ساختار معیوب اقتصاد ایران

وحید شقاقی

اقتصاد ایران در طول تمام سال‌های گذشته با ایرادات و اشکالات گسترده‌ای مواجه بوده که برطرف کردن آنها نیاز به یک برنامه‌ریزی دقیق و چندجانبه دارد. در واقع با رصد وضعیت اقتصادی کشور، باید در ابتدا طرح‌هایی را شناسایی کرد می‌توان در کوتاه‌مدت برای آنها برنامه داشت و سپس به سراغ برنامه‌هایی رفت که برای بهبود وضعیت اقتصادی نیاز به برنامه‌ریزی‌های کلان دارد. یکی از اصلی‌ترین موضوعاتی که در اقتصاد ایران همواره به عنوان یک چالش جدی مطرح بوده، نظام بودجه‌ریزی کشور است. در کشور ما با وجود صحبت‌هایی که از شفافیت در نظام بودجه‌ریزی و نحوه عملکرد شرکت‌های دولتی و بانک‌ها می‌شود، در عمل بسیاری از مصارف سرنوشتی نامشخص دارند.

اینکه ما می‌بینیم با وجود مواجه بودن با معضل تورم برای دهه‌های طولانی، هنوز راهکاری کلان وجود ندارد. مدیریت نقدینگی و نحوه تزریق منابع مالی جدید به اقتصاد ایران یکی از پاسخ‌هایی است که می‌توان به نرخ تورم داد و حتی در کوتاه‌مدت نیز ممکن است به کمک اقتصاد ایران بیاید. یکی از شیوه‌هایی که در کوتاه‌مدت می‌تواند اجرایی شود، اصلاح بخش‌هایی از بودجه و کمک شفاف شدن مصارف است. از سوی دیگر، با توجه به اینکه در ایران برای طولانی‌مدت، وابستگی به درآمدهای نفتی ادامه داشته و دولت‌ها بودجه را بر اساس آن طراحی کرده‌اند، از سویی این منابع باد آورده مشکلات جدی در حوزه نقدینگی به وجود آورده‌اند و از سوی دیگر وقتی فشار یا تحریمی وارد می‌شود، عملا دست دولت در تخصیص منابع مالی بسیار بسته می‌شود. تجربه سخت سال‌های اخیر، هرچند باعث ایجاد مشکلات جدی در اقتصاد ایران شده اما در عمل یک کمک مهم به ما کرده و آن حذف نفت از بودجه است. حالا که ما این هزینه را داده‌ایم دیگر نباید اجازه بازگشت نفت به بودجه را بدهیم و باید تلاش شود با استفاده از منابع پایدار، نیازهای دولت برطرف شود.

این موضوع نیز در نظام بودجه‌ریزی کشور تعریف می‌شود. دولت و مجلس باید با جمع‌بندی در رابطه با مسائل کلان و بها دادن به منابع پایداری مانند مالیات، از سویی منابع مورد نیاز دولت برای اداره کشور را تامین کنند و از سوی دیگر حتی اگر بنا باشد درآمد نفتی افزایش پیدا کند، می‌توان این منابع را در امور زیربنایی هزینه کرد. با عبور از مشکلات کوتاه‌مدت، می‌توان به مسائل کلان‌تر از جمله عملکرد نظام بانکی کشور، نظام‌های حمایتی دولت از مردم و مسائلی مانند نرخ ارز پرداخت و تلاش کرد در میان مدت اصلاح آنها در دستور کار قرار گیرند.