بزرگ‌ترین بدهکار دولت است یا بانک مرکزی؟

کامران ندری| کارشناس اقتصادی|

بانک مرکزی ادعای بدهکاری به دولت را با استناد به ترازنامه و قدرت خلق پول خود رد می‌کند و معتقد است اگر این بدهکاری درست ‌بود، اکنون تورم در اقتصاد مهار شده بود. در این زمینه یک تحلیلگر اقتصادی می‌گوید: خلق پول، تورم و رشد نقدینگی در دو سال اخیر حاکی از کسری بودجه دولت است که در این رابطه از بانک مرکزی انتظار می‌رفت مقابل تکالیفی که می‌داند منتهی به تورم می‌شود، مقاومت بیشتری کند. همچنین، وزیر اقتصاد و رییس سازمان برنامه و بودجه نیز باید این واقعیت را بپذیرند که برای تامین کسری بودجه دولت پول چاپ شده است.

مناقشه بین دولت و بانک مرکزی درباره کسری بودجه و تامین منابع آن از محل بانک مرکزی، چاپ پول و تبعات ناشی از آن تمامی ندارد و هر بار ابهامات بیشتری را مطرح می‌کند. این‌بار دولت مدعی شده که بانک مرکزی بزرگ‌ترین بدهکار به آن بوده و از عوامل کسری بودجه است. این در حالی است که به اذعان دولتی‌ها و البته آمار رسمی، دولت بزرگ‌ترین بدهکار بانکی است. این اواخر اختلافات دولت و بانک مرکزی بر سر چاپ پول و بدهی‌ها شدت گرفته است و رییس کل بانک مرکزی از استقراض دولت از این بانک و چاپ پول در دو سال گذشته می‌گوید اما وزیر اقتصاد ضمن تکذیب این گفته، تاکید می‌کند که نه تنها دولت یک ریال از بانک مرکزی قرض نگرفته بلکه از محل اوراق و خصوصی‌سازی کسری بودجه را نیز تامین کرده است. 

به تازگی نیز رییس سازمان برنامه و بودجه، بانک مرکزی را بزرگ‌ترین بدهکار دولت و عامل کسری بودجه به دلیل تاخیر در تبدیل ارز به ریال دانسته است، درحالی که آمار نشان از بدهی هنگفت دولت به بانک‌ها دارد؛ به‌طوری که تا پایان آذر پارسال بخش دولتی بیش از ۵۲۶ هزار میلیارد تومان به سیستم بانکی بدهکار بوده که نسبت به دوره قبل ۳۰ درصد افزایش داشته و از این رقم ۴۷۷ هزار میلیارد تومان مربوط به بدهی دولت به سیستم بانکی و مابقی برای شرکت‌ها و موسسات دولتی است.  پس از آن، همتی در واکنش به اظهارات نوبخت با تاکید براینکه بانک مرکزی هیچگاه به دولت بدهکار نبوده و نخواهد شد، گفت: کافی است که به ترازنامه بانک مرکزی نگاه شود تا بدهکار مشخص شود.وی همچنین، علت مقاومت بانک مرکزی مقابل تبدیل منابع ارزی مسدودی به ریال را جلوگیری از رشد بیشتر در پایه پولی، نقدینگی و کاهش بیشتر ارزش پول ملی و قدرت خرید مردم اعلام کرد.

علاوه براین، بانک مرکزی درباره حواشی ایجاد شده بین بانک مرکزی و دولت، اینگونه پاسخ داد که وقتی درآمدهای نفتی حاصل شود، بلافاصله حساب خزانه از سوی بانک مرکزی شارژ و هر هفته نیز ارزهای ناشی از فروش نفت تسویه می‌شود که نامه این فرآیند از سمت بانک مرکزی به وزارت اقتصاد ارسال و سهم صندوق توسعه ملی، وزارت نفت و دیوان محاسبات واریز می‌شود.در ادامه توضیحات این بانک آمده است: از آنجا که بانک مرکزی خود قدرت خلق پول دارد و ارزهایی که غیرقابل دسترس بوده را نیز در اختیار صندوق قرار داده است، نمی‌توان آن را بدهکار دولت دانست زیرا، تنها زمانی این بانک را می‌توان بدهکار تلقی کرد که قدرت خلق پول نداشته باشد.  همچنین، رشدهای قابل ملاحظه متغیرهایی چون پایه پولی، تورم و نقدینگی در سال‌های ١٣٩٨ و ١٣٩٩ حاکی از کسری بودجه دولت و تبدیل ارز به ریال به پشتوانه ارزهای مسدودی است، زیرا اگر بدهکاری بانک مرکزی به دولت درست می‌بود، تورم در اقتصاد مهار شده بود.  ثبت تورم بالا در دو سال اخیر نشان از خلق پول دارد. تورم و رشد نقدینگی بالا نشان‌دهنده این است که در سال‌های۹۸ و ۹۹ خلق پول قابل ملاحظه‌ای صورت گرفته و عامل اصلی این خلق پول، کسری بودجه دولت در این دو سال بوده است. دولت به‌طور مستقیم از بانک مرکزی قرض نگرفته اما از آن طرف مشخص است منابعی که در ازای آن ریال از بانک مرکزی گرفته شده، منابع مسدود شده است؛ بنابراین ریالی که در ازای دارایی ارزی از بانک مرکزی دریافت شده، به معنای چاپ پول است. اظهارات وزیر اقتصاد و رییس سازمان برنامه و بودجه فرافکنی است و همه می‌دانیم که دریافت ریال از بانک مرکزی تبعات تورمی داشته و باید این امر از سوی آنها نیز پذیرفته شود. همچنین، آنها باید واقعیت‌ها را بپذیرند تا مسائل و مشکلات اقتصادی برطرف شود. این عدم پذیرش برای خود دولت هم از این نظر که این اختلاف‌ها بیانگر وجود نا هماهنگی در داخل دولت است، مشکل ایجاد می‌کند. فروش سهام و اوراق هم چاپ پول است.اگر تورمی در اقتصاد کشور وجود دارد به عنوان یک کل واحد است؛ در این زمینه نباید گفت که مسوولیت وزارت اقتصاد از بانک مرکزی کمتر بوده است یا برعکس. بنابراین واضح است که کسری بودجه در سال‌های۹۸ و ۹۹ با چاپ پول تامین شده و سایر درآمدها چون فروش سهام که وزارت اقتصاد مدعی آن است نیز، دست کمی از چاپ پول ندارد.  تورم بالای۵۰ درصدی نقطه به نقطه دستاورد یکساله دولت است و همه نهادها در ایجاد آن نقش داشته‌اند، درست است که بانک مرکزی در مقابل قانون موظف است پول چاپ کند اما از بانک مرکزی انتظار می‌رود مقابل تکالیفی که می‌داند منتهی به تورم می‌شود، مقاومت کند و نباید به سادگی استفاده از ریال متکی بر ارزهای غیر قابل استفاده صندوق توسعه ملی را بپذیرد.  اگر دولت ارز دارد، خودش آن را به ریال تبدیل کند.با اظهارنظر اخیر سازمان برنامه و بودجه که بانک مرکزی را بزرگ‌ترین بدهکار دولت می‌داند، وضعیت اقتصادی بدتر می‌شود. در این راستا خیلی ساده می‌شود به رییس سازمان برنامه و بودجه گفت اگر شما ارز قابل استفاده دارید، خود دولت آن را بفروشد و تبدیل ریال کند که دیگر نیازی به بانک مرکزی هم نباشد.  کشور ارزی ندارد و اگر داشته باشد هم در دسترس نیست. کاش مسوولان بانک مرکزی، وزارت اقتصاد و سازمان برنامه و بودجه به جای این اظهارات، واقعیت‌های اقتصادی را می‌پذیرفتند و تلاش می‌کردند که مشکلات را برطرف کنند. اگر این افراد مشکلات اقتصادی را درک می‌کردند، قطعا وضعیت اقتصادی به سختی حال حاضر نبود درحالی که وضعیت فعلی نشان از نبود اتفاق نظر و همکاری بین این سه نهاد کشور برای حل مشکلات اقتصادی دارد.