زلزله خاموش در استان تهران
به گفته علی بیت‌اللهی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، به‌طور دقیق از 609 دشت کشورمان نیمی از آنها به دلیل فرونشست و افت آبهای زیرزمینی، کویری شدند و نیم دیگر هم حالت مطلوب ندارند و در آستانه بحران و خطر قرار گرفته‌اند. در حال حاضر دشت ورامین، مهیار، اشتهارد و شهریار در مرز بحران هستند و هرچه زودتر باید جلوی کویری شدن آنها را بگیریم. بیت‌اللهی در گفت‌وگو با ایلنا درباره موضوع فرونشست در کشور به ویژه استان تهران اظهار کرد: اخیرا موسسه بین‌المللی اینتل لب تحقیقاتی در این زمینه انجام داده و کشورمان را از نظر موضوع فرونشست به بمب ساعتی بی‌صدا تشبیه کرده است. وی با اشاره به عدم توجه مستمر مسوولان و رسانه‌ها به بحث فرونشست و تهدیدات و مخاطرات آن گفت: نکته بسیار مهم در این پدیده‌ها، عادت دیرینه مواجهه با مخاطرات است که در کشورمان معمولا در یک دوره‌ای مخاطرات طبیعی در کانون توجه قرار می‌گیرد و در دوره‌ای هم این مخاطرات فراموش می‌شوند این در حالی است که این رفتار نوسانی مردم و مسوولان مهم‌ترین نقطه ضعف برای پیگیری و رفع این مشکلات محسوب می‌شود چراکه سرمایه‌گذاری مستمر برای حل یک مساله انجام نخواهد شد اما در عین حال آن عارضه یا مخاطره طبیعی ادامه پیدا می‌کند و شکل بحران و حالت برگشت ناپذیری می‌گیرد.او با تاکید بر اینکه درباره فرونشست زمین در مقایسه با مخاطراتی مانند زلزله شانسی که داریم این است که می‌توان این مخاطره را شناسایی و کنترل و متوقف کنیم، بیان داشت: ناحیه‌ای در ژاپن شبیه به مناطقی در تهران با فرونشست سالانه 11 سانتی‌متری مواجه بود که با انجام اقدامات و تمهیداتی توانست این میزان فرونشست را به صفر برساند.
25 سانتی‌متر؛ فرونشست سالانه
جنوب غرب تهران
بیت‌اللهی با بیان اینکه در حال حاضر متاسفانه میزان فرونشست سالانه در جنوب غرب تهران 24 تا 25 سانتی‌متر است، گفت: برای متوقف‌سازی این مخاطره و فرونشست در تهران، نیاز به یک مدیریت سیستماتیک داریم چراکه این پدیده قابل کنترل است و برعکس زلزله که ناگهانی رخ می‌دهد و نمی‌توان جلوی آن را گرفت، می‌توان جلوی وقوع فرونشست را گرفت و آن را مهار کرد. وی تاکید کرد: در کنار فرونشست‌های تدریجی در طول سال با پدیده فروریزش یا حفره‌هایی در سطح زمین مواجه هستیم که اگر این پدیده‌ها همراه با هم رخ بدهند خسارات قابل توجهی متوجه مردم و محیط زیست و زیرساخت‌های کشور می‌شود. در حال حاضر این حفرات در خیابان مولوی، شهران و خیابان پیامبر در تهران دیده می‌شود و پدیده همزمان فرونشست و فروریزش در دشت ورامین، اشتهارد و شهریار باعث ایجاد شکاف‌های خطرناک شده است. عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی یادآور شد: در تهران خطوط ریلی، لوله گاز، آب و... خطوط فاضلاب متعددی وجود دارد که اگر اتفاقات دشت ورامین در تهران رخ دهد، خسارات بسیار وسیع خواهد بود. بیت‌اللهی با تاکید بر اینکه تمام مشکلات ناشی از فرونشست قابل کنترل است، خاطرنشان کرد: ما این شانس را داریم که خسارات و آثار فرونشست که هزاران مرتبه بیشتر از زلزله است را کنترل کنیم.
آثار برگشت‌ناپذیر فرونشست
وی با اشاره به آثار برگشت‌ناپذیر فرونشست گفت: فرونشست تدریجی و چیزی شبیه به تجمع چربی در رگ‌های خونی است و ممکن است به مرحله‌ای برسد که امکان برگشت‌پذیری و ترمیم وجود نداشته باشد. عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تاکید کرد: عمل فرونشست منجر به تحکیم خاک می‌شود و در این شرایط آب دیگر داخل زمین نفوذ نمی‌کند و تمام منافذ زمین بسته می‌شود و در این صورت دشت‌های حاصلخیز و پهناور کشور را دیگر نمی‌توانیم بازتولید کنیم چرا که خاک آن از بین رفته و خُللی که زیر زمین وجود دارد مسدود شده و آب قابل نفوذ به آن نیست. بیت‌اللهی ادامه داد: وقتی به دلیل فرونشست، خاک تحکیم شود، آبهای ناشی از بارش‌ها در سطح زمین جاری می‌شوند و خاک مغذی که در
نیم متری و یک متری سطح زمین قرار دارند را می‌شویند و در شرایطی که خاک مواد مغذی ندارد، دشتها به کویر تبدیل می‌شوند. وی با اشاره به دشت‌هایی که به دلیل فرونشست شرایط بحرانی دارند، بیان داشت: به‌طور دقیق از 609 دشت کشورمان نیمی از آنها به دلیل فرونشست و افت آبهای زیرزمینی، کویری شدند و نیم دیگر هم حالت مطلوب ندارند و در آستانه بحران و خطر قرار گرفته‌اند. در حال حاضر دشت ورامین، مهیار، اشتهارد و شهریار در مرز بحران هستند و هرچه زودتر باید جلوی کویری شدن آنها را بگیریم. او همچنین با اشاره به میزان فرونشست تهران گفت: طبق برآوردهایی که موسسات تحقیقاتی مختلف داخلی و خارجی اعم از یک موسسه بین‌المللی آلمانی، دانشگاه تهران، سازمان نقشه‌برداری، مرکز تحقیقات راه و شهرسازی و... انجام داده‌اند برآوردها نشان می‌دهد که در مناطق جنوب غربی تهران یعنی مناطق 18 و 19 نرخ فرونشست حدود 24 سانتی‌متر در سال است در حالی که استانداردهای بین‌المللی فرونشست 4 میلی‌متری در سال را مرز بحرانی تعریف کرده است. بیت‌اللهی افزود: حال اینکه در جنوب غرب تهران زیرساخت‌هایی مانند مخازن نفت در ری، پالایشگاه نفت، مجتمع‌های مختلف صنعتی مستقر شده‌اند و خطوط لوله‌های نفت و گاز متراکم در این ناحیه وجود دارند. وی ادامه داد: در این منطقه با احتساب مناطق اسلامشهر و چرمشهر، نزدیک به 2.5 میلیون نفر در ناحیه فرونشست تهران ساکن هستند.
نرخ فرونشست سالانه ورامین؛ 17 سانتی‌متر
بیت‌اللهی یادآور شد: فرونشست برعکس زلزله که در یک نقطه رخ می‌دهد، یک منطقه گسترده و وسیع را در بر می‌گیرد به‌طوری که منطقه فرونشست جنوب غرب تهران 30 کیلومتر طول و 20 کیلومتر عرض دارد. منطقه پایین‌تر از جنوب غرب خوشبختانه فرونشست ندارد اما محدوده دشت ورامین که عمده محصولات کشاورزی تهران از آن منطقه تامین می‌شود، دچار فرونشست جدی است به‌طوری که نرخ فرونشست در دشت ورامین در سال 17 سانتی‌متر است.
80 هزار حلقه چاه در تهران!
وی افزود: در استان تهران 50 هزار حلقه آب دارای مجوز وجود دارد که همچنین 30 هزار حلقه چاه هم فاقد مجوز هستند و چاه‌های غیرمجاز بی‌رحمانه از زمین آب می‌کشند و این وظیفه وزارت نیرو است که جلوی حفر چاه‌های غیرمجاز را بگیرد. وی ادامه داد: در همین چاه‌های دارای مجوز هم استفاده‌های غیرقانونی انجام می‌شود به‌طوری که اگر مصرف مجاز 10 لیتر در ثانیه است، آن را به 20 لیتر در ثانیه افزایش داده‌اند. حال اینکه با نصب کنترهای هوشمند بر روی پمپ‌های چاه‌ها می‌توان جلوی آن را گرفت و وزارت نیرو باید به این موضوع ورود کند.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به راهکاری دیگر، مهار فرونشست در کشور اظهار کرد: یکی دیگر از راهکارها، هدایت روانآبها و سیلاب‌ها به گودال‌هایی است که این آب را به زیر زمین می‌برند. در فصل‌های پاییز و زمستان که نیاز به آب زراعی کم است می‌توان این روانآبها را به زیر زمین نفوذ داد تا فرونشست کاهش یابد که این اقدام هم در حوزه وظایف وزارت نیرو است که اتفاقا در این حوزه عملکرد این وزارتخانه رضایتبخش نیست.
