فقر مطلق اولین دلیل حضور کودکان کار در خیابان

گلی ماندگار|

 آسیب‌های اجتماعی همیشه یکی از معضلات اساسی جامعه ما بوده‌اند، آسیب‌هایی که هر چند دولت‌ها در تمام این سال‌ها سعی در از بین بردن آنها داشته‌اند، اما از آنجایی که زیر ساخت‌های مناسب برای این کار را فراهم نکرده‌اند، هیچگاه موفق نبوده‌اند. آسیب‌های اجتماعی از حاشیه نشینی گرفته تا فقر و اعتیاد و کودکان کار همه و همه حاصل رفتارهای اشتباه دولتمردانی بوده‌اند که راه را اشتباه رفته‌اند. به عنوان مثال هر از چند گاهی طرح‌های ضربتی جمع‌آوری کودکان کار یا معتادان متجاهر اجرا می‌شود اما نتیجه آن را می‌توانیم در تمام کوچه و خیابان‌های شهر ببینیم. نداشتن برنامه دقیق و مدون و البته همراه نبودن نهادهای مسوول همیشه باعث می‌شود تا یک جای کار بلنگد و این مشکلات به صورت پایه‌ای حل نشود. در واقع این طرح‌های ضربتی بیشتر شبیه یک تسکین‌دهنده هستند تا مداوا‌کننده. اما در طی ماه‌های گذشته که تورم اقتصادی با کرونا همراه شده و بسیاری از خانواده‌ها با مشکلات معیشتی دست و پنجه نرم می‌کنند، آسیب‌های اجتماعی هم هر روز بیشتر و بیشتر می‌شوند، از جمله مساله کودکان کار. فقر و همچنین بسته شدن مدارس باعث شده تا بر خلاف آنچه تاکنون در خبرها می‌آمد و نشان از نرخ بالای کودکان کار مهاجر به ایران داشت، حالا دیگر این مهاجران افغان یا پاکستانی نیستند که تنها کودکان کار را تشکیل می‌دهند، این روزها خیلی از خانواده‌های ایرانی هم برای گذران زندگی شان به کار کودکان نیاز دارند و آنها را راهی کوچه و خیابان می‌کنند تا سهمی هر چند اندک در تامین هزینه‌های زندگی داشته باشند. 

     جذب و ساماندهی کودکان کار

رییس سازمان بهزیستی کشور با اشاره به جذب و ساماندهی ۱۰۰۰ کودک کار و خیابان در تهران گفت: هر زمانی که نرخ اشتغال کاهش و بیکاری افزایش پیدا کند تعدیل نیرو در مراکز مختلف انجام می‌شود که این مساله باعث از بین رفتن شغل خانواده شده و به دنبال آن آسیب‌های مختلف اجتماعی بروز می‌کند.

وحید قبادی‌دانا در پاسخ به این سوال که در دولت‌های مختلف اقداماتی در حوزه آسیب‌های اجتماعی انجام شده است، اما شاهد هستیم که آسیب‌های اجتماعی نه تنها کاهش پیدا نکرده، بلکه به شکل‌های مختلفی بروز پیدا کرده است. با توجه به بروز آسیب‌های نوظهور پیش بینی شما از آینده آسیب‌های اجتماعی چیست؟ گفت: عوامل متعددی در موضوع سلامت اجتماعی در جامعه تاثیر دارد؛ عواملی مانند اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، بین‌المللی و… در حقیقت درسلامت اجتماعی فاکتورهای مختلفی اثرگذار است.

او ادامه داد: اگر بخواهیم از یک منظر محدود به این موضوع نگاه کنیم ما را دچار خطا و اشتباه می‌کند. آسیب‌های اجتماعی نیز نتیجه اختلال در عملکردی است که در حوزه‌های مختلف وجود دارد و خود را به شکل آسیب‌های اجتماعی بروز و ظهور می‌دهد مانند بحث اعتیاد که یکی از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی است. اگر ما موضوع اعتیاد را محدود به مساله اختلال سوء مصرف مواد کنیم و موضوعات اجتماعی که باعث این اختلال می‌شود را در نظر نگیریم و همچنین آثار و تبعاتی که بر اثر اعتیاد در جامعه ایجاد می‌شود را نادیده بگیریم راه را به خطا رفتیم.

      مسائل اقتصادی، اشتغال و بیکاری  در بروز آسیب‌های اجتماعی موثرند

قبادی دانا افزود: آن چیزی که می‌تواند بر سلامت اجتماعی تاثیرگذار باشد بنیان‌ها و ساختارهای اجتماعی است که در جامعه وجود دارد اعم از خانواده و سایر نهادسازی‌هایی که در اجتماع صورت می‌گیرد و کارکردهای یک جامعه رو به توسعه را تشکیل می‌دهد. از مسائلی است که باید حتماً در کاهش آسیب‌های اجتماعی مد نظر قرار داده شود مسائل اقتصادی است. موضوع بیکاری از موضوعاتی است که حتماً در بروز آسیب‌های اجتماعی تاثیرگذار است. خانواده‌ای که به لحاظ اقتصادی در تامین حداقل‌های معیشتی دچار مشکل است، یا خانواده‌ای که سرپرست آن امکان انجام یک شغل شرافتمندانه برای او فراهم نیست یا شغلش یک شغل پایدار نیست و برای تامین حداقل‌های هزینه‌های زندگی با مشکل مواجه است؛ همیشه در معرض آسیب قرار دارد.

      ناامیدی، ضربه‌ای مهلک برای سلامت اجتماعی هر جامعه است

رییس سازمان بهزیستی کشور با اشاره به یکی دیگر از موضوعاتی که بر سلامت اجتماعی تاثیرگذار است، گفت: امید به آینده و امیدواری نسبت به بهبود شرایط نیز یکی دیگر از مسائل تاثیرگذار در حوزه سلامت اجتماعی است. در جامعه‌ای که امیدی به آینده ندارد قطعاً ناامیدی به عنوان یک ضربه مهلک است که می‌تواند مسائل مختلف را در جامعه تحت تأثیر قرار دهد. موضوع سرمایه اجتماعی نیز یکی دیگر از موضوعات بسیار مهمی است که در سلامت اجتماعی تاثیرگذار است. میزان اعتماد افراد جامعه نسبت به یکدیگر و نسبت به افرادی که مسوولیت‌های مختلفی را بر عهده دارند؛ بسیار مهم است. سلب اعتماد افراد قطعاً به سلامت اجتماعی آسیب وارد می‌کند و کاهش سرمایه اجتماعی موجب آسیب رسیدن به سلامت اجتماعی و بروز آسیب‌های اجتماعی خواهد شد. هرگونه اختلال در این مسائل باعث ایجاد و بروز و تشدید آسیب‌های اجتماعی خواهد شد، بنابراین جامعه ما یک جامعه بسته نیست و عوامل تاثیرگذار در آن باعث می‌شود تا پیش‌بینی‌های ما بعد درست از آب در نمی‌آید. قبادی دانا با بیان اینکه وقتی فقر در جامعه گسترش پیدا می‌کند پیش بینی بروز انواع آسیب‌های اجتماعی در آن جامعه کاملا صحیح است، تصریح کرد: در موضوع آسیب‌های اجتماعی پاک کردن صورت مساله و ندیدن آسیب‌ها یکی از مسائلی است که در سنوات گذشته با آن مواجه بودیم در حالی که فهم یک آسیب و در نظر گرفتن و شناخت آن آسیب می‌تواند بسیار در کنترل آن آسیب موثر باشد.عادی انگاری و بزرگ‌نمایی هم به میزانی که نادیده گرفتن آسیب‌ها می‌تواند بر شدت آسیب‌ها اضافه کند؛ می‌تواند تاثیرگذار باشد.

     آسیب‌های اجتماعی با یک دستور طرح ضربتی قابل رفع نیست

اوخاطرنشان کرد: درکی که ما از آسیب‌های اجتماعی داریم و دورنما و هدفی که برای مواجهه با آسیب‌های اجتماعی تعیین کرده‌ایم، بسیار مهم است؛ اینکه فکر می‌کنیم یک آسیب اجتماعی با یک دستور و بخشنامه قابل رفع است یا با یک طرح ضربتی و اقدام خشن و برخورد سریع قابل جمع شدن است؛ درک اشتباهی است. همچنین درصد آسیب‌های اجتماعی باید به درستی و علمی صورت بگیرد. معمولا بررسی‌های ما در سطح ملی و شهرستانی استانی است در حالی که رصد آسیب‌های اجتماعی باید در سطح محله و خانواده صورت بگیرد.

      مسوولیت‌پذیری و کاهش آسیب‌های اجتماعی

قبادی دانا با تاکید براینکه موضوع مسوولیت‌پذیری اجتماعی نیز از موضوعاتی است که در سطح یک پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی می‌تواند موثر باشد، گفت: مطالعات نشان می‌دهد جوامعی که در آن مسوولیت اجتماعی جایگاه ویژه‌ای دارد میزان بروز آسیب‌های اجتماعی کمتر است و همچنین کنترل آسیب‌های اجتماعی به راحتی صورت می‌گیرد. بنابراین اگر ما بخواهیم موضوع آسیب‌های اجتماعی را محدود کنیم، راه به جایی نخواهیم برد. او با اشاره به تاثیر آموزش مهارت‌های زندگی گفت: این آموزش‌ها چه به صورت رسمی در مدارس و دانشگاه‌ها و چه از طریق رسانه می‌تواند تاثیر بسیار زیادی در کاهش آسیب‌های اجتماعی و افزایش سلامت اجتماعی داشته باشد. ما بعضا مهارت‌های ارتباط اجتماعی، مهارت‌های زندگی اجتماعی و زیست جمعی را یاد نمی‌گیریم و به صورت تجربی آن را تجربه می‌کنیم در حالی که نیاز است مهارت‌هایی مانند فرزند پروری، مهارت‌های اجتماعی بین فردی و مهارت‌هایی مانند نه گفتن را که تاثیر آن در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی مشخص است؛ توسط نهادها و دستگاه‌های مسوول آموزش داده شود. همچنین ایجاد امکان تامین معیشت افراد به صورت یک زندگی مستقل همراه با منزلت اجتماعی برای آحاد جامعه باید برقرار شود و این حق تمام افراد جامعه است تا بتوانند یک زندگی مستقل همراه با شان و منزلت اجتماعی داشته باشند.

     «فقر مطلق خانواده» از دلایل حضور کودکان کار در خیابان

رییس سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه هر کدام از این موضوعات اگر در آن خللی ایجاد شود ما شاهد آسیب خواهیم بود و بعضا می‌بینیم که برآورد ما از وجود آسیب، علمی و دقیق نیست و ما را دچار مشکل می‌کند، گفت: یکی از آسیب‌هایی که وجود دارد موضوع کودکان کار و خیابان است. اگر در جامعه فقر مطلق ریشه کن نشود و شرایط تامین اجتماعی برای همه شهروندان به نحوه شایسته اعمال نشود، کودکان برای کار به خیابان‌ها خواهند آمد. خانواده‌هایی که دغدغه معیشت، اشتغال و تامین مایحتاج اولیه زندگی را دارند و همچنین خانواده‌هایی که بر اثر بیماری، هزینه‌های فلج‌کننده‌ای برای آنها ایجاد شده و آنها را به زیر خط فقر رسانده، کودکانشان در خیابان‌ها مشغول کار می‌شوند. اگر جنبه‌های فرهنگی و آموزش‌های لازم برای خانواده‌ها به صورت علمی ارایه نشود، خانواده‌ای که دچار فقر می‌شود راه‌حل برطرف کردن مشکل را در بهره کشی از کودکش بداند؛ کار کودکان در خیابان همچنان ادامه پیدا می‌کند. قبادی‌دانا با بیان اینکه وقتی که استفاده از کودک در خیابان به عنوان امری مذموم در فرهنگ یک جامعه تلقی نمی‌شود، حضور کودکان برای کار در خیابان ادامه می‌یابد، تصریح کرد: در بررسی‌های انجام شده مشخص شد که بیش از ۸۰ درصد کودکان کار خیابان تهران از اتباع غیر ایرانی و اکثریت آنها نیز افغانستانی هستند. تا زمانی که مرز‌ها باز باشد و اتباع خارجی به صورت غیرقانونی وارد کشور شده و این امکان را داشته باشند که به صورت غیرقانونی بیایند و در کشور حضور داشته و بدون اینکه اوراق هویتی مشخصی داشته باشند در حداقل زمان از مرز به خیابان‌های تهران برسند؛ حل کردن مساله کودکان کار و خیابان به تنهایی توسط سازمان بهزیستی میسر نخواهد بود و اقدامات ضربتی سازمان بهزیستی برای جمع‌آوری این کودکان مطلوب اثربخش نیست.