فرار حقیقی‌ها از بازار خرسی

علت نزول بورس چیست؟

رقیه   ندایی|

طی یک الی دو روز گذشته اخبار ضدونقیض درباره بررسی مجدد لوایحFATF در مجمع تشخیص مصلحت نظام اثر دوگانه خود را بر بازار سرمایه گذاشت. صبح روز یکشنبه بورس ابتدا به استقبال اظهارات لعیا جنیدی، معاون حقوقی رییس دولت که خبر از موافقت رهبری برای بررسی مجدد FATF در مجمع تشخیص مصلحت نظام داده بود، رفت که روند رو به رشدی داشت. اما چند ساعت بعد که یکی از اعضای مجمع اظهار بی‌اطلاعی کرد و گفت هنوز چنین موضوعی در جلسات مطرح نشده است، روند رو به صعود شاخص کل نزولی شد و درنهایت بازار سرمایه از روز یکشنبه تا کنون روند نزولی به خود گرفته است. به‌طور کلی و با وضعیت جدید بازار سرمایه اخبار غیراقتصادی تاثیر پرسرعت و پرشتابی بر بازارسهام دارند برای مثال؛ ترور سردار شهید قاسم سلیمانی، نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا و در آخرین نمونه اخبار ضدونقیض درباره بازگشت ایران به FATF جزو مهم‌ترین اخبار غیراقتصادی بودند که طی یک سال اخیر توانستند تاثیر مهمی و حیاتی روی شاخص کل بورس داشته باشند. در میان برخی از کارشناسان اقتصادی بر این نظرند که این اتفاق در کشورهایی که اقتصاد‌محور نیستند طبیعی بود و اخبار غیراقتصادی اثر خود را بر بازارها به سرعت نشان می‌دهد. این اثر زمانی شدت می‌یابد که دولت یا حاکمیت نیز دست بالا در اقتصاد را داشته باشد و تصمیم‌گیر اصلی در این حوزه باشد.

     تاثیر تصمیمات  حاکمیت  بر  اقتصاد

بهروز شهدایی، کارشناس بازار سرمایه می‌گوید: اقتصاد ما یک اقتصاد دولتی است؛ بنابراین تصمیماتی که از سوی حاکمیت گرفته می‌شود بیشترین تاثیر را روی نشانگر‌های اقتصادی می‌گذارد. او در ادامه با مقایسه این وضعیت با کشورهای دیگر می‌گوید: در کشورهایی که اقتصادمحور هستند صحبت‌های مثلا یک فدرال‌رزرو تاثیرش بسیار بیشتر از صحبت‌های مثلا رییس‌ دستگاه قضایی یا رییس مجلس است چرا که آنجا سیاست از اقتصاد تبعیت می‌کند. شهدایی بر این باور است که اقتصاد کشور از بانک‌‌محور به بورس‌محور در حال شیفت است و بر این اساس توضیح می‌دهد: از سال گذشته تا به امروز نقش بازار سرمایه در قیاس با بانک‌ها در حال افزایش است؛ به تعبیر دیگر به نظر می‌رسد حاکمیت به دنبال این است که اقتصاد ما از یک اقتصاد بانک‌‌محور به سمت اقتصاد بورس‌محور حرکت کند. حتی ارکان بانکی کشور هم در حال تقویت این سیاست هستند. مثلا اظهارات آقای همتی که ریاست بانک مرکزی را برعهده دارد در راستای حمایت از بازار سرمایه است در حالی که انتظار بود ایشان طرفدار یک اقتصاد بانک‌محور باشد ولی می‌بینیم ایشان عملا از بورس حمایت می‌کند و سیاست‌های بانکی را طوری طراحی می‌کند که بازار سرمایه با مشکل مواجه نشود. وی اضافه می‌کند: با دلیل اینکه چرا حاکمیت می‌خواهد به سمت بازار سرمایه حرکت کند کاری نداریم اما آنچه در واقعیت در حال روی دادن است شیفت به سمت بورس است. اما در این بین یک نکته رعایت نمی‌شود! نکته هم این است که وقتی می‌خواهیم تحول اقتصادی از سمت بانک به سمت بورس داشته باشیم باید یادمان باشد که بازار سرمایه برخلاف دارایی‌های فیزیکی، بازار بزدل و ترسویی است. آن هم به این دلیل که بازار سرمایه سیالیت و نقدشوندگی بالایی دارد. به این دلیل است که می‌توانیم بگوییم بازار سرمایه ترسو است. به خاطر سیالیتی که در بازار سرمایه وجود دارد به‌صورت اتوماتیک در مقابل هر عملی که وارد شود عکس‌العمل نشان می‌دهد. این کارشناس بازار سرمایه در ادامه بار دیگر یادآور می‌شود: در سفره اقتصادی کشور لقمه‌هایی که دولت می‌گیرد بزرگ‌تر است چون سهم بیشتری از اقتصاد دارد به همین دلیل بازار نوسان دارد. سیاست‌گذاران ما و کسانی که به نحوی می‌توانند بازخورد غیراقتصادی به بازار منعکس کنند یادشان رفته بازار سرمایه که قرار است حاکمیت به آن پروبال دهد، همان بازاری است که از صحبت‌های آنها خیلی تاثیر می‌پذیرد! یک روز می‌گویند باید قوه قضاییه به بازار سرمایه ورود کند! در حالی که غلط است. بازار سرمایه ساختار دارد و ساختار آن را باید درست کرد که درست هم شده اما اینکه با ذائقه عده‌ای نمی‌خواند مساله دیگری است. شهدایی با مقایسه بازار سرمایه با قوانین فیزیک می‌گوید: بازار سرمایه مانند قوانین فیزیک است. زمانی که آب را در لب دریا به دمای ۱۰۰ سانتی‌گراد برسانید به جوش می‌آید؛ حالا فرقی ندارد این دما با کبریت تامین شود یا با انرژی هسته‌ای یا شمع. در هر صورت شرایط فیزیکی که ایجاد شود آب به جوش می‌آید. در بازار سرمایه نیز اوضاع اینگونه است و هر تنشی که ایجاد شود بازار سرمایه عکس‌العمل نشان می‌دهد. این اتفاق می‌تواند اخبار متناقض درباره بررسی مجدد FATF در مجمع تشخیص مصلحت نظام باشد، یا لغو نشست تجاری با کشورهای اروپایی.

     وضعیت  ناگوار FATF

اگر به وضعیت روزهای اخیر نگاه کنیم متوجه خواهیم شد که یک نوع خوشبینی‌ در فضای خبری و اقتصادی شکل گرفته بود که به موجبات آن احتمال این موضوع می‌رفت که اندکی از محدودیت‌های مالی گریبانگیر اقتصاد ایران مرتفع شود اما؛ این موضوع از جایی شروع شد که محسن رضایی دبیر مجتمع تشخیص مصلحت نظام طی هفته گذشته از نامه دولت به مقام معظم رهبری سخن به میان آورد؛ نامه‌ای که به موجب آن لوایح تصویب شدهFATF یا همان گروه ویژه اقدام مالی ممکن بود یک بار دیگر در دستور کار بررسی مجمع تشخیص قرار گیرد. همین موضوع باعث شد که در طول یک هفته اخیر بازار سرمایه در امتداد کاهش ریسک‌های سیستماتیک خبر یاد شده را به حساب بهبود شرایط گذاشت. این مساله زمانی جدی‌تر شد که در ساعات نخسین بامداد روز دوشنبه خبر تمدید مهلت بررسی باقی مانده این لوایح از سوی معاون حقوقی ریاست‌جمهوری تایید شد و بازار در حالی معاملات این روز را آغاز کرد که امیدواری درخصوص بهبود وضعیت اقتصادی ناشی از کاهش هزینه مبادله افزایش پیدا کرده بود. با این حال اندکی طول کشید این خبر به دقت بررسی و زوایای مبهم آن برای عموم مردم توضیح داده شود.موضوع از این قرار بود مانند گذشته که برای بررسی این لوایح مهلت معین می‌شد، فرصتی تعیین شده تا با بررسی مجدد لایحه‌های «پالرمو» و «مقابله با تامین مالی تروریسم» راه برای تجدیدنظر اعضای مخالف مجمع تشخیص مصلحت نظام با این وضعیت باز شود. این مساله اگرچه می‌تواند امید به تغییر وضعیت را در میان فعالان اقتصادی برانگیزد اما ابدا به این معنا نیست که اعطای فرصت مجدد به بررسی آنها به تصویب این بخش از لوایح چهارگانه منتهی خواهد شد. همین امر بود که در ادامه معاملات بازار سهام راه را برای ریزش بیشتر قیمت‌ها در بورس و فرابورس و تضعیف جدی تقاضا در این بازارها فراهم کرد.

     FATF و نزول بازارها

داستان FATF باعث شد که شاخص بازارسهام و نرخ ارز روند نزولی به خود بگیرد. به‌طور کلی رابطه مستقیمی میان کاهش نرخ ارز و وضعیت بازارسرمایه وجود دارد و اگر نرخ ارز کاهشی باشد شاهد نزول بازار سرمایه خواهیم بود. طی ماه‌ها و هفته‌های گذشته شاهد این موضوع بودیم که کاهش یا افزایش نرخ ارز بعد از گذشته چندهفته روی بورس تاثیرگذار بود اما؛ طی روزهای اخیر متوجه این موضوع بودیم که نرخ ارز بلافاصله بر بازارسرمایه تاثیرگذاشت و درنتیجه شاهد روند نزولی بازار از روزیکشنبه تا کنون بودیم. البته تنها نرخ ارز عامل نزول بازار نبود بلکه، شایعات حول محور بورس و FATF موجبات روند نزولی این بازار را فراهم کرد. البته نباید نقش بی اعتمادی سهامداران در بازار را نادیده گرفت. همانطور که پیش از این گفته شد بی اعتمادی یکی از مهم‌ترین مولفه‌های بازارسهام است و آنچه می‌تواند از نوسانات قیمتی در بازارسهام بکاهد، تقویت عوامل اعتماد ساز در بسترهایی است که سرمایه‌گذاری را امن‌تر می‌کند. این مساله در اقتصادهایی مانند ایران که ریسک بالای سیستماتیک به مثابه عاملی مزاحم در جهت سرمایه‌گذاری بلندمدت عمل می‌کند. در ماه‌های گذشته هر عاملی از اختلاف نظر دو وزیر نفت و اقتصاد بر سر عرضه FATF ناکام «پالایش یکم» تا دستورالعمل‌های داخلی بورس تهران مبنی بر ممنوعیت معاملات یک روزه که بعدا لغو شد و همین ابهام در خبر تمدید مهلت بررسی لوایح جامانده FATF توانسته بازار سرمایه را دستخوش تغییر کند. اگر بخواهیم با این تبیین مخالفت کنیم می‌توان گفت که نوسان ذات بازارسرمایه است و به جز بی اعتمادی متغیرهای متعددی نظیر ارزندگی و لزوم تغییر جهت قیمت‌ها پس از رشد حدودا ۲۵ درصدی برای ایجاد تعادل در عرضه و تقاضا مساله‌ای غیرمعمول نیست.