دوگانه اصلاح اقتصادی و برجام

جواد هاشمی

یکی از اصلی‌ترین انتقادهایی که به رویکرد سیاسی و اقتصادی دولت روحانی وارد است و در این زمینه حتی همراهان این دولت نیز به آن اذعان دارند، نگاه تک بعدی به برجام و به بیان ساده قرار دادن تمام تخم‌‌مرغ‌ها در سبد توافق هسته‌ای است. نگاهی به عملکرد دولت گذشته نیز نشان می‌دهد که در سال‌های ابتدایی و به‌طور خاص پس از اجرایی شدن برجام، شرایط اقتصادی به شکل قابل توجهی تغییر کرد و حتی دولت را در اجرای برخی برنامه‌ها به بلندپروازی رساند. دو رقمی شدن رشد اقتصادی و تک‌رقمی شدن تورم تنها بخشی از اتفاقاتی بود که دولت روحانی را در دستیابی به اهدافش امیدوار کرد اما در نهایت با خروج ترامپ از توافق، اوضاع به‌شدت بر هم ریخت. در چنین شرایطی باز هم هشدارهای کارشناسان و متخصصان اقتصادی یادآوری می‌شود، هشدارهایی که در طول چند دهه گذشته بارها به دولت اعلام کرده که باید به سمت اصلاحات ساختاری حرکت کنند و در واضح‌ترین برنامه، وابستگی به نفت را به حداقل برسانند، موضوعی که نه تنها هیچگاه جدی گرفته نشده که حتی در سال‌های اخیر و در زمان محدودیت درآمدهای نفتی همچنان با اما و اگرهای جدی مواجه است. همین موضوع باعث شده امروز تعداد خانوارهای ایرانی که برای ادامه حیات به کمک دولت احتیاج داشته باشند افزایش پیدا کند و همین موضوع نیز به یک چالش جدی بدل شود. زمانی که دولت احمدی‌نژاد در سال 1389، پرداخت یارانه 45 هزار و 500 تومانی را آغاز کرد، نرخ دلار حدودا هزار تومان بود و به این ترتیب هر ایرانی در طول ماه، بیش از 40 دلار یارانه دریافت می‌کرد. این رقم در حال حاضر که نرخ دلار حدود 30 هزار تومان است به کمتر از 1.5 دلار رسیده است. هرچند در صورت حمایت غیرنقدی، خطر کاهش تاثیرگذاری یارانه در گذر زمان کاهش پیدا می‌کند اما در عین حال، در صورتی که تورم همچنان بالا باشد، دولت هر سال باید برای تامین این کالاها، اعتبار بیشتری خرج کند و این موضوع خود به عاملی برای افزایش فشار مالی بر بودجه کشور بدل خواهد شد. از سوی دیگر با توجه به بازار سیاه کوپن که در سال‌های دور در اقتصاد ایران وجود داشته، احتمال شکل‌گیری این روند در آینده نیز دور از انتظار نیست. به این ترتیب با وجود آنکه دولت سیزدهم هیچگاه خبری از به پایان رسیدن مذاکرات نداده و طرف امریکایی را علت تاخیر در رسیدن به توافق جدید معرفی می‌کند اما آنچه در این بین بیشترین اهمیت را دارد، توجه به اصلاحات ساختاری در اقتصاد ایران است. اصلاحاتی که اگر اجرایی نشوند، حتی در صورت احیای برجام نیز اجازه فرصت‌سازی به ایران نخواهند داد و این مهم‌ترین چالش پیش‌روی تیم تصمیم‌گیر دولت رییسی خواهد بود.