پیام افت واردات به بازارها

تعادل |گروه تجارت |

چکیده آمار تجارت خارجی محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در 5 ماهه امسال منتشر شد. ارزیابی داده‌های آماری بیانگر این است که تراز تجاری محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در این مدت، منفی یک میلیارد و 994 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود 46 درصد کاهش را نشان می‌دهد. بر اساس آمارها ارزش صادرات 8.6 درصد و ارزش واردات حدود 27.3 درصد کاهش داشته است؛ که از دلایل آن بی‌نظمی در تخصیص ارز برای تأمین نیازهای کالاهای اساسی جامعه به خصوص «کنجاله، روغن نباتی، شکر، جو و ...» بوده است که موجب شده قیمت آنها افزایش غیرقابل پیش‌بینی داشته باشد. از همین رو، اگر دولت و در راس آن متولیان تجاری نتوانند تمهیداتی برای جبران کاهش این نوع اقلام اساسی در نظر بگیرند و تقاضا را به‌گونه‌ای تأمین کنند، به‌طور حتم بازار این اقلام در ماه‌های آتی با بحران جدی مواجه خواهد شد. همچنین داده‌های آماری نشان می‌دهند، که کسری تراز تجاری پنج‌ماهه سال 99 نسبت به میانگین ۶ سال منتهی به 1397 که منفی 2 میلیارد و 252 میلیون دلار بوده، با 11.5 درصد کسری روبرو است. 

    ترسیم واردات کالاهای اساسی

ارزیابی‌های آماری نشان می‌دهد، مقدار واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در پنج‌ماهه نخست سال ۹۹ برابر با 10 میلیون و 95 هزار تن به ارزش 4 میلیارد و 117 میلیون دلار بوده که به ترتیب ازنظر وزن 73 درصد و ازنظر ارزش 30 درصد کل واردات کشور را شامل می‌شود. ارزش واردات در این مدت حدود 27.3 درصد کمتر از سال قبل و درمجموع نیز 7.9 درصد کمتر از میانگین شش سال منتهی به سال 1397 بوده است. جزییات اقلام عمده وارداتی محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در پنج‌ماهه سال 99، شامل «ذرت دامی » به ارزش یک میلیارد و 32 میلیون دلار با سهم 25.1 درصد، «گندم» به ارزش 561.2 میلیون دلار با سهم 13.6 درصد، «برنج» به ارزش 441.1 میلیون دلار با سهم 10.7 درصد، «دانه سویا» به ارزش 325 میلیون دلار با سهم 7.9 درصد، «روغن نباتی» به ارزش 252.7 میلیون دلار با سهم 6.1 درصد، «قند و شکر» به ارزش 192.4 میلیون دلار با سهم 4.7 درصد، «جو» به ارزش 187.7 میلیون دلار با سهم 4.6 درصد، «انواع میوه» به ارزش 155.4 میلیون دلار با سهم 3.8 درصد، «کنجاله» به ارزش 149.3 میلیون دلار با سهم 3.6 درصد، «چای» به ارزش 112.2 میلیون دلار با سهم 2.7 درصد، «گوشت قرمز» به ارزش 79.9 میلیون دلار با سهم 1.9 درصد، «توتون، سیگار و انواع تنباکو» به ارزش 75.1 میلیون دلار با سهم 1.8 درصد، «بذر و سایر اندام‌های تکثیر شونده» 69 میلیون دلار با سهم 1.7 درصد و «حبوبات» به ارزش 66.1 میلیون دلار با سهم 1.6 درصد از کل ارزش واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی بوده که در مجموع 89.9 درصد ارزش واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی را شامل می‌شوند.متوسط قیمت هرتن کالاهای وارداتی بخش کشاورزی در پنج‌ماهه امسال 408 دلار است، که در مقایسه با متوسط قیمت هر تن کالاهای وارداتی کل کشور (991 دلار) حدود 59 درصد کمتر است. متوسط ارزش گمرکی هر دلار محصولات کشاورزی و صنایع غذایی وارداتی 42000 ریال بوده، که در مقایسه با متوسط ارزش گمرکی هر دلار کالاهای وارداتی کل کشور (41988) تفاوت چندانی نداشته است.

کشورهای عمده مبدأ واردات از نظر ارزش واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی از آنها به ترتیب شامل «ترکیه» 692.2، «هند» 595.4، «امارات متحده عربی» 553.3، «انگلستان» 447.2، «فدراسیون روسیه» 430.7، «هلند» 268.1، «آلمان» 185.3، «برزیل» 114.8، «سنگاپور» 111.4، «پاکستان» 85.1 و «سوییس» 69.8 میلیون دلار بوده که در مجموع 86 درصد کل ارزش واردات کشورمان را به خود اختصاص داده‌اند.

    تحلیل واردات

علیرغم کاهش واردات گندم در سال 96 و به‌تبع آن نبود واردات در سال 97 و 98 امسال واردات گندم در پنج ماه اول سال جاری افزایش داشته، که با توجه به اقبال عموم مردم به گندم به عنوان قوت غالب از یک‌سو و تلاش دولت برای افزایش حجم ذخایر استراتژیک در کنار افزایش تولید داخلی گندم، این موضوع می‌تواند به ثبات بازار گندم و فرآورده‌های آن در بازار کمک کند.اما واردات برنج در ۶سال گذشته با نوساناتی ناشی از عدم نیاز بازار و صدور مصوبه‌های ممنوعیت واردات فصلی برنج (تا پایان فصل برداشت) همراه بوده و به نظر می‌رسد با توجه به افزایش 42 درصد تولید برنج در سال زراعی 98-97 نسبت به سال گذشته می‌توان امیدوار بود که بازار دچار نوسانات منفی بزرگی نگردد ولی از طرف دیگر با تخصیص ارز نیمایی به این محصول و کاهش 46 درصدی واردات برنج نسبت به مدت مشابه سال گذشته اگر دولت نتواند تمهیداتی برای جبران این کاهش در نظر بگیرد و تقاضا را به‌گونه‌ای تأمین کند، به‌طور حتم بازار با بحران جدی مواجه خواهد شد. با بررسی مقادیر واردات پنج‌ماهه سال 99 و مقایسه با مدت‌زمان مشابه در شش سال گذشته و همچنین افزایش 16 درصدی تولید ذرت دانه‌ای در کشور به همراه سیر صعودی واردات ذرت دامی به نظر می‌رسد متولیان موضوع در تلاش‌اند تا با افزایش حجم واردات بی‌نظمی قیمت مرغ و تخم‌مرغ ساماندهی کنند. این موضوع در صورت مدیریت توزیع مناسب‌تر و کنترل قیمت می‌تواند تأثیر مثبت در قیمت تمام‌شده گوشت دام و ثبات عرضه این محصول را به همراه داشته باشد.واردات جو در شش سال گذشته به‌جز کاهش در سال 95، همیشه با روند افزایشی همراه بوده است. علیرغم افزایش 13 درصدی تولید داخلی جو و همچنین افزایش 133 درصدی مقدار ذخیره استراتژیک این محصول از ابتدای سال 98 اما با کاهش 33 درصد واردات این محصول نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه هستیم که این موضوع می‌تواند زنگ خطری برای صنعت پرورش دام به بازار و قیمت تمام‌شده گوشت باشد. پیشنهاد می‌شود متولیان امر در ماه‌های آینده نسبت به افزایش واردات این محصول اهتمام ورزند. واردات کنجاله علی‌رغم افت‌وخیزهای سال‌های اخیر معمولاً روند افزایشی داشته ولی در پنج‌ماهه سال جاری در مقایسه با مدت مشابه، کاهش 49 درصدی در مقدار این محصول مشاهده می‌شود. علی‌رغم افزایش 50 درصدی ذخیره استراتژیک این محصول از ابتدای سال 98، کاهش 18 درصدی تولید داخلی سویا در سال زراعی 98-97 در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته می‌تواند علاوه بر تأثیر بر وضعیت بازار روغن نباتی بر قیمت مرغ نیز تأثیرگذار باشد؛ چنانچه هم‌اکنون قیمت مرغ علی‌رغم تصویب نرخ 15 هزار تومان (با در نظر گرفتن 5 درصد کاهش با افزایش در استان‌های مختلف)، 19 هزار تومان است در اتفاقی مشابه افزایش چهار برابری قیمت کنجاله سویا نسبت به قیمت مصوب در بازار رخ داده و این موضوع نشان می‌دهد بازار کشش قیمت دستوری را نداشته و در صورت تداوم اوضاع این موضوع بر قیمت تمام‌شده مرغ و همچنین عرضه این محصول تأثیرگذار است.افزایش قیمت تخم‌مرغ نسبت به قیمت مصوب، نشان می‌دهد که کاهش واردات کنجاله علاوه بر تأثیر بر بازار مرغ بر بازار تخم‌مرغ نیز به‌شدت تأثیرگذار است. با مدیریت محصولات ضروری وارداتی مانند ذرت و کنجاله می‌توان نسبت به کاهش واردات ذرت و افزایش واردات جو و کنجاله همت کرد.کاهش 50 درصد مقدار واردات روغن نباتی در کنار کاهش 18 درصد تولید داخلی سویا در سال زراعی 98-97 در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، با توجه به افزایش 22 درصدی تولید کلزا در سال زراعی 98-97 نسبت به سال گذشته و ثبات نسبی قیمت روغن نباتی، نشان‌دهنده آرامش نسبی در این بازار است. از سوی دیگر، کاهش تولید 48 درصد چغندرقند و 10 درصد نیشکر در سال زراعی 98-97 در مقایسه با سال زراعی گذشته در کنار کاهش 38 درصد واردات قند و شکر در پنج‌ماهه سال جاری در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته و با توجه به ثبات نسبی بازار این محصول در کشور نشان می‌دهد، ازیک‌طرف ذخیره مناسبی از این محصول وجود دارد و از طرف دیگر اقبال کم مردم با توجه به مسائل پزشکی فرآورده‌های شکر باعث شده که عرضه این محصول بیش از نیاز بازار بوده و کاهش واردات قند و شکر تأثیری بر بازار این محصول نداشته باشد. مساله اکنون بازار «کره»، افزایش قیمت و کمیابی این محصول، علاوه بر کاهش 88 درصد واردات آن در پنج‌ماهه سال جاری در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته به نظر می‌رسد به کمبود واردات در سال‌های گذشته این محصول نیز برمی‌گردد که نتوانسته است وضعیت ذخیره این محصول را برای عرضه در بازار پایدار کند. با توجه به تولید کم این محصول در کشور بر اساس اولویت‌بندی تولیدی متولی این موضوع که موضوعی است که باید مورد بازنگری قرار گیرد، کشور سالانه نیاز به واردات کره داشته که استمرار یک وضعیت پایدار و روند رو به افزایش واردات این محصول در ماه‌های آینده و به ویژه در دو ماه آتی می‌تواند باعث کاهش تلاطم بازار گردد. موضوع دیگر ابهاماتی است که در تخصیص ارز نهاده‌های کشاورزی صورت می‌گیرد. بر مبنای آمارها، قیمت تمام‌شده ارز برای نهاده‌ها 4200 تومان است. اما بر اساس اعلام بانک مرکزی ارز تخصیصی به این گروه کالایی، نیمایی است. این ابهامات در کنار مدیریت تدارکات نامناسب نهاده‌ها می‌تواند باعث ضرر جبران‌ناپذیری به کشور در شروع فصل زراعی جدید شود.

    مسیر کالاهای صادراتی 

در مقابل تحلیل روند صادرات کشور در پنج‌ماهه سال 1399، نشانگر این است که مقدار صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی 3 میلیون و 53 هزار تن و به ارزش 2 میلیارد و 123 میلیون دلار بوده که ازنظر وزن 8 درصد و ازنظر ارزش 19.5 درصد کل صادرات کالاهای غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده است. ارزش صادرات پنج‌ماهه سال 1399 نسبت به مدت مشابه سال قبل 8.6 درصد افزایش داشته و در مقایسه با متوسط شش سال منتهی به 1397 به میزان 4.2 درصد کاهش دارد. اقلام عمده صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی شامل انواع «میوه‌های درختی» به ارزش 655.7 میلیون دلار با سهم 30.9 درصد، انواع «سبزیجات و محصولات جالیزی» به ارزش 466.1 میلیون دلار با سهم 22 درصد، «شیر و فرآورده‌های آن» به ارزش 181.9 میلیون دلار با سهم 8.6 درصد، «شیرینی‌جات» به ارزش 137 میلیون دلار با سهم 6.5 درصد، «ماهی و میگو» به ارزش 78.5 میلیون دلار با سهم 3.7 درصد، «رب گوجه‌فرنگی» 69.7 میلیون دلار با سهم 3.3 درصد، «انواع آبمیوه و کمپوت» 67.9 میلیون دلار با سهم 3.2 درصد، «زعفران» 66.5 میلیون دلار با سهم حدود 3.1 درصد، «انواع نان» 30.2 میلیون دلار با سهم 1.4 درصد، «دانه‌های گشنیز، زیره و رازیانه» 26.7 میلیون دلار با سهم 1.3 درصد و «انواع خمیرهای غذایی» 25.4 میلیون دلار با سهم 1.2 درصد، از کل ارزش صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی بوده است. متوسط قیمت هرتن کالاهای صادراتی بخش کشاورزی 696 دلار بوده که در مقایسه با متوسط قیمت هر تن کالاهای صادراتی غیرنفتی کشور (286 دلار) 143.5 درصد بیشتر است. متوسط ارزش گمرکی هر دلار محصولات کشاورزی و صنایع غذایی صادراتی در پنج‌ماهه امسال 154 هزار و 66 ریال و متوسط کل صادرات غیرنفتی کشور 154 هزار و 635 ریال بوده است. بیشترین مقصد صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی (ازنظر ارزش) به کشورهای «عراق» 745.8، «افغانستان» 317.6، «امارات متحده عربی» 161.8، «فدراسیون روسیه» 146.9، «پاکستان» 119.2، «چین» 82.8، ترکیه 74، «آلمان» 57.5، «هنگ‌کنگ» 56.2، «هند» 45.5، «قزاقستان» 33.9، «قطر» 32 و «عمان» 31.1 میلیون دلار صورت گرفته که درمجموع 89.7 درصد کل ارزش صادرات بخش کشاورزی و صنایع غذایی کشورمان را به خود اختصاص داده‌اند.