیه را برطرف خواهد کرد.
در روزهای پایانی سال 1398، گلایه‌هایی از سوی فولادسازان منتشر شده است که معتقد هستند وزارت صنعت، معدن و تجارت باید هرچه سریع‌تر درخصوص توزیع مواد اولیه موردنیاز آنها در سال آینده تصمیم بگیرد. این معترضان اعتقاد دارند، این بلاتکلیفی در تامین مواد اولیه، زمینه کاهش تولید فولاد کشور را فراهم می‌کند و به التهاب در بازار فولاد، دامن می‌زند. نکته عجیب آنجاست که چنین موضوعاتی در سال‌های گذشته مطرح نبود. در همین حال برخی فولادسازان این بحث‌ها را ناشی از نگرانی فولادسازان درخصوص تامین مواد اولیه می‌دانند. درواقع افزایش هیجان در بازار سنگ آهن، نگرانی آنها را برای تامین مواد اولیه مورد نیاز برای تولید را تشدید کرده است. گویی این تولیدکنندگان در پی کشف حاشیه امنی هستند تا مطمئن باشند در سال آتی کمبودی در تامین مواد اولیه مورد نیاز خود نخواهند داشت. اما این سوال مطرح می‌شود که ایجاد این حاشیه امن، به چه قیمتی است و چه تاثیری بر عملکرد سنگ آهنی‌ها دارد؟
در همین حال سیدرضا شهرستانی، عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران چندی پیش کمبود سنگ‌آهن را در کشور رد کرد و گفت: حجم سنگ‌آهنی که در حال حاضر تولید می‌شود برای تولید فولادی که در زنجیره کنونی ما را به توازن برساند کافی است. شهرستانی مشکل اساسی این زنجیره را دخالت وزارت صنعت، معدن و تجارت و قیمت‌گذاری دستوری دانست و افزود: قیمت‌گذاری دستوری باعث شده معدنی‌ها تمایلی به فروش سنگ در داخل نداشته باشند و با وجود تعرفه ۲۵درصدی که بر صادرات وارد است، همچنان فروش در بازار جهانی، سود بیشتری برای آنها داشته باشد. او تاکید کرد: حجم صادرات سنگ آهن کشور در سال جاری بالغ بر 8 میلیون تن خواهد بود. این میزان دقیقا برابر کمبود سنگ آهن در بازار داخلی است. در چنین شرایطی اگر دخالت در قیمت‌گذاری حذف شود و کشف قیمت‌ها به عرضه و تقاضا سپرده شود، بسیاری از مشکلات این حوزه برطرف خواهد شد.
با وجود تمام موارد یاد شده باید خاطرنشان ساخت، تامین این جایگاه امن برای فولادسازان به قیمت اعمال تعرفه 25 درصدی بر صادرات سنگ آهن کشور، تمام شده است. البته که باید اذعان کرد استفاده از این ماده معدنی در داخل کشور و ایجاد ارزش افزوده هرچه بیشتر، به نفع اقتصاد کشور است؛ اما آیا این هدف، با اعمال تعرفه محقق می‌شود؟ آیا اتخاذ سیاست یاد شده، زمینه کاهش سرمایه‌گذاری در بخش سنگ آهن را فراهم نمی‌کند؟ و در بلندمدت هم نفع این زنجیره را تامین خواهد کرد؟
دخالت دولت؛ چالش اساسی زنجیره فولاد
«تعادل» برای بررسی موضوع یاد شده به سراغ مهرداد اکبریان رییس انجمن سنگ آهن کشور رفته و نظر او را در این خصوص جویا شده است. مهرداد اکبریان، رییس انجمن سنگ آهن ایران در گفت‌وگو با «تعادل» اعمال تعرفه 25 درصدی بر صادرات سنگ آهن را از مهم‌ترین موضوعات مورد انتقاد از سوی فعالان بخش خصوصی و فعال در صنعت سنگ آهن دانست و افزود: این فعالان با ارایه نامه مکتوب به مسوولان ذی‌ربط در وزارت صنعت، معدن و تجارت، راهکارهای جایگزین و متفاوتی را به‌صورت مکتوب ارایه دادند تا این زنجیره به تعدیل برسد و نیازی به اعمال تعرفه 25 درصدی بر صادرات سنگ آهن نیز نباشد؛ با این وجود مسوولان امر با پیشنهادات مطرح شده موافقت نکردند.
رییس انجمن سنگ آهن ایران افزود: بررسی کارنامه اعمال تعرفه 25 درصدی بر صادرات سنگ آهن، حکایت از آن دارد که این تصمیم، نتایج مثبت و حتی قابل قبولی به دنبال نداشته است. بلکه خسارت‌های عظیم و غیر قابل جبرانی را به این حلقه از زنجیره فولاد کشور وارد کرده است. او افزود: توجه به این نکته ضروری به نظر می‌رسد که در افق 1404کشور، تولید 55 میلیون تن فولاد، هدف‌گذاری شده است. برای تحقق این هدف باید زنجیره فولاد از معدن تا فولاد رشد متوازنی، داشته باشد. اما در حال حاضر شاهد آن هستیم که چنین رشد متوازنی در حلقه‌های این زنجیره، عملیاتی نشده است.
اکبریان گفت: همچنین درنتیجه سیاست‌گذاری‌های غلط دولت، شاهد افت سرمایه‌گذاری در حلقه‌های ابتدایی این زنجیره هستیم. در چنین شرایطی طبیعی است که تولید در حلقه‌های ابتدایی کاهش می‌یابد و با برنامه‌های توسعه‌ای نیز منطبق نمی‌شود. همه این کاستی‌ها در حالی هستند که اگر قرار بر تحقق اهداف توسعه‌ای یاد شده باشد، باید تمامی حلقه‌های زنجیره فولاد، مورد حمایت دولت قرار گیرند. بر همین اساس نیر فعالان سنگ آهنی کشور انتظار دارند از ابتدای بهار 99، اعمال تعرفه 25 درصدی بر صادرات سنگ آهن، مورد بازبینی قرار گیرد و حذف شود. او تاکید کرد: در حال حاضر تولید داخلی سنگ‌آهن کفاف مصرف داخلی آن را می‌دهد و کمبودی وجود ندارد. با این وجود چنانچه اکتشاف، استخراج و تولید سنگ‌آهن با روند رو به رشد تولید فولاد کشور هماهنگ نباشد، در چند سال آتی با مشکل تامین خوراک روبرو خواهیم شد. رییس انجمن سنگ‌آهن در ادامه دخالت بیش از حدو دولت در قراردادهای میان معدنی‌ها و فولادی‌ها را چالش اساسی، فعالان این صنعت دانست و افزود: این دخالت‌ها، باعث شده هر دو طرف گمان ببرند حقی از آنها ضایع شده است.
