اولویت شفافیت اقتصادی

وحید شقاقی

با توجه به عمق مشکلات اقتصادی ایران که در طول تمام سال‌های گذشته دیده شده، قطعا بهبود شرایط نیاز به پیگیری جدی سیاست‌های کلان و ایجاد اصلاحات ساختاری در حوزه‌هایی دارد که برای مدتی طولانی پرداختن به آنها فراموش شده است. یکی از مهم‌ترین این سیاست‌ها، درس گرفتن از تجربیات غلط گذشته و حرکت به سمت اصلاح آنهاست. ما برای سال‌های طولانی در اقتصاد به نفت وابسته بودیم و همین وابستگی باعث شده بسیاری از اولویت‌های مهم یا دیده نشوند یا هیچ برنامه‌ای برای تغییر شرایط‌شان در دستور کار قرار نگیرد. پول سهل‌الوصول نفت برای مدت طولانی به بودجه جاری کشور تزریق شده و از این رو چند موضوع مهم عملا فراموش شده‌اند. یکی از این موضوعات حرکت به سمت درآمدهای پایدار است. اینکه در کشور ما هیچ‌گاه مکانیزیم دقیقی برای مالیات‌ستانی تعریف نشده و امروز همچنان شاهد هزاران میلیارد تومان فرار مالیاتی و نادیده گرفتن بسیاری از حوزه‌های درآمدی و ثروت برای گرفتن مالیات هستیم به دلیل آن است که دولت‌ها در دوره‌های مختلف هرگاه نیاز پیدا کرده‌اند که پول جدیدی به اقتصاد تزریق کنند به سراغ نفت رفته‌اند و همان‌طور که در سال‌های گذشته دیده‌ایم در صورتی که بنا به هر دلیلی درآمد نفتی کاهش پیدا کند عملا مشکلات اقتصادی قابل مدیریت نخواهند بود.

خوشبختانه در دو سال گذشته با استفاده از شیوه‌های جدیدتر، بخشی از نیاز کشور به درآمدهای پایدار تامین شده اما این خطر وجود دارد که اگر با کنار رفتن تحریم‌ها بار دیگر امکان استفاده از پول نفت به وجود آید، باز هم به خانه اول برگردیم و تمامی این اصلاحات نادیده گرفته شوند. دیگر موضوعی که زیر سایه نفت عملا فراموش شده، کاهش هزینه‌های دولت و به دنبال آن رشد جدی نقدینگی است که همواره ادامه داشته است. وقتی پول نفت به دست می‌آید، شرکت‌های دولتی از آن بهره‌مند می‌شوند و بسیاری از نهادها و سازمان‌ها نقدینگی سالانه دریافت می‌کنند و عملا سیاست‌هایی مانند کاهش تصدی‌گری اقتصادی دولت فراموش می‌شود. در چنین بستری اگر بانک مرکزی و سایر نهادهایی که در امر اجرای بودجه و تزریق نقدینگی فعالیت می‌کنند موظف به نظارت جدی بر عملکرد مالی بانک‌ها و سایر نهادها بشوند، می‌توان انتظار داشت که شرایط کشور تغییر مثبتی داشته باشد اما در غیر این صورت این مشکلات همچنان به جای خود باقی هستند. در این تردیدی نیست که برطرف کردن برخی معضلات اقتصادی ایران به چند سال زمان و یک برنامه‌ریزی همه‌جانبه دارد اما در عین حال باید به این موضوع نیز توجه کرد که برخی موضوعات مثل شفاف کردن تبادلات مالی بانک‌ها و شرکت‌های دولتی در کوتاه‌مدت ممکن است و با استفاده از آن می‌توان در مقابل برخی از معضلات ایستاد تا در آینده نوبت به مسائل کلان‌تر نیز برسد.