زیرساخت‌ها را فراموش کرده‌ایم

علی‌اکبر نیکواقبال

امروز در تبیین جایگاه کشورها در مسیر رسیدن به توسعه، زیرساخت‌های اقتصادی نقشی کلیدی و مهم ایفا می‌کنند. در واقع کشوری امروز می‌تواند ادعای توسعه داشته باشد که زیرساخت‌های لازم برای این امر را فراهم کند.در دهه‌های گذشته، هنوز امکان آن وجود داشت که برخی دولت‌ها با اجرای سیاست‌های خودبسنده اقتصادی، نیازهای داخلی خود را برطرف کنند و میزان وابستگی به کشورهای خارجی و تجارت بین‌الملل را پایین نگه دارند، امروز اما نه تنها دیگر اجرای آن سیاست‌ها امکان‌پذیر نیست که حتی آمارها نشان می‌دهد که بخش مهمی از تولیدات در سطح جهان، در حوزه تجارت فعال شده و صادرات و واردات کالاها، بخش مهمی از تمرکز اقتصاد را به خود اختصاص داده است. در این بین ترانزیت کالا و به وجود آوردن زیرساخت‌های لازم برای جابه‌جایی محصولات نیز خود به یک اصل مهم در اقتصاد تبدیل شده است.ما در ایران ظرفیت بالقوه بسیار بزرگی چه برای تجارت و چه برای نقل و انتقال کالاها در بستر ترانزیت داریم. قرار گرفتن ایران در کنار دو دریای مهم منطقه و در مسیر اتصال شرق به غرب و شمال به جنوب باعث شده که توان نقش‌آفرینی در حوزه‌های ترانزیتی بسیار گسترده باشد اما ما در عمل هنوز نتوانسته‌ایم مقدمات استفاده از آن را نیز فراهم کنیم.متاسفانه در ایران، همچنان دولت به عنوان تصدی‌گر اصلی شناخته می‌شود و از این رو هر سال در قوانین بودجه و سایر قوانین، بخش مهمی از منابع در اختیار دولت قرار می‌گیرد تا سیاست‌های کوتاه‌مدتی برای امور جاری در دستور کار قرار دهد. دولت بزرگ باعث شده حجم بودجه نیز به شکل جدی افزایش پیدا کند و اتکا به درآمدهای نفتی، دولت‌ها را از اعمال اصلاحات ساختاری و کاهش تصدی‌گری بی‌نیاز کرده است.در چنین بستری ما شاهد آن هستیم که با برهم خوردن نظم اقتصاد و به وجود آمدن مشکلاتی مانند تحریم، تمام تمرکز و توان کشور صرف پیگیری امور جاری می‌شود و بودجه عمرانی و توسعه زیرساخت‌ها عملا فراموش می‌شوند. ما در سال‌های گذشته چه قدر برای توسعه زیرساخت‌ها هزینه کرده‌ایم و اگر با کارنامه این سال‌ها بازگردیم چه گام‌هایی در مسیر توسعه اقتصادی برداشته‌ایم؟تا زمانی که بخش مهمی از تمرکز دولت به عنوان بازیگر اصلی اقتصاد ایران صرف امور جاری و برطرف کردن مشکلات کوتاه‌مدت باشد، نه تنها نمی‌توان انتظار توسعه بلندمدت داشت که حتی در رشد شاخص‌های زیرساختی، بهبود عملکرد در حوزه فعالیت‌های مولد و ایجاد ارزش افزوده واقعی نیز ایران با اما و اگرهای جدی مواجه است و تا این روند اصلاح نشود، نمی‌توان به انتظار معجزه نشست.