تبعات خشکسالی

مهدی زارع

خشکسالی و کمبود آب از آن دست معضلاتی است که نباید نا دیده گرفته شود. در واقع خشکسالی تنها به محیط زیست آسیب نمی‌زند، بلکه تاثیرات آن بر زندگی اجتماعی ما نیز می‌تواند باعث بروز مشکلات بی‌شمار در زمینه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و... شود. بی‌تفاوت گذشتن از کنار این پدیده می‌تواند برای کل کشور گران تمام شود. همین حالا داریم نتایج این خشکسالی را مشاهده می‌کنیم. بروز گرد و غبار و ریزگردها که دیگر به پایتخت هم رسیده از یکی از نتایج آن است که بر زندگی و سلامت تمام افراد جامعه تاثیر می‌گذارد. در واقع شرایط فعلی خشکسالی در درجه اول ناشی از فعالیتهای انسانی است، و البته نشانه‌ای از تغییرات اقلیمی ناشی از مدیریت ناپایدار زمین و آب در داخل و کشورهای همسایه است. گستره وسیعی از ایران تحت اثر شرایط خشکسالی با درجاتی متفاوتی از شدت و وسعت محلی قرار گرفته است. کاهش بارندگی در 30 سال گذشته، پروژه‌های زیرساختی نامناسب و ضربه اقتصادی سیاسی به جامعه، همه با هم تاب آوری در برابر اثرهای تحریم‌های فزاینده بر کشور را کمتر کرده است. ایران تقریبا به صورت پیوسته میزبان حدود 3.5 میلیون پناهنده از سرزمین‌های جنگ زده همسایه بوده است. نزدیک به پنج میلیون نفر - 70 درصد از جمعیت روستایی استان‌های آسیب دیده از خشکسالی - بیشتر در مناطق روستایی دور افتاده استان‌ها در معرض خطر بالای اثرات ناشی از خشکسالی هستند. 

معیشت به‌شدت آسیب دیده و برای تطبیق با واقعیت‌های جدید نیاز به بازسازی و پالایش دارد. زنان سرپرست خانوار و آنهایی که دارای اعضای فامیل تحت تکفل هستند بیشتر تحت اثر قرار می‌گیرند. اثرهای منفی بر دسترسی و کیفیت آب به دلیل کمبود آب آشامیدنی و بهداشتی که باعث مشکلات سلامتی می‌شود. کمبود آب برای کشاورزی و دامپروری که تا حد زیادی مهم‌ترین قسمت‌هایی است که معیشت را تامین می‌کنند، و بیشتر مناطق مرزی تحت اثر قرار گرفته‌اند. مهاجرت ناشی از فقدان شغل نیز اثر مخربی بر محله‌ها دارد . با بدتر شدن فزاینده خدمات اجتماعی، از دست دادن معیشت منظم تاب آوری جامعه کاهش می‌یابد. بازارها در تمام استان‌ها با مواد غذایی و اقلام ضروری از جمله در دسترس بودن کالاهای اساسی فعالند، با این حال، قدرت خرید به دلیل کمبود شغل و نرخ قابل توجه بیکاری تضعیف شده است. وخامت وضع سکونتگاه شهری و به ویژه حاشیه نشین‌های شهرهای بزرگ، که مقصد مردم در حال مهاجرت از محیط‌های روستایی هستند. آمار بالای آسیب‌ها از نظر سلامت روان، با افزایش ناامیدی، افسردگی، اضطراب و خشم . آسیب‌های فیزیکی سلامت شامل بیماری‌های تنفسی، چشمی و پوستی و اسهال و مشکلات معده به دلیل آب آشامیدنی آلوده .افزایش آسیب‌پذیری در برابر سایر مخاطرات، مانند سیل و زلزله، به دلیل کاهش رطوبت خاک. با پژمرده شدن خاک سطحی و پوشش گیاهی، از جمله جنگل‌ها و بیابان، باران‌هایی که می‌آیند باعث خسارات فزاینده ناشی از سیل می‌شوند. ایران با طیف وسیعی از چالش‌های زیست محیطی از جمله دمای بالا، آلودگی، سیل و دریاچه‌های در حال محو شدن مواجه است. در فروردین 1400، سازمان هواشناسی کشور نسبت به «خشکسالی بی‌سابقه» و میزان بارندگی که به‌طور قابل ملاحظه‌ای کمتر از میانگین بلندمدت بود، هشدار داد. میزان بارندگی در حوضه‌های اصلی رودخانه‌های ایران از شهریور 1399 تا تیر 1400 در بیشتر نقاط در مقایسه با دوره قبل از آن به میزان قابل توجهی کمتر بوده است. ایران خشکسالی‌های مکرر را تجربه می‌کند و با چشم‌انداز شرایط شدیدتر ناشی از تغییرات اقلیمی مواجه است. نگرانی ویژه این است که این اثرات خشکسالی در شمال شرق ایران در مناطق هم مرز با افغانستان مشاهده شده است. جمعیت هلال احمر ایران اعلام کرد از 31 استان 29 استان به ویژه 7 استان خراسان جنوبی، کرمان، سیستان وبلوچستان، هرمزگان، خوزستان، اصفهان و خراسان رضوی به‌شدت تحت تاثیر خشکسالی قرار گرفته‌اند. فقدان تامین آب سالم و کافی برای آشامیدن، بهداشت، کشاورزی، دامپروری و برق، علاوه بر تشویق روندهای منفی اجتماعی، فشار مخرب و ناپایدار فزاینده‌ای بر سلامت و درآمد خانوارها وارد می‌کند.