تکیه بر دانش بومی راهی برای حفاظت از تالاب‌ها
ایران کشوری خشک و نیمه خشک است بنابراین همواره برای مدیریت منابع آبی و تالابی روش‌های بومی مانند احداث قنوات و آب‌بند رواج داشته است که چند سالی است به فراموشی سپرده شدند که کارشناسان معتقدند با تکیه بر دانش بومی می‌توانیم منابع آبی و تالاب‌ها را به خوبی مدیریت کنیم.
یک تالاب در هر هکتار بین پنج هزار تا ۲۱ هزار دلار به انسان خدمات مستقیم و غیرمستقیم ارایه می‌دهد، با وجود این خدمات اما مانند تمام بخش‌های محیط زیست دستخوش تغییرات شده و از گزند زیاده خواهی انسان در امان نمانده است؛ بر این اساس کشورها به یک اجماع رسیدند که باید فکری به حال تالاب‌ها بکنند، این بود که در دوم فوریه ۱۹۷۱ نمایندگان ۱۸ کشور در شهر رامسر واقع در شمال ایران گردهم آمدند و اولین معاهده محیط زیستی دنیا را با نام کنوانسیون رامسر ثبت کردند، این کنوانسیون مربوط به تالاب‌های مهم بین‌المللی، به ویژه تالاب‌های زیستگاه پرندگان آبزی با هدف حفاظت از تالاب‌ها و حیوانات و گیاهان وابسته به آنها به ویژه پرندگان آبزی و کنار آبزی است، اکنون این پیمان ۲۴۱۲ مکان به وسعت بیش از ۲۵۴هزار هکتار در ۱۷۱ کشور را پوشش می‌دهد. در این میان یکی از مشکلاتی که وجود دارد تامین نشدن حقابه تالاب‌ها از طرف وزارت نیرو است که رییس گروه منابع آب، پایش و آینده پژوهشی تالاب‌ها سازمان حفاظت محیط زیست گفته بود بر اساس قانون، میزان حقابه تالاب‌ها از سوی سازمان حفاظت محیط زیست تعیین شده و وزارت نیرو نیز مکلف به تامین آن است اما آنطور که باید حقابه‌ها به سمت تالاب‌ها رهاسازی نمی‌شوند. میزان حقابه تالاب‌ها از سوی سازمان حفاظت محیط زیست تعیین شده و وزارت نیرو نیز مکلف به تامین آن است اما آنطور که باید حقابه‌ها به سمت تالاب‌ها رهاسازی نمی‌شود.
علی ارواحی متخصص مدیریت تالاب‌ها در این باره گفت: در بارش‌های حدی اخیر در یک ماه گذشته چند استان شامل فارس، کرمان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان و خراسان جنوبی بیشترین بارش‌ها را داشتند و سیلاب‌هایی هم در آنها اتفاق افتاد که انتظار داشتیم حجم زیادی آب به تالاب‌ها برسد اما اینطور نشد. او افزود: بیش از ۱۴۰ تالاب در کشور داریم که برخی از مهم‌ترین آنها تالاب بختگان و کافتر در استان فارس، هامون در سیستان و بلوچستان، شادگان و هورالعظیم در خوزستان و جازموریان در کرمان است که در بارندگی‌های اخیر شنیدیم که فقط تالاب جازموریان به صورت ۱۰۰درصد آبگیری شد، در نگاه اول خبر خوبی است اما باید حواسمان باشد که ۱۴۰ تالاب دیگر هم داریم و در چه شرایطی قرار دارند، علاوه بر آن جازموریان جزو تالاب‌های بسیار کم عمق کشور است یعنی جزو تالاب‌هایی است که به واسطه سیلاب‌ها آبگیری می‌شود و بعد از توقف بارش‌ها به سرعت با تشدید تبخیر خشک می‌شود.
ارواحی اظهار داشت: شرایطی که اکنون تالاب جازموریان دارد را سال ۹۸ هم شاهد بودیم که بعد از مدتی به‌طور کامل خشک شد، حال مساله مهم این است که وقتی تالابی در این شرایط آبگیری می‌شود برای حفظ آن چه کار باید کرد؛ در حالی که تالاب‌ها کارکردی مانند ذخیره و کنترل سیلاب دارند باید در شرایط بارندگی شاهد آبگیری حجم زیادی از تالاب‌ها باشیم. همچنین در بالا دست تالاب‌ها، جنگل‌ها و مراتع وجود دارد اما متاسفانه اکنون شاهد فرسایش ۵ برابری خاک در کشور نسبت به متوسط جهانی هستیم که بسیار نگران‌کننده است، اما سوال این است که علت این میزان فرسایش چیست که به تخریب جنگل‌ها و نابودی مراتع بر می‌گردد، در واقع جنگل‌ها در بالادست تخریب شده‌اند و پوشش گیاهی و مرتعی نیز از غنای کافی برخوردار نیست بنابراین هر گاه بارشی رخ می‌دهد ابتدا شاهد سرازیر شدن خاک و رسوبات به پایین دست هستیم که این فرسایش موجب می‌شود در پایین دست از یک طرف انباشت رسوبات را در رودخانه‌ها و از طرف دیگر ادامه این انباشت را در تالاب‌ها داشته باشیم. این انباشت باعث می‌شود حجم ذخیره و انتقال سیلاب در رودخانه‌ها و تالاب‌ها به‌شدت کاهش یابد، به عنوان مثال اکنون سالانه بیش از ۴۰۰ هزار تن رسوب وارد تالاب انزلی می‌شود که مشکلات زیادی ایجاد کرده است یکی از آنها ایجاد اختلاف تراز بین تالاب و دریا است که به علت انباشت رسوبات سطح تالاب بالا آمده از این رو این اختلاف تراز با دریا بسیار زیاد شده است. ارواحی گفت: در روند حفاظت از تالاب‌ها متاسفانه به دانش بومی کمتر توجه می‌شود، کشور ما دارای اقلیم خشک و نیمه خشک است و این مربوط به امروز و دیروز نیست، قرن‌ها است که کشور ما در این وضعیت قرار دارد، دانش بومی راهکارهایی را برای مدیریت سیلاب شناخته است، در این راه در استان‌های شمالی آب بندان‌هایی را داریم که به‌طور مصنوعی ایجاد شدند، در مناطق کویری برای مدیریت آب شاهد احداث قنوات هستیم، در سیستان و بلوچستان نوع دیگری از آب بندان‌ها را داریم، نگاه دوباره به این دانش بومی خیلی می‌تواند به ما کمک کند.
