فرزند آوری در سایه معیشت و رفاه
گلی ماندگار|
کاهش نرخ زاد و ولد، بالا رفتن سن جمعیت کشور از جمله معضلاتی است که نه می‌توان با طرح‌های ضربتی و یک شبه آن را حل و فصل کرد و نه دیگر جایی برای بی‌توجهی باقی مانده است. در حال حاضر کارشناسان حوزه‌های مختلف از جمعیت‌شناسان تا جامعه‌شناسان بر این‌باورند که روند کاهشی جمعیت در کشور به زودی عواقب بدی به دنبال خواهد داشت. کشوری که جمعیت آن رو به زوال و پیری می‌گذارد نه پویایی خواهد داشت و نه می‌تواند در عرصه اقتصادی به موفقیت‌هایی دست پیدا کند. اما تا زمانی که زیر ساخت‌های افزایش جمعیت در کشور فراهم نشود آنچه گفته می‌شود و آنچه شنیده می‌شود همه و همه در حد همین حرف و حدیث‌ها باقی خواهد ماند و خیلی زودتر از آنکه فکرش را بکنیم دوران طلایی افزایش جمعیت در کشور به پایان می‌رسد. در شرایط کنونی که وضعیت معیشتی مردم در شرایط مناسبی نیست و اقتصاد کشور در حالت تورمی به سر می‌برد، نمی‌توان با وعده زمین و ماشین خانواده‌ها را به فرزند آوری تشویق کرد. آنچه که یک خانواده برای فرزند آوری به آن احتیاج دارد، خاطری آسوده برای تامین معاش است و البته خدماتی که به او ارایه می‌شود، از جمله بهداشت و درمان، تحصیل و ... اگر همین الان نمایندگان مجلس به جای اینکه شعار بدهند، شرایطی را فراهم کنند که وضعیت اقتصادی کشور از ثبات نسبی برخوردار شود، در واقع از دولت بخواهند که در این راستا گام بردارد. در واقع بعد از فراهم کردن شرایط و ثبات اقتصادی می‌توان با بسته‌های تشویقی خانواده‌ها را به فرزند آوری مشتاق کرد و قبل از اینکه جمعیت کشور بیشتر از این رو به پیری بگذارد شرایط مناسبی را از نظر جمعیتی در کشور رقم زد.
پنجره طلایی جمعیت را از دست می‌دهیم
دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور با بیان اینکه در حال حاضر تمام شاخص‌های جمعیتی ایران در وضعیت هشدار قرار گرفته‌اند، گفت: امید است دولت سیزدهم حمایت از فرزندآوری را در دستور کار قرار دهد و به مصوبه مجلس شورای اسلامی درباره طرح جوانی جمعیت توجه ویژه کند؛ چرا که در صورت غفلت، در هشت سال آینده پنجره طلایی جمعیت در کشور را از دست می‌دهیم و دیگر کاری از دست‌مان بر نمی‌آید. صالح قاسمی پژوهشگر جمعیت با بیان اینکه جمعیت موضوعی راهبردی و زمینه‌ای است که تمام ساختارهای کشور (اقتصاد و اجتماع تا سیاست) را تحت تاثیر قرار می‌دهد، گفت: جمعیت باید به عنوان مساله‌ای راهبردی در کشور مورد توجه قرار بگیرد. شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی کشور همیشه از تغییرات جمعیت متاثر می‌شوند.
«ایران» رکورد‌دار سرعت کاهش نرخ باروری
وی با بیان اینکه در حال حاضر جمعیت کشور بیش از ۸۵ میلیون نفر است، اظهار کرد: شاخص‌های جمعیتی کشور رکوردهای نگران‌کننده‌ای را ثبت کرده است به‌طوریکه نرخ رشد جمعیتی ایران حدود ۰.۶ درصد است و پیش‌بینی می‌شود حدود ۱۰ تا ۱۵ سال آینده، نرخ رشد جمعیت صفر درصد و سپس نرخ رشد منفی جمعیت (یعنی کاهش جمعیت) را ثبت کنیم. قاسمی با اشاره به شاخص نرخ باروری افزود: امروز نرخ باروری کشور (میانگین تعداد فرزندان یک زن) به حدود ۱.۶ فرزند به ازای هر زن رسیده است. پایین‌ترین نرخ باروری امروز در تمام منطقه غرب آسیا، شمال آفریقا و منطقه معروف به MENA به نام ایران ثبت شده است که علاوه بر این موضوع، رکورد سرعت کاهش نرخ باروری هم در سه دهه گذشته به نام ایران ثبت شده است و این درحالی است که در سال ۶۵ نرخ باروری ۶.۵ فرزند به ازای هر زن بود.
سه استان پایین‌ترین نرخ باروری را از آن خود کردند
بنابر اظهارات دبیر مرکز مطالعات جمعیت، نرخ باروری در کلان‌شهرها کمتر از ۱.۵ فرزند است به‌طوری که نرخ باروری در تهران حدود ۱.۴ فرزند به ازای هر زن است. همچنین استان‌هایی مانند گیلان، مازندران و مرکزی با نرخ باروری حدود ۱.۱ فرزند، پایین‌ترین نرخ باروری کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
کاهش ۵۵۰ هزار تولد طی ۵ سال اخیر
قاسمی با اشاره به شاخص موالید در کشور نیز یادآور شد: در حالی که در سال ۱۳۹۴ یک میلیون و ۵۷۰ هزار تولد ثبت شد، این میزان موالید سالانه کاهش پیدا کرد و هر سال میزان روند کاهشی هم بیشتر شد تا جایی که در سال ۱۳۹۹ تعداد موالید به حدود یک میلیون تولد رسید؛ یعنی در یک دوره پنج ساله بیش از ۵۵۰ هزار تولد را از دست دادیم.این پژوهشگر گفت: پیش‌بینی می‌شود که روند کاهش تعداد تولدها همچنان ادامه داشته باشد و با توجه به خروج بانوان دهه ۶۰ از سنین باروری و باتوجه به رکود اقتصادی حاکم بر اقتصاد ایران و البته تغییر نگرش‌ها و سبک زندگی خانواده ایرانی، این روند تعداد تولد در خانواده‌ها همچنان ادامه پیدا کند.
خطر جمعیت فوق سالمند، بیخ گوش ایران
قاسمی در ادامه با اشاره به نرخ سالمندی در کشور و با بیان اینکه طبق تعریف بین‌المللی ۶۰ تا ۷۵ سال را سالمند جوان، ۷۵ تا ۹۰ سال را سالمند و بیش از ۹۰ سال را کهنسال می‌نامند، گفت: تمام کشورهای دنیا در حرکت به سمت سالخوردگی جمعیت هستند، اما ایران بدون کسب رشد و توسعه اقتصادی و بدون بهره‌گیری از نیروی جوان و فعال برای توسعه و پیشرفت، وارد فاز سالخوردگی جمعیت می‌شود و این پیامدهای سالخوردگی را برای کشور صد چندان خواهد کرد؛ به‌طوری که در سه دهه آینده رکورد جدیدی را در سرعت سالخوردگی جمعیت ثبت خواهیم کرد. این درحالی است که اغلب کشورهایی که امروز در مرحله فوق سالمندی هستند، مسیر جوانی تا سالخوردگی و مرحله فوق سالمندی را در یک بازه زمانی ۱۳۰ تا ۱۴۰ سال طی کرده‌اند اما ایران مسیر جوانی تا سالمندی جمعیت را در یک بازه زمانی ۳۰ ساله طی خواهد کرد. او با بیان اینکه در حال حاضر حدود ۱۰.۵ درصد جمعیت کشور سالمند هستند، گفت: تا سال ۲۰۵۰ میلادی این رقم به بیش از ۳۲ درصد افزایش پیدا خواهد کرد و به این ترتیب در یک بازه زمانی ۳۰ ساله یک کشور فوق سالمند یا در مرحله انفجار سالمندی خواهیم بود و از این به بعد نمی‌توان ایران را کشوری جوان خطاب کرد. در حال حاضر تمام این شاخص‌های جمعیتی ایران در وضعیت هشدار قرار گرفته‌اند.
پیامدهای سالخوردگی جمعیت
او ادامه داد: سالمندی جمعیت پیامدهای بسیار جدی برای کشور رقم خواهد زد که مهم‌ترین این پیامدها در حوزه اقتصاد خواهد بود. زمانی که سالخوردگی این میزان از جمعیت را به خود اختصاص می‌دهد یعنی نیروی کار کاهش پیدا می‌کند و این درحالی است که ما نیازمند نیروی کار خارجی خواهیم شد؛ وقتی نیروی کار کاهش پیدا کند، تولید ناخالص ملی GDP نیز کاهش و وابستگی ما به واردات افزایش می‌یابد. با وارد شدن نیروی کار خارجی، خروج ارز از کشور تسریع پیدا خواهد کرد.
هزینه‌های درمانی سالمندان 4 برابر جوانان
قاسمی خاطرنشان کرد: با سالمندی جمعیت کشور، هزینه نگهداری، بهداشت و درمان سالمندان افزایش جدی پیدا می‌کند، به‌طوری که مطالعات نشان می‌دهد یک سالمند چهار برابر یک جوان هزینه‌های درمانی و بهداشتی دارد.
صندوق‌های بازنشستگی و تامین اجتماعی در آستانه ورشکستگی
اوادامه داد: از سوی دیگر با افزایش سالمندی، صندوق‌های بازنشستگی مانند تامین اجتماعی در معرض ورشکستگی قرار می‌گیرند؛ این نهادها امروز بدهکارترین نهادها هستند و به نظر باید ورشکستگی سازمان تامین اجتماعی و صندوق‌های بازنشستگی را به دنبال افزایش سالمندی پیش‌بینی کنیم. با افزایش سالمندی، باید سنوات کار و سن بازنشستگی افزایش پیدا کند و به ۷۰ سال برسد. باید مردم مالیات بیشتری بدهند، بیمه بیشتری پرداخت کنند، زیرا در حال حاضر هر ۷ نفری که در سن کار و فعالیت هستند با پرداخت بیمه و مالیات یک سالمند را مدیریت و تامین مالی می‌کنند اما تا سه دهه آینده هر سه نفر باید هزینه‌های یک سالمند را پرداخت کنند و فشار زیادی بر روی طبقات اجتماعی و سازمان‌های حمایتگر خواهد آمد. دبیر مرکز مطالعات معتقد است که باید از تجارب جهانی استفاده کنیم؛ طبق تجارب جهانی ما دو راهبرد «اعمال مشوق‌های اقتصادی برای تشویق خانواده‌ها به فرزندآوری و اصلاح و مدیریت سبک زندگی» را پیش رو داریم. قاسمی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه سهل‌انگاری و سوء مدیریت‌های مختلف باعث شده تا قانون تنظیم خانواده و سیاست‌های جمعیتی که برنامه‌ای موقت بود، ۲۵ سال بدون رصد در کشور اجرا شود، اظهار کرد: زمانی که ساختار جمعیتی کشوری به سمت سالمندی پیش می‌رود، رشد اقتصادی- تولید خالص و ناخالص - کاهش پیدا می‌کند. او در خصوص سیاست کنترل جمعیت، توضیح داد: قانون تنظیم خانواده (مصوب سال ۱۳۷۳ مجلس شورای اسلامی) قرار بود برنامه‌ای موقت باشد و پس از پایش تاثیرات مورد اصلاح قرار بگیرد. دبیر مرکز مطالعات جمعیت ایران با اشاره به اینکه هشدارهای کارشناسان و دلسوزان جمعیتی در دهه ۹۰ به‌طور جدی آغاز شد، اظهار کرد: سیاست‌های کلی جمعیت ۳۰ اردیبهشت سال ۱۳۹۳ اجرایی شد و بعد از این سال قوای سه گانه به اعمال سیاست‌های حمایت از خانواده ملزم شدند. دبیر مرکز مطالعات جمعیت ایران هشدار داد که در صورت غفلت، در ۸ سال آینده پنجره طلایی جمعیت در کشور را از دست می‌دهیم و دیگر کاری از دست‌مان برنمی‌آید.
