«جاده ابریشم» چین تحقق خواهد یافت؟
افق استقبال از سرمایه‌گذاری چین در آسیای مرکزی کاملا روشن است که دلیلش کاهش شدید قیمت نفت و کاهش وجوه ارسالی کارگران مهاجر این منطقه از روسیه است
گروه جهان
شی جین‌پینگ، رییس‌جمهوری چین نه‌تنها عزم خود را برای مبارزه با فساد و اصلاح حزب کمونیست چین جزم کرده بلکه قصد دارد تا نظم اقتصادی و سیاسی آسیا را نیز تغییر دهد. رهبر چین چشمانداز خود را برای قاره آسیا در اصطلاحی به‌ظاهر ساده اما در واقع مبهم خلاصه کرده است: «یک کمربند، یک جاده». آنگونه که شی‌جین پینگ اخیرا گفته، این پروژه یک کمربند یک جاده به نیازهای زمان امروز چین در همکاری‌های منطقه‌یی و جهانی پاسخ خواهد داد. (سخنانی) که هیچ‌کس را قانع نمی‌کند. برخی این سخنان و حتی این پروژه را چیزی جز شعارهای توخالی نمی‌بینند؛ برخی دیگر هم این پروژه را دسیسه‌یی ظریف از نوع چینی می‌دانند که هدفش جایگزینی امریکا به عنوان قدرت غالب در آسیاست. به‌نظر می‌رسد هر دو دسته از منتقدان به خطا رفته‌اند. شی جین‌پینگ درباره این ایده مصمم است و این پروژه توطئه نیست، یک مانیفست عمومی است.
شی جین‌پینگ برای نخستین‌بار درباره این ایده در قزاقستان و در سال 2013 سخن گفت. وی از زیرساخت‌های بهبودیافته «کمربند اقتصادی جاده ابریشم» به موازات جاده قدیم آن سخن گفت، جاده‌یی که قرن‌ها پیش وجود داشت و مورد استفاده قرار می‌گرفت، شبکه‌یی از راه‌های زمینی بود که تجار ابریشم و دیگر صنعتگران برای نقل و انتقال کالاهای خود از آن استفاده می‌کردند. این جاده چین را از طریق آسیای مرکزی و روسیه به شمال اروپا و ونیز در دریای آدریاتیک متصل می‌کرد. رییس‌جمهوری چین در اندونزی پیشنهاد «جاده ابریشم دریایی قرن 21» را مطرح کرد، مسیری که قرار است چین را از طریق شهرهای بندری جنوب شرق این کشور، ویتنام، اندونزی، هند، سریلانکا، آفریقای شرقی و آبراهه سوئز به اروپا برساند. در آن زمان، این پیشنهاد چندان جدی گرفته نشد و به عنوان پیشنهادی در نظر گرفته شد که رهبران جهان در سفرهای خارجی بر زبان می‌آوردند تا مورد توجه قرار بگیرند.
با این حال در چند ماه اخیر گام‌های واقعی در جهت اجرایی شدن این ایده برداشته شده است. پکن تلاش کرده تا سرمایه‌های خود را در مسیری که شی‌‌جین‌پینگ پیش‌تر درباره آن سخن گفته، هزینه کند. پکن وعده داده که 50 میلیارد دلار را در بانک «سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیایی» سرمایه‌گذاری کند، بانکی که با وجود مخالفت‌های ایالات متحده امریکا 47کشور درخواست عضویت در آن را داده‌اند. چین همچنین بیش از 40میلیارد دلار برای «صندوق جاده ابریشم» اختصاص داده است، صندوقی که هدفش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های کمربند زمینی و مسیر دریایی این جاده است. یکی از انگیزه‌های چنین ریخت‌وپاشی، منافع خود چین است. شرکت‌های چینی امیدوارند که اجرای بسیاری از مناقصه‌های پروژه‌های مهندسی در این طرح ازجمله جاده‌ها، خطوط راه‌آهن، بنادر و خطوط لوله نفت و گاز را از آن خود کنند. پروژه‌هایی که برای ارتباطات جدیدی که جاده ابریشم نوین تعریف می‌کند مورد نیاز هستند. از سوی دیگر بهبود یافتن ارتباطات حمل و نقل در نهایت به نفع صادرکنندگان چینی خواهد بود و با توسعه کمک به همسایگان باعث ایجاد بازارهای جدید خواهد شد. به‌نظر می‌رسد که چین متوجه شده احداث جاده ابریشم جدید
مشابه «طرح مارشال» است. طرحی که موفق‌ترین پروژه سیاست خارجی امریکا پس از جنگ جهانی دوم لقب گرفت و واشنگتن از طریق آن به بسیاری از کشورهای اروپای غربی کمک کرد تا اقتصاد خود را پس از جنگ بازسازی کنند.
از آنجایی که چین طرح مارشال را به عنوان بخشی از برنامه امریکا برای مهار اتحاد جماهیر شوروی در آن سال‌ها می‌داند، چنین قیاسی را دوست ندارد. پکن اصرار دارد که طرح‌های ابتکاری وی «برد- برد» و به نفع تمام بشریت است. اما قطعا امیدوار است که پول و سرمایه‌گذاری بتواند دوستان چین را برنده کند بهویژه اینکه ناظران چینی معتقدند که کشورشان نیازمند خرید روابط دوستانه با همسایگانش است.
افق استقبال از سرمایه‌گذاری چین در آسیای مرکزی کاملا روشن است که دلیلش کاهش شدید قیمت نفت و کاهش وجوه ارسالی کارگران مهاجر این منطقه از روسیه است. روسیه هرچند با افزایش نفوذ چین در جمهوری‌های به‌جامانده از اتحاد جماهیر شوروی با احتیاط برخورد می‌کند، خود بسیار به حسن‌نیت پکن در منطقه وابسته است. با این حال در مسیر دریایی، سوءظن به مقاصد چینی‌ها بسیار زیاد است. رفتار متکبرانه پکن در جنوب دریای چین، جایی که میان چین و کشورهای همسایه مناقشه‌های مرزی وجود دارد می‌تواند این تصور را ایجاد کند که احیای جاده ابریشم دریایی باعث خواهد شد تا چین احتمالا رفتار قلدرمابانه‌یی را در برابر همسایگان کوچک‌تر خود در پیش بگیرد.
به همین دلیل واکنش اولیه در جنوب شرق آسیا به طرح «یک کمربند، یک جاده» با شک و تردید همراه است. ازجمله در مالزی که دولتش معمولا هر طرحی از جانب چین را ابتدا تحسین و بعد پرسش‌هایی را درباره آن مطرح می‌کند. هشام‌الدین حسین، وزیر دفاع مالزی در واکنش به طرح چین درباره جاده ابریشم دریایی گفته است که پرسش‌های درباره این طرح وجود دارد. هشام‌الدین حسین تاکید کرده که جاده ابریشم دریایی نه یک ابتکار چینی بلکه ابتکاری منطقه‌یی در نظر گرفته شود.
نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند نیز رویکرد خود را نسبت به این موضوع ابراز داشت. وی اگرچه آشکارا به طرح چین واکنش نشان نداد اما در ماه ژانویه به همراه باراک اوباما، رییس‌جمهوری امریکا از چشمانداز استراتژیک مشترک با ایالات متحده سخن گفت که به‌طور ضمنی پاسخی به جاه‌طلبی‌های دریایی چین به‌شمار رفت.
البته نارندرا مودی ماه آینده به چین سفر خواهد کرد و بعید است که در این دیدار از طرح جاده ابریشم دریایی چین انتقادی آشکار داشته باشد. او نیز احتمالا مانند دیگر رهبران منطقه‌یی واکنشی احتیاط‌آمیز را در پیش گرفته و از سرمایه‌گذاری چین در زیرساخت‌ها استقبال خواهد کرد اما هنوز هم درباره مقاصد آینده چین در منطقه شک وتردید خواهد داشت. به‌نظر می‌رسد، شی جین‌پینگ توسط رویای هژمونی منطقه‌یی هدایت می‌شود، رویای اینکه کشورهای منطقه‌یی مانند کره‌جنوبی و ژاپن راه خود را از مدار استراتژیک امریکا خارج کرده و به سوی چین بیایند. این یک دسیسه نیست. این برنامه‌یی بلندمدت ـ و حتی معتبرـ است ولو اینکه در آسیا الهام‌بخش دیگر کشورهای منطقه نباشد.
