فاکتورهای اثرگذار بر افت شدید صادرات به ترکیه
تعادل| گروه تجارت |
ارزش تجارت کالایی ایران با کشور ترکیه در فصل نخست سال ۲۰۲۰ حدود ۶۴۵ میلیون دلار بوده که نسبت به فصل نخست سال ۲۰۱۹، کاهش حدود ۷۰ درصدی را تجربه کرده است. از این میزان تجارت، حدود ۲۷۰ میلیون دلار مربوط به صادرات ایران به ترکیه و حدود ۳۷۶ میلیون دلار مربوط به واردات ایران از ترکیه بوده که هر دو نسبت به مدت مشابه سال قبل خود کاهش داشته‌اند. تراز تجاری ایران و ترکیه در فصل نخست سال ۲۰۲۰ به‌شدت کاهش یافته که عامل اصلی آن، افت ۹۹ درصدی صادرات اقلام نفتی ایران به ترکیه گزارش شده است. در این میان تاثیر همه‌گیری ویروس کووید-۱۹ بر افت تبادلات تجاری دو کشور ایران و ترکیه در ماه مارس ۲۰۲۰، مشاهده می‌شود. عامل دیگر، اینکه تنوع اقلام صادراتی ترکیه به ایران از تنوع اقلام صادراتی ایران به ترکیه، بیشتر است. این درحالی است که صادرات ترکیه برخلاف ایران، از کالاهای با ارزش افزوده بالاتر و حتی کالاهای سرمایه‌ای تشکیل شده است. همچنین آمارها حاکی از این است که میانگین ارزش ماهانه صادرات غیرنفتی ایران به ترکیه طی دو ماه نخست ۲۰۲۰ قبل از شیوع ویروس کرونا، بسیار کم و فقط حدود ۱۰۰ میلیون دلار بوده که می‌تواند علامتی بر توان پایین صادراتی این بخش و همچنین کم توجهی به لزوم رفع موانع، تقویت و پشتیبانی از صادرات غیرنفتی در کشور باشد.
تجارت در فروردین ۹۹
در پی شیوع کرونا، تجارت بین‌المللی ایران و بسیاری از کشورهای جهان از اسفندماه سال گذشته تحت تاثیر قرار گرفته است و بسیاری از کشورها عملا یا مرزهای اقتصادی خود را بسته‌اند یا محدودیت‌های جدی در این زمینه وضع کرده‌اند. ایران نیز پس از آنکه از ابتدای اسفند محدودیت‌هایی در مسیر فعالیت‌های اقتصادی خود به وجود آورد، تلاش کرده از مرزهای موجود تجارت خود را ادامه دهد و با این حال تحت تاثیر کرونا، آمارهای فروردین حاکی از کاهش جدی تجارت است.
اما آمار از وضعیت صادرات غیرنفتی ایران در فروردین سال ۹۹ در قیاس با مدت مشابه سال قبل، افت۳۶ درصدی را نشان می‌دهد. ارزیابی‌های آماری گویای این است که صادرکنندگان در نخستین ماه از سال جاری، حدودا یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار صادرات داشته‌اند که این عدد در مقایسه با مدت مشابه سال قبل کاهشی ۳۶ درصدی را نشان می‌دهد. واردات ایران در فروردین ۹۸ نیز بیش از ۲.۳ میلیارد دلار بوده که در فروردین امسال به کمتر از دو میلیارد دلار رسیده و کاهشی ۱۷ درصدی را نشان می‌دهد.
وزن صادراتی ایران نیز از بیش از هشت میلیون تن در فروردین ۱۳۹۸ به حدود پنج میلیون تن در نخستین ماه امسال رسیده و کاهشی ۳۹ درصدی را نشان می‌دهد. وزن واردات ایران در این دوره اما ۲۱ درصد افزایش یافته است. متوسط قیمت کالاهای تجاری کشور دیگر گزارش منتشر شده در فروردین ماه است. بر این اساس متوسط قیمت صادراتی کالاهای ایران در فروردین ماه امسال به ۳۰۹ دلار در هر تن رسیده که در قیاس با مدت مشابه سال گذشته، افزایشی چهار درصدی را نشان می‌دهد. متوسط ارزش واردات ایران اما از ۱۱۲۱ دلار در هرتن در فروردین گذشته به ۷۶۴ تن در ماه ابتدایی سال ۱۳۹۹ رسیده که کاهشی ۳۲درصدی را نشان می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد، اصلی‌ترین شرکای تجاری کشور در ابتدای سال ۱۳۹۹ را اعلام کرده که همچنان چین را در صدر این فهرست نشان می‌دهد. ایران در فروردین ۳۱ درصد از کل صادرات خود را به چین انجام داده و پس از آن امارات متحده عربی با ۲۱ درصد، عراق با ۱۵ درصد، افغانستان با هفت درصد و ترکیه با چهار درصد در رده‌های بعدی هستند. نکته قابل تامل در این آمارها، تبدیل شدن امارات متحده عربی به دومین مقصد عمده صادراتی ایران است که تا پیش از این برای مدت طولانی در اختیار عراق بود. ترکیه نیز با کاهش جدی واردات از ایران، در یک ماه تنها ۷۲ میلیون دلار واردات داشته است. در همین حال معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران، در تحلیلی به روند افت شدید صدور کالا به ترکیه در ماه‌های اخیر پرداخته است.
تصویر کلی تجارت کالایی ایران و ترکیه
اما با توجه به اینکه ترکیه چند وقتی است که در لیست شرکای عمده تجاری ایران قرار ندارد، در گزارشی به این موضوع با تکیه در داده‌های آماری پرداخته شده است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد، ایران و ترکیه در فصل نخست سال ۲۰۲۰ حدود ۶۴۵ میلیون دلار تجارت کالایی (صادرات و واردات) داشته‌اند که این میزان نسبت به فصل نخست سال ۲۰۱۹ با کاهش ۷۰ درصدی مواجه شده است. رقم تجارت سه ماهه نخست سال ۲۰۲۰، حدود ۲۷۰ میلیون دلار مربوط به صادرات ایران به ترکیه و ۳۷۶ میلیون دلار مربوط به واردات ایران از ترکیه بوده که هر دو نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۹، کاهش داشته اند.
روند فصلی و ماهانه تجارت با ترکیه
بررسی روند فصلی تجارت کالایی ایران و ترکیه از ابتدای سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهد، صادرات ایران به ترکیه از فصل دوم سال ۲۰۱۹ روند کاهشی در پیش گرفته و در فصل پایانی سال ۲۰۱۹ به حدود ۲۶۸ میلیون دلار رسیده است. در فصل نخست سال ۲۰۲۰ صادرات ایران به ترکیه تغییر چندانی نداشته و تنها با ۰,۸ درصد بهبود نسبت به فصل قبل، به حدود ۲۷۰ میلیون دلار رسیده است. واردات کالایی ایران از ترکیه در فصل نخست سال ۲۰۲۰ نسبت به فصل قبل آن با کاهش ۳۴ درصدی به ۳۷۶ میلیون دلار رسیده است.
بررسی روند ماهانه تجارت کالایی ایران و ترکیه نشان می‌دهد اما صادرات ایران به ترکیه که از ابتدای سال ۲۰۱۹ روندی نوسانی داشته، در ماه ژوئن سال ۲۰۱۹ با کاهش بالغ بر ۷۰ درصدی دچار افت شدید شده و پس از آن روند نوسانی خود را تا پایان سال ۲۰۱۹ ادامه داده است .در ابتدای سال ۲۰۲۰ با وجود افزایش صادرات ماهانه ایران به ترکیه طی دو ماه نخست ۲۰۲۰، در ماه مارس (۱۰ اسفند ۱۳۹۸ الی ۱۰ فروردین ۱۳۹۹)، رقم صادرات ایران به ترکیه نسبت به ماه قبل، کاهش حدود ۵۵ درصدی را تجربه کرده که یکی از علل اصلی آن، شیوع ویروس کووید-۱۹، است. روند ماهانه واردات کالایی ایران از ترکیه از ابتدای سال ۲۰۲۰ نیز نزولی بوده و در ماه مارس به ۳۶,۳ میلیون دلار رسیده است . با توجه به افت قابل توجه و توام واردات و صادرات ایران و ترکیه در ماه مارس ۲۰۲۰، در این ماه کل تجارت کالایی ایران و ترکیه برابر با ۸۷ میلیون دلار بوده که کمترین رقم طی سال‌های اخیر و تقریبا ۰.۱ رقم مشابه در مارس ۲۰۱۹ است.
تراز تجاری دو کشور
با توجه به کاهش صادرات کالایی ایران به ترکیه و کاهش واردات از این کشور، تراز تجاری ایران و ترکیه در فصل نخست سال ۲۰۲۰ نسبت به فصل نخست سال ۲۰۱۹ به علت کاهش بیشتر در صادرات ایران، به‌شدت کاهش یافته و به منفی ۱۰۶ میلیون دلار رسیده است. به منظور بررسی این کاهش در صادرات، صادرات و واردات کالایی به دو گروه کالاهای نفتی فصل ۲۷ و کالاهای غیرنفتی تقسیم بندی شده است. در فصل نخست سال ۲۰۱۹ تراز تجاری ایران و ترکیه دارای مازاد ۹۹۴,۵ میلیون دلاری بوده که علت اصلی آن صادرات حدود ۲.۱ میلیارد دلاری کالاهای نفتی فصل ۲۷ از ایران به ترکیه بوده است، اما در فصل نخست سال ۲۰۲۰، با کاهش ۹۹ درصدی صادرات محصولات این فصل، تراز تجاری ایران با ترکیه دچار کاهش شدید و منفی شده است.
تراز تجاری کالاهای غیرنفتی نیز که در فصل نخست سال ۲۰۱۹ دارای کسری منفی ۲۵۰ میلیون دلاری بوده، با بهبود حدود ۱۳۳ میلیون دلاری در فصل نخست ۲۰۲۰، به منفی ۱۱۷ میلیون دلار رسیده است. با وجود کاهش صادرات و واردات کالاهای غیرنفتی در فصل نخست سال ۲۰۲۰ نسبت به فصل مشابه سال قبل، علت کاهش تراز منفی تجارت غیرنفتی ایران با ترکیه، ناشی از کاهش بیشتر در واردات کالاهای غیرنفتی ایران از ترکیه در مدت زمان مذکور بوده است.
جزئیات روند صادرات و واردات با ترکیه
مطابق آمارها، ایران در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۰، حدود ۲۷۰ میلیون دلار کالا به کشور ترکیه صادر کرده که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، حدود ۸۳ درصد کاهش یافته است. مطابق آمارهای رسمی کشور ترکیه، مهم‌ترین عامل در کاهش ۸۳ درصدی صادرات ایران به ترکیه، کاهش صادرات محصولات نفتی فصل ۲۷ (با مشارکت منفی ۷۸ واحد درصدی) بوده که صادرات این اقلام در فصل نخست سال ۲۰۲۰ نسبت به فصل نخست ۲۰۱۹، حدود ۹۹ درصد کاهش یافته است. پس از آن، صادرات کالاهای فصل ۷۲- آهن و فولاد، با مشارکت منفی ۲,۴ واحد درصدی دومین عامل موثر در کاهش صادرات ایران به ترکیه بوده است .صادرات کالاهای غیرنفتی ایران به ترکیه نیز در فصل نخست سال ۲۰۲۰ با کاهش ۲۱.۵ درصدی نسبت به فصل نخست سال ۲۰۱۹، مواجه شده است.
ده کالای عمده صادراتی ایران به ترکیه در فصل نخست سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۹۷ درصد از ارزش صادراتی ایران به این کشور را به خود اختصاص داده اند .عمده گروه‌های صادراتی ایران به ترکیه در فصل نخست سال ۲۰۲۰، نشان داده شده، تنوع کالاهای صادراتی ایران به ترکیه در حوزه کالاهای غیرنفتی، کم و عمدتاً محدود به کالاهای تولیدشده با ارزش افزوده پایین در صنایع بالادستی برخوردار از مزایای نهاده‌های ارزان است.
از سوی دیگر، واردات کالایی ایران از ترکیه نیز در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۰ به حدود ۳۷۶ میلیون دلار رسیده که نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۹ حدود ۳۵ درصد کاهش داشته است. طبق محاسبات انجام شده بر اقلام وارداتی ایران از ترکیه، عامل مسلط در کاهش ۳۵ درصدی واردات ایران از ترکیه، کاهش واردات محصولات گروه ۳۷ «توتون و تنباکو و مواد مورد استفاده به جای آن» با مشارکت منفی ۳,۷ واحد درصدی، محصولات گروه ۳۹ «مواد پلاستیکی و اشیاء ساخته شده از این مواد» با مشارکت منفی ۲.۶ واحد درصدی و محصولات گروه ۴۸ «کاغذ، مقوا و اشیای ساخته شده از خمیر کاغذ و مقوا» با مشارکت منفی ۲.۵ واحد درصدی بوده است. واردات کالای غیرنفتی از ترکیه نیز که در فصل نخست ۲۰۱۹ معادل ۵۷۹ میلیون دلار بوده در فصل نخست سال ۲۰۲۰ با کاهش حدود ۳۵ درصدی به حدود ۳۷۵ میلیون دلار رسیده است. ده قلم عمده وارداتی ایران از ترکیه سهمی بالغ بر ۴۲ درصد از ارزش واردات ایران از این کشور را به خود اختصاص داده‌اند که این سهم نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش یافته است .جدول ۳ کالاهای عمده وارداتی ایران از ترکیه را در فصل نخست سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد.
