کوپن با شیوه‌های نوین احیا می‌شود؟
چند روز پس از اظهارنظر پر سر و صدای رییس سازمان برنامه و بودجه درباره کارت نان، حالا این سازمان توضیحاتی را ارایه کرده که نشان می‌دهد هرچند فعلا برنامه‌ای برای توزیع یک کارت جدید وجود ندارد اما شانس تغییر در اجرای سیاست یارانه نان همچنان زیاد است، طرحی که اگر به سایر کالاها نیز اختصاص پیدا کند، می‌تواند نوع جدیدی از توزیع کوپن تلقی شود. مجلس شورای اسلامی در حالی با تایید کلیات، بررسی جزییات لایحه بودجه سال 1401 را آغاز کرده که هنوز بر سر بسیاری از مسائل کلان بودجه سال آینده توافق نظر وجود ندارد، موضوعاتی که هرچند دولت در ابتدا با قاطعیت از آنها سخن می‌گفت اما در عرصه عمل با چالش‌هایی مواجه شد که موجب دست به عصا شدن مسوولان دولتی در ارایه وعده‌های جدید شد. موضوع حمایت از مردم و نحوه برنامه‌ریزی بر سر آن یکی از اصلی‌ترین مسائلی است که بودجه سال آینده را زیر سایه خود قرار داده است. دولت سیزدهم از همان ابتدا وعده‌های مختلفی درباره بهبود وضعیت معیشت مردم و افزایش حمایت‌ها از اقشار
کم درآمد داده اما در عرصه عمل نه تنها فعلا طرح جدی در این زمینه اجرایی نشده که حتی بحث بر سر تامین منابع مالی طرح‌های گذشته نیز بسیار پیچیده شده است. یکی از اصلی‌ترین چالش‌هایی که دولت در هفته‌های گذشته با آن مواجه شده، لزوم تعیین تکلیف ارز 4200 تومانی است. بر اساس قانون بودجه امسال، طبق بند ۳ تبصره ۱ قانون بودجه، هشت میلیارد دلار برای واردات کالاهای اساسی، دارو و تجهیزات مصرفی پزشکی تعیین و تاکید شده است که دولت موظف است براساس ارزیابی شرایط اقتصادی، اجتماعی و بین‌المللی کشور نسبت به افزایش تدریجی نرخ ارز ترجیحی برای واردات این اقلام اقدام کرده و آن را به نرخ سامانه معاملات الکترونیک (ای تی اس) اقدام کند. در عین حال دستگاه‌های مربوطه از جمله بانک مرکزی، سازمان برنامه و بودجه، وزارت اقتصاد و وزارت صمت موظف هستند تا زمانی که ارز ترجیحی اختصاص پیدا می‌کند، سیاست‌گذاری و فرآیند تخصیص، توزیع و مصرف ارز را به نحوی اجرا و نظارت کنند که کالاها و خدمات مشمول به موقع، به اندازه و با قیمت متناسب با نرخ ارز ترجیحی به مصرف‌کننده نهایی برسد. این قانون برای شش ماهه ابتدایی سال جاری وضع شده و بنا بود در نیمه دوم سال، دولت طرحی جدید در این زمینه ارایه کند که فعلا خبری از آن نیست. به این ترتیب تا پایانه 9 ماهه ابتدایی سال جاری، بیش از 11 میلیارد دلار ارز ترجیحی از سوی دولت پرداخت شده و این عدد احتمالا تا پایان سال بالاتر نیز خواهد رفت. طرح‌های جایگزین دولت نیز تاکنون راه به جایی نبرده‌اند. از سویی معاون اقتصادی رییس‌جمهوری وعده داده بود که از آذر ماه مبلغ یارانه نقدی تغییر خواهد کرد اما این تغییر حتی در دی ماه نیز دیده نشد تا کار به دو ماه آخر کشیده شود. به این ترتیب در شرایطی که دولت بارها مخالفت خود را با ارز 4200 تومانی اعلام کرده فعلا هیچ برنامه جایگزین مشخصی برای آن ندارد. در طرح‌هایی که از سال گذشته و در دولت دوازدهم مطرح شد، هنوز به عنوان گزینه قابل تامل یاد می‌شود. یکی از این طرح‌ها احیای شیوه توزیع کوپن بود. این سیاست که از دوران جنگ تحمیلی اجرایی می‌شد، در دولت احمدی‌نژاد متوقف شد. در چارچوب آن دولت تعدادی از کالاهای اساسی سفره مردم را با قیمتی پایین‌تر و در ازای کوپن توزیع می‌کرد. در شیوه جدید با توجه به بهبود زیرساخت‌های فناوری و اطلاعات خانوارها که در قالب طرح هدفمندی یارانه‌ها در اختیار دولت قرار گرفته، امکان آن وجود داشت که با اعطای کارت‌های اعتباری خرید کالا، مردم امکان تامین برخی نیازهای خود را داشته باشند. نحوه تامین کالاهای لازم، نحوه تعیین فروشگاه‌های فعال و خطر ایجاد بازارسیاه برخی از ابهام‌هایی بود که باعث شد طرح احیای کوپن، برای مدتی نامشخص کنار گذاشته شود. از سوی دیگر برخی کارشناسان معتقدند که حمایت نقدی از اقشار کم درآمد جامعه بهترین گزینه خواهد بود. در این چارچوب نیز تامین منابع مالی لازم و چگونگی تفکیک اقشار مختلف و حذف ثروتمندان محل بحث بوده و همچنان بدون پاسخ باقی مانده است. در چنین شرایطی دولت از ابداع شیوه‌ای جدید خبر داده که احتمال دارد در رابطه با خرید نان اجرایی شود. مسعود میرکاظمی -رییس سازمان برنامه و بودجه -
چند روز قبل اعلام کرده بود: اگر امسال بحث حذف ارز ترجیحی اجرایی شود، باز هم بحث دارو و گندم جزو حلقه آخر قرار دارد. البته زمان اجرای این طرح به مصوبه مجلس ارتباط دارد. پرداخت یارانه نان از طریق کارت به نانوا داده می‌شود و افراد نان را به همان قیمت قبل خریداری می‌کنند که بانک مرکزی و وزارت اقتصاد هنوز در حال آماده‌سازی زیرساخت آن هستند تا به نحو اثرگذار انجام شود. فعلا بحث ارز نهاده‌ها مطرح است و موضوع گندم و دارو برای مرحله دوم قرار داده شده است. به دنبال این اظهارات این شائبه به وجود آمد که شاید دولت قصد دارد کارتی جدید برای خرید نان عرضه کند تا از این پس خرید با قیمت یارانه‌ای از این طریق ممکن شود، موضوعی که سازمان برنامه و بودجه آن را تکذیب کرده اما از امکان اجرایی شدن شیوه‌ای دیگر در این حوزه خبر داده است. رییس روابط عمومی سازمان برنامه و بودجه در صفحه شخصی خود در فضای مجازی نوشت: نه قرار است کارت نان صادر شود، نه نان کوپنی در دستور کار است، اگر طرح نهایی شود، فقط مصرف‌کننده نهایی با همان کارتی که یارانه می‌گیرد، نان یارانه‌ای نیز خریداری می‌کند. پرداخت یارانه به حلقه آخر (مردم) و حذف دلالان؛ معلوم است به مذاق برخی‌ها که نانشان آجر می‌شود، خوش نیاید. هرچند جزییات بیشتری از این طرح ارایه نشده اما آنطور که از صحبت‌های وی بر می‌آید، مردم پول نان را با نرخ فعلی پرداخت خواهند کرد اما دولت
مابه التفاوت را به حساب نانوا واریز خواهد کرد، احتمالا آنچه که از پیگیری طرح در وزارت اقتصاد و بانک مرکزی نیز مطرح شده در همین چارچوب خواهد بود. نحوه محاسبه مابه التفاوت، چگونگی جلوگیری از شکل‌گیری بازارسیاه، تعداد افراد تحت پوشش و نحوه برخورد با اقشار پردرآمد تنها بخشی از سوالاتی است که دولت باید در صورت نهایی شدن طرح خود به آنها پاسخ بدهد. اگر در رابطه با نان امکان اجرای این برنامه به وجودآید، شاید در آینده برخی از دیگر کالاها نیز تحت پوشش این طرح قرار بگیرند، طرحی که در آن نه کالایی عرضه می‌شود و نه خبری از پول نقد خواهد بود و دولت این‌بار هزینه کوپن را به شکل مستقیم با فروشنده حساب خواهد کرد.
