شوک سوخت
نرگس رسولی| «سامانه قطع است، آزاد بزنیدیا منتظر بمانید»؛ پاسخی کوتاه اما عجیب بود که دیروز بسیاری از متقاضیان بنزین در جایگاه‌های سوخت با آن مواجه شدند. پاسخی که موجب شد تا صف‌های طویل در مقابل جایگاه‌های سوخت ایجاد شود و موج جدیدی از شایعات دهان به دهان بچرخد.
ماجرا چه بود؟
آبان ماه برای بنزین ماه پرماجرایی است، اگر نیم‌نگاهی به تاریخچه تجارب مربوط به افزایش قیمت بنزین بیندازیم، متوجه می‌شویم که افزایش قیمت بنزین هر باره در آبان ماه روی داده است. صبح دیروز به یک‌باره و به دنبال آنچه در ابتدا حمله سایبری خوانده و سپس تکذیب شد، سامانه استفاده از کارت سوخت سراسری بنزین از شبکه خارج و متعاقب آن با عدم استفاده از کارت‌های سوخت تنها امکان استفاده از جایگاه برای خرید سوخت آزاد (٣ هزار تومانی) مقدر بود. بنابراین وزارت نفت و شرکت ملی پالایش و پخش در نخستین واکنش‌شان از مردم و جایگاه‌ها خواستن تا بنزین را به نرخ آزاد عرضه کنند. شرایطی که صدای اعتراض دیگری را بلند کرد و برخی این تقاضای وزارتخانه را آغازی برای گرانی بنزین خواندند. چرا که در روزهای گذشته زمزمه گرانی بنزین آن هم بنزین١٤ هزار تومانی به گوش می‌رسید و حتی برخی اعلام این نرخ را بازار گرمی وزارت نفت خواندند و از تلاش‌های وزارتخانه برای رساندن بنزین به قیمت دو برابر فعلی خبر می‌دهند و رسیدن بنزین به قیمت ٨ هزار تومان را از برنامه‌های آتی وزارت نفت می‌دانند البته وزیر کشور روز گذشته این خبر را رد و اعلام کرد «دولت تصمیمی برای افزایش قیمت سوخت ندارد.»
حمله سایبری از تایید تا تکذیب
طبق گزارش‌های اولیه که رسانه‌ها در این مورد منتشر کردند مراجعه‌کنندگان به جایگاه‌های سوخت با پیام «حمله سایبری » بر روی صفحه دیجیتال پمپ‌ها مواجه می‌شوند.برخی از فعالان حوزه it آن را مربوط به هک شدن سایت می‌خوانند. اما طبق اعلام شرکت پالایش و پخش خدمات شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران و زیربناهای حیاتی مربوطه صدمه‌ای ندیده‌اند. خبری که ایسنا آن را بعد از دقایقی از انتشار حذف و اعلام کرد انتشار این خبر کار هکرها بوده است. البته همایون صالحی، رییس کانون انجمن جایگاهداران سوخت حمله سایبری را تایید کرده و گفته است: «دلیل این مشکل حمله سایبری به سامانه هوشمند سوخت کل کشور بوده و سامانه هوشمند سوخت به صورت کلی قطع شده است و قرار است این مساله بررسی شود.» البته فارس در خبری احتمال حمله سایبری بودن مشکل سامانه کارت‌های هوشمند سوخت را مطرح کرده است.در نهایت صدا و سیما نیز اختلالات در عرضه بنزین را حمله سایبری نامید. در همین حال که سخنگوی شرکت ملی پالایش و پخش تنها با اعلام برگزاری جلسه برای رفع مشکل صحبت می‌کند و عنوان می‌کند که «هیچ مشکلی برای سهمیه سوخت مردم به وجود نخواهد آمد و کارشناسان در حال بررسی و رفع مشکل هستند.سوختگیری در جایگاه‌های سوخت با مشکل مواجه نیست، مردم می‌توانند با قیمت آزاد سوختگیری کنند.» گزارش‌های خبرنگاران نشان داد که امکان سوختگیری به صورت آزاد هم در برخی پمپ بنزین‌ها وجود ندارد. مدیرکل جوان روابط عمومی وزارت نفت گفته: مشکلی برای سهمیه سوخت هموطنان ایجاد نخواهد شد. تنها در بعضی مناطق جایگاه‌های سوخت فعال هستند و می‌توانند بنزین آزاد عرضه کنند.فروزنده در توزیع این مساله به شبکه خبر گفته است: در بسیاری پمپ‌بنزین‌ها نیاز به حضور کارشناسان شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی است تا به صورت دستی سیستم را به صورت آفلاین برگردانند و سامانه را از مدار خارج کنند تا امکان سوختگیری فراهم شود. در این میان مدیر سامانه هوشمند سوخت خبر داده است که جایگاه‌های سوخت به تدریج برای عرضه سوخت آزاد در حال راه‌اندازی هستند. رضایی به صدا و سیما گفته است: از هموطنان خواهش می‌کنیم به جایگاه‌هایی که هنوز راه‌اندازی نشده‌اند مراجعه نکنند. ظرف چند ساعت آینده ۷۰ درصد جایگاه‌ها آماده عرضه سوخت آزاد خواهند شد. اما گزارش خبرنگار ما نشان می‌دهد قطعی سامانه سوخت موجب ایجاد صف‌های طویل در جایگاه‌های سوخت بین راهی نیز شده است . هر چند که وزارت نفت اعلام کرد که کارشناسان با مراجعه به جایگاه‌ها سیستم توزیع سوخت را از حالت هوشمند خارج کرده و به شکلی دستی تنظیم می‌کنند تا شهروندان بتوانند به صورت آزاد سوختگیری کنند. با این حال به نظر تا ساعت نگارش این گزارش همچنان غالب جایگاه‌ها قادر به توزیع بنزین نیستند. علاوه بر آن جایگاه‌هایی نیز که به مدار عرضه برگشته‌اند تنها به صورت نقدی قادر به فروش بنزین هستند. استاندار تهران محسن منصوری در مورد وضعیت پمپ‌بنزین‌ها در استان تهران گفت: هر چند فروش بنزین با کارت سوخت دچار مشکل نرم‌افزاری شده؛ اما اکنون فروش بنزین آزاد به صورت نقدی در جایگاه‌های سوخت انجام می‌شود. البته صبح دیروز خبرهایی در مورد کمبود بنزین سوپر در جایگاه‌ها منتشر شد؛ اما این کمبود ربطی به اختلال در سامانه توزیع سوخت نداشته و پیش از این رخ داده است. نواز، سخنگوی صنف جایگاهداران سوخت گفته بود: تبخیر بنزین سوپر بسیار بیشتر از بنزین معمولی است. به دلیل بالا بودن قیمت آن، در مخازن ماندگاری بیشتری دارد و هرچقدر ماندگاری بیشتر شود، تبخیر بیشتری اتفاق می‌افتد؛ بنابراین جایگاه‌دار نه تنها حق‌الزحمه‌ای دریافت نمی‌کند، بلکه زیان هم می‌دهد. به گفته نواز، موضوع عدم استقبال جایگاهداران، ۱۰ تا ۱۵ درصد در کاهش عرضه بنزین سوپر موثر است. در حدود ۸۰ درصد مابقی، موضوعات دیگری دخیل هستند که بهتر است شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در مورد آنها توضیح دهد. او افزود: بسیاری از کارشناسان عقیده دارند که بنزین سوپر، نقش بسیار زیادی در آلودگی هوا طی فصول سرد مخصوصا در تهران و کلان‌شهر‌ها دارد. از هرگونه اقدامی که به کاهش آلودگی هوا منجر شود استقبال می‌کنیم.
درنهایت و تا عصر دیروز شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی با انتشار لیست جایگاه‌های سوختی که به مدار برگشته بودند سعی در بازگشت آرامش به جایگاه‌ها داشت اما در عمل همچنان صف‌های طولانی سوخت باقی ماندند، مخصوصا برای جایگاه‌های بین شهری که خودروهای زیادی برای دریافت سوخت مقابلشان صف کشیده بودند.
نایب‌رییس انجمن جایگاهداران در گفت‌وگو با «تعادل»:
8 سال اعلام خطر کردیم گفتند به خاطر تحریم نمی‌توانیم به روزرسانی کنیم
حمله سایبری روز گذشته به سامانه پمپ‌بنزین‌ها پربحث‌ترین خبر روز سه‌شنبه بود و باعث هجوم بسیاری از مردم به پمپ‌های‌بنزین شد و سوالات زیادی را برای مردم ایجاد کرد.دایره سوالات فراوان که سعی کردیم در گفت‌وگو بایوسف فرامرزی نایب‌رییس انجمن مرکزی جایگاهداران سراسر کشوربه آنها پاسخ دهیم.
آقای فرامرزی اتفاقات روز گذشته در سیستم جایگاه‌های کشور را چطور تحلیل می‌کنید؟
متاسفانه سیستم متمرکز ما فرسوده و از کارافتاده بود و مشکلات بسیاری داشت، تا حدی که می‌توان گفت بسیاری ازجایگاه‌های ما با یک‌چهارم ظرفیت کار می‌کنند.
این سیستم فرسوده چه مشکلاتی برای مردم ایجاد می‌کند چون ظاهر داستان این است که مردم به جایگاه‌ها می‌آیند سوختشان را می‌گیرند و مشکلی وجود ندارد.
مشکل این است که نمی‌شود از ظرفیت کامل جایگاه‌ها استفاده کرد. این مشکل امروز و دیروز نیست و مدت زیادی است که این مشکل وجود دارد و ما بارها درباره آن گوشزد کردیم. مثلا می‌گویند سامانه را آپدیت می‌کنیم و کارشناس از تهران می‌آید تا کرمان و سامانه جدید را نصب می‌کند اما هنوز از کرمان خارج نشده سیستم مشکل پیدا می‌کند. تنها راه چاره به‌روزرسانی سیستم‌ها است چون نمی‌توان با سامانه 20 سال پیش کار کرد و آسیبی ندید، یک‌باره اتفاقی مانند اتفاق روز گذشته می‌افتد و اینطور خسارات ملی به بار می‌آورد.
به نظر شما مساله فعلی چیست؟ آیا سامانه هک شده است؟
چیزی که در ابتدا به ما اعلام شد مشکل نرم‌افزاری بود که به زودی برطرف می‌شود و به‌روزرسانی سیستم. اما دلیل دومی هم مطرح شد که شورای عالی امنیت ملی هم آن را تایید کرده که هک شدن سامانه مرکزی بود اما من شخصا نمی‌دانم و این مساله را نه تایید می‌کنم نه تکذیب.
با توجه به متفاوت بودن سیستم جایگاه‌های سوخت کشور آیا به لحاظ فنی این امکان وجود دارد که مشکل نرم افزاری باعث شده باشد هر دوی این سیستم‌ها از کار بیفتند؟
تقریبا می‌توان گفت خیر. اینکه یک‌باره در سراسر کشور همزمان چنین اتفاقی بیفتد، همان قضیه هک شدن به نظر می‌رسد. از طرفی بنده به عنوان کسی که حدود 15-10 سال پیگیر مساله فرسودگی سامانه و لزوم به‌روزرسانی آن هستم می‌توانم بگویم اگر قضیه هک شدن باشد؛ واقعا سیستم فرسوده سامانه باعث شده این اتفاق بیفتد یا در خوشبینانه‌ترین حالت اگر دلیل تامه هم این نباشد، فرسودگی سامانه مزید بر علت شده که این کار بسیار راحت‌تر اتفاق بیفتد.
این سامانه و جایی که گفته می‌شود هک شده کجاست؟ باید به وزارت نفت نفوذ کنند؟
ببینید جایگاه‌های سوخت سراسر کشور با یک سامانه و یک نرم‌افزار که در شرکت پخش فرآورده‌های نفتی است کنترل و اداره می‌شوند و اگر قرار بر هک باشد این اتفاق باید در شرکت پخش فرآورده‌های نفنی انجام شده باشد.
حالا با فرض صحت هک شدن سیستم، حمله‌کننده چه نفعی می‌برد که پمپ‌بنزین‌های ما تعطیل شوند؟
خب طبیعی است مردم برای سوختگیری به مشکل می‌خورند، سامانه حمل و نقل عمومی آسیب می‌بیند و جایگاه‌ها هم که متضرر می‌شوند. اینها فقط مشکلات اولیه است. بارها ما تاکید کردیم که این سامانه باید به روزرسانی شود، یعنی قبل از این قضیه هم ما مشکل داشتیم ولی متاسفانه پشت گوش انداختن این مساله از سوی مسوولان و بی‌توجهی به آن در نهایت مسبب خسارت به این بزرگی شد. خیلی روشن است که وقتی در حال پیشرفت هستیم و علم پیشرفت می‌کند به همان اندازه باید خودمان را با آن تطبیق داده و به‌روزرسانی کنیم.
چرا؟ مشکل‌شان با به‌روزرسانی چه بود؟
در 8 سال گذشته هر وقت ما نامه می‌زدیم و اعلام خطرمی‌کردیم آقایان می‌گفتند به خاطر تحریم نمی‌توانیم به روزرسانی کنیم. چطور می‌شود همه جای کشور با همین تحریم‌ها کار کند فقط سامانه ما نتواند به روز شود! حالا در نهایت اینها باعث شده اگر دشمن این کار را انجام داده برایش بسیار راحت‌تر بوده باشد و سامانه ما به روز بود قطعا این مشکل امروز اتفاق نمی‌افتاد.
الان تکلیف مردم چیست؟
خوشبختانه یک روشی وجود دارد که با همکاری جایگاهداران و شرکت پخش در زمان‌هایی که به هر دلیلی کلا سامانه قطع باشد، بنزین می‌تواند به صورت آزاد عرضه شود. بنابراین جایگاه‌ها این قابلیت این را دارند که بنزین و نفت گاز را به صورت آزاد به مردم عرضه کنند.
فکر می‌کنید این شرایط تا کی ادامه پیدا می‌کند، یعنی برطرف کردن مشکل چقدر زمان می‌برد؟
در حال حاضر همکاران شرکت پالایش به‌شدت پیگیر هستند که مشکل برطرف و سامانه به روزرسانی شود ولی بر اساس اطلاعاتی که همکاران به ما داده‌اند در سراسر کشور تقریبا در همه شهرستان‌ها و استان تقریبا یک دهم جایگاه‌ها (به صورت حدودی) فعال هستند.
و چقدر برای برطرف کردن این مشکل وقت لازم است؟
اگر سیستم نرم‌افزاری سامانه بخواهد به روزرسانی شود بیشتر همکاران شرکت پخش و پالایش می‌توانند پاسخ درست‌تری بدهند ولی به نظرم اگر با همین سرعت خوب تمام کارها انجام شده و تلاش‌ها ادامه پیدا کند، شاید دو سه روز زمان ببرد.
میزان ضرر مالی جایگاه‌ها از این اتفاق چقدر است؟
متاسفانه تا الان تعداد کمی از جایگاه‌ها راه‌اندازی شده‌اند و بقیه جایگاه‌ها تعطیل هستند. با توجه به بحث‌های قبلی که با وزارت نفت داشتیم مشکلات جایگاهداران مضاعف‌تر می‌شود. جایگاهداران از فروش بنزین کارمزدی دریافت می‌کنند که تا الان هم بسیار روی آن بحث داشتیم اما با این شرایط جایگاه‌های ما به صورت کلی تعطیل می‌شود و این تعطیلی به معنی عدم فروش فرآورده و کسب درآمد است که اگر جایگاه‌های سراسر کشور را محاسبه کنیم میلیاردها تومان ضرر به جایگاهداران وارد می‌شود.
می‌توانید رقم دقیق‌تری بدهید؟
برای این کار باید فروش یک شبانه‌روز را از دفتر مرکزی چک کنم تا اطلاعات دقیق‌تری بدهم.
اگر تعداد جایگاه‌های کشور را بگویید و تعداد فعال‌ها شاید بتوان تخمین دقیق‌تری زد.
ما در سراسر کشور حدود 4 هزار جایگاه فعال داریم و تقریبا از این 4 هزار و خرده‌ای فکر می‌کنم تا الان حدود 200 جایگاه در سراسر کشور فعال شده است.
تا این لحظه گزارشی از اغتشاش یا درگیری در پمپ‌بنزین‌ها نداشته‌اید؟
خوشبختانه خیر.
دستگاه‌های امنیتی توصیه‌ای نداشته‌اند؟
تا الان خیر! البته زمانی که این خرابی‌ها هم نباشد بعضا در صف درگیری‌هایی ایجاد می‌شود که معمول است و فکر نمی‌کنم مشکل خاصی باشد.
