دولت با یارانه نان چه می‌کند؟
با وجود آنکه در ماه‌های گذشته بسیاری از کارشناسان تذکر می‌دادند که با توجه به بحران‌هایی که اقتصاد ایران در سال‌های گذشته پشت سر گذاشته، ریسک انجام اصلاحات اقتصادی تازه را بالا برده است اما در نهایت دولت سیزدهم تصمیم گرفت که در اردیبهشت امسال گام نخست خود برای هدفمندی یارانه‌ها بردارد، گامی که پس از اقدام نخست دولت احمدی‌نژاد در سال 89 و گران شدن بنزین در آبان 98، سومین اقدام مهم دولت در سال‌های گذشته برای بهبود سیاست‌های یارانه‌ای در اقتصاد ایران بود.
به دنبال اصلاحات انجام شده، دولت ارز ترجیحی چهار کالای اساسی را حذف کرد و البته به دنبال آن میزان یارانه نقدی نیز میان خانوارهای کشور با توجه به سطح درآمدشان به 400 و 300 هزار تومان افزایش یافت. با این وجود افزایش قابل توجه نرخ تورم در خرداد و تیر ماه این نگرانی را به وجود اورد که در کنار افزایش فشار بر مردم، میزان تاثیرگذاری این یارانه نیز در آینده نزدیک کاهش پیدا کند.
با وجود انجام سیاست‌هایی که شرایط اقتصاد ایران را به شکلی جدی تحت تاثیر قرار داده، هنوز تکلیف دو بخش مشخص نیست. یکی ارز دارو که با وجود انجام طرح دارویاری هنوز مشخص نیست که تا چه زمانی ارز دولتی دریافت خواهد کرد و در نهایت سرنوشت داروهای وارداتی چه می‌شود و دیگری نان که با وجود تاکید دولت بر ثابت ماندن قیمت‌ها، هنوز مشخص نیست که آیا نحوه فروش آن تغییر می‌کند یا خیر. دولت در این زمینه اقدامات ابتدایی را آغاز کرده اما به نظر می‌رسد که هنوز وزارت اقتصاد در این زمینه به جمع‌بندی نهایی نرسیده است.
محمد جلال درباره عملکرد اجرای فاز اول طرح هوشمندسازی یارانه نان و جزییات ورود به فاز دوم این طرح توضیحاتی داد.
وی با اشاره به گذشت بیش از ۹۰ روز از شروع اجرای طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان تأکید کرد: بیش از ۷۰ میلیون کارت بانکی یکتا در این ۹۰ روز خرید نان را از بستر کارتخوان‌های هوشمند انجام داده‌اند و روزانه حدود ۸۲ میلیارد تومان خرید نان توسط مردم انجام می‌شود؛ یعنی به‌طور متوسط حدود ۱۰۰۰ تومان مبلغ سرانه خرید نان هر ایرانی در روز است.
مشاور خاندوزی اضافه کرد: این عدد را برای نخستین‌بار سامانه هوشمند یارانه نان نشان داده است و براساس اطلاعات این سامانه تعداد تراکنش‌های مربوط به نان به بیش از ۸.۵ میلیون تراکنش روزانه رسیده است و در مجموع تاکنون بیش از ۴.۵ میلیون قرص نان با حجم آرد مصرفی بیش از ۶۷۰ هزار تن در سامانه ثبت شده است. جلال درباره تغییری که بر مبنای این آمار ایجاد شده هم توضیح داد: بر مبنای اطلاعات کارتخوان‌های سابقی که بعد از شیوع کرونا در نانوایی‌های کشور فراگیر شد، قبل از شروع طرح ۴ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان در ماه را بابت فروش نان نشان می‌داد که این داده‌ها دقت کافی را نداشت و بعضا آلودگی تراکنش وجود داشت که امروز با پالایش تراکنش به عدد فروش ماهانه ۲ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان در سراسر رسیده‌ایم.
مشاور وزیر اقتصاد درباره علت کاهش در عدد فروش نان را انجام پالایش تراکنش عنوان کرد و افزود: ممکن است از این کارتخوان پیش از اجرای این طرح استفاده‌های دیگری هم می‌شد که این موارد پالایش شد.وی با اشاره به افزایش حجم تراکنش‌ها در استان‌های مختلف بعد از اجرای طرح هوشمندسازی یارانه نان، اعلام کرد: تا پیش از اجرای طرح تعداد تراکنش نانوایی‌های ما ۶.۸ میلیون تراکنش در روز بود که امروز ۸.۵ میلیون تراکنش در روز را داریم که به معنای افزایش ۲۰ درصدی خرید الکترونیکی مردم است. تا زمانی که زیرساخت کافی به لحاظ فنی و داده‌ای با دقت قابل قبول در اختیار نداشته باشیم، اعمال هر گونه سیاست ممکن است منجر به آسیب به نانوا و مردم شود لذا این داده‌ها کمک می‌کند تا سیاست‌گذاری دقیقی در فاز دوم داشته باشیم. مشاور وزیر اقتصاد درباره علت عدم تجهیز برخی نانوایی‌ها در استان تهران به دستگاه کارتخوان هوشمند گفت: بخشی از تجهیز نانوایی‌ها از حوزه اختیار ما خارج است چرا که با مصوبه مجلس، نانوایی‌ها باید از پنج مولفه داده‌ای برخوردار باشند تا امکان نصب کارتخوان فراهم باشد و نانوایی‌هایی که هنوز مجهز به دستگاه نشده‌اند ممکن است در یک یا چند مورد از این داده‌ها نقص داشته باشند وگرنه کمبودی برای تجهیز سخت افزاری نداریم.جلال همچنین درباره مجتمع‌های نانوایی و لزوم تجهیز آنها به چند دستگاه کارتخوان اظهار کرد: سیاست ابلاغی ما این بود که برای مجتمع‌ها بیش از یک کارتخوان داده شود که این موضوع در دستور کار قرار دارد تا سریع‌تر انجام شود. برآورد ما این است که ۷۲ هزار نانوایی کشور تجهیز شده‌اند و ۲۵۰۰ نانوایی به دلیل نقص یکی از پنج مولفه اطلاعاتی هنوز به کارتخوان مجهز نشده‌اند.
مشاور وزیر اقتصاد درباره لزوم حل ایرادهای طرح در فاز نخست در استان پایلوت یعنی استان زنجان و همچنین عدم تجهیز ۱۵۰۰ نانوایی در استان تهران یادآور شد: در استان زنجان تجهیز نانوایی‌ها به بیش از ۱۰۰ درصد رسیده است اما استان تهران جزو استان‌های انتهایی شمولیت طرح بوده که البته در شهر تهران فراگیری تجهیز نانوایی‌ها به کارتخوان بالا است اما در مجموع استان تهران ۱۵۰۰ نانوایی باقی مانده است. وی همچنین اعلام کرد: فاز دوم طرح هوشمندسازی یارانه نان نیز ابتدا در چند استان به صورت پایلوت انجام می‌شود و بعد از حل ایرادها و شناسایی شرایط و آمادگی سایر استان‌ها به صورت سراسری اجرا خواهد شد.
جلال هدف اول طرح هوشمندسازی یارانه نان را جلوگیری از انحراف در مصارف یارانه آرد و نان عنوان کرد و گفت: تحلیل داده‌هایی که از سامانه هوشمند یارانه آرد و نان به دست می‌آید، بسیاری از موارد و مشکلات دیگر را قابل شناسایی خواهد کرد.
وی همچنین درباره تخلفات انجام شده از سوی نانوایان اعلام کرد: اگر تخلفات در زمینه جابه‌جایی دستگاه باشد که بلافاصله قابل تشخیص است اما در موضوع تراکنش‌های ساختگی کمتر از ۳ درصد برای دریافت کمک هزینه بیشتر در ۹۰ روز گذشته انجام شده بود که در ابتدا مقداری تسامح می‌کنیم اما به هر حال تخلفات قابل رصد و تحلیل است. دو اتفاق در مرحله دوم رقم می‌خورد؛ اول ترمیم جبران ۱۵ درصد از هزینه‌های نانوایی‌هاست که در فاز اول اجرا می‌شود و در فاز دوم جبران افزایش هزینه نانوایان که شامل اجاره و دستمزد است و در استان‌های مختلف نیز متفاوت است، واقعی‌ترخواهد شد.
وی اضافه کرد: اتفاق دیگر این است که تخصیص آرد یارانه‌ای بر مبنای عملکرد انجام می‌شود و امکان تولید بیشتر برای نانوایانی که عملکرد بهتری داشته باشند وجود خواهد داشت که در این زمینه بر مبنای رتبه‌بندی نانوایی‌های که هم بر اساس نظر مردم و هم بازرسی‌هایی که در حال انجام است، عمل می‌شود و این امتیاز بر ضریب آرد یارانه‌ای و کمک هزینه‌ای که دولت به آنها پرداخت می‌کند اثر خواهد داشت.مشاور وزیر اقتصاد تاکید کرد: هیچ تغییری در قیمت نان و برای مردم در زمینه اجرای طرح هوشمندسازی یارانه نان نخواهیم داشت. سهمیه آرد گره خورده به مجوز نانوایی از بین می‌رود و اختصاص سهمیه بر مبنای بر عملکرد جایگزین آن می‌شود. با گذشت نزدیک به نیمی از سال 1401، هنوز نشانه‌ای از بهبود شرایط اقتصادی آنطور که دولت وعده آن را داده نمایان نشده و فعلا هنوز تبعات سیاست اصلاحات اقتصادی خود را نشان می‌دهد، در این بستر باید دید که آیا نهایی شدن این اصلاحات، شرایط برای رسیدن به اهداف کلان اقتصادی فراهم خواهد شد یا اوضاع به شکل دیگری پیش می‌رود.
