اقتصاد دیجیتال در خط پایان
خسارت قطعی اینترنت روزانه چقدر شد؟
بررسی‌های سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران (نصر)، نشان داد که محدودیت‌ها و قطعی اینترنت، در هر روز بین ۵۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان به هر کسب‌وکار زیان مالی وارد کرده است. طبق پایش انجام شده، ۵۳درصد کسب‌وکارها روزانه ۵۰ میلیون تومان، ۲۱ درصد بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان، حدود ۱۸ درصد بین ۱۰۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان و قریب به ۸ درصد روزانه بالاتر از ۵۰۰ میلیون تومان خسارت می‌بینند. برآورد نت‌بلاکس از زیان اقتصادی قطعی اینترنت در ایران، مبلغی در حدود یک و نیم میلیون دلار به ازای هر ساعت بوده و بیم آن می‌رود که تحمیل استفاده از اینترانت به جای اینترنت بین‌الملل، به روالی عادی در کشور بدل شود. به گزارش جماران، بررسی‌های سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران (نصر)، نشان داد که این محدودیت‌ها، در هر روز بین ۵۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان به هر کسب‌وکار زیان مالی وارد کرده است. طبق پایش انجام شده، ۵۳درصد کسب‌وکارها روزانه ۵۰ میلیون تومان، ۲۱ درصد بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان، حدود ۱۸ درصد بین ۱۰۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان و قریب به ۸ درصد روزانه بالاتر از ۵۰۰ میلیون تومان خسارت می‌بینند. نصر چنین استدلال می‌کند که اگر تعداد کارکنان را شاخصی برای بزرگی شرکت‌ها بدانیم، می‌شود گفت تقریبا همان ۸ درصدی که بالای ۲۰۰ نفر نیرو دارند احتمالا روزانه بالای ۵۰۰ میلیون تومان خسارت خواهند دید و همان ۷۳ درصدی که زیر ۵۰ نفر نیرو دارند روزانه ۵۰ میلیون تومان خسارت خواهند دید. بیش از ۴۱درصد شرکت‌ها ۲۵ تا ۵۰ درصد درآمد خود را در این مدت از دست داده‌اند و حدود ۴۷ درصد هم بیشتر از ۵۰درصد کاهش فروش داشته‌اند. ۱۱ درصد شرکت‌ها کسانی هستند که کمتر از ۲۵ درصد درآمد از دست داده‌اند و ممکن است تحت تاثیر نوسان‌های کوتاه‌مدت باشند.
با قطع سرویس‌های پیامکی، چه بلایی سر کسب‌وکارها آمده است؟
بعد از فیلتر اینستاگرام و واتس‌اپ نوبت به فیلترینگ گوگل ادز رسید و حالا دیگر دسترسی به پیامک هم برای کسب‌وکارها قطع شده است. حوالی ظهر روز جمعه 22 مهرماه آخرین راه ارتباطی بسیاری از کسب‌وکارها با کاربرانشان بسته شد و امکان ارسال پیامک‌های انبوه با اختلال همراه شده است. دلیل آن دقیق مشخص نیست اما گفته می‌شود این انسداد بر اساس حکم قضایی است و احتمالا به هک شدن برخی از این سامانه‌ها و ارسال برخی پیامک‌ها به کاربران برمی‌گردد. کسب‌وکارها بر اساس تخمین خودشان علام کرده‌اند طی سه هفته گذشته بیش از 60 درصد کاهش فروش را تجربه کرده‌اند. بعد از همه فیلترینگ‌ها و اختلال دسترسی به اینترنت حالا اکثر سرویس‌های ارسال پیامک در سراسر کشور برای کسب‌وکارها قطع شده است. با این تصمیم، ثبت کاربر جدید و هویت سنجی کاربران پلتفرم‌ها نیز مختل شده است. از ابتدای مهرماه اختلالات اینترنت گسترده‌تر از قبل شد و با فیلتر اینستاگرام و واتس‌اپ، مسیر معمول دیجیتال مارکتینگ تنگ و تنگ‌تر شد. یک قدم قبل از قطع سرویس‌های پیامک، قطع دسترسی آزاد به سرویس گوگل ادز بود که فعالان حوزه اقتصاد دیجیتال را در جریان تبلیغات دچار چالش‌هایی کرد.
تصمیمات خلق‌الساعه و آسیب جدی به کسب‌وکارها
«مجید خاکپور»، نایب‌رییس انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی با بیان اینکه از خدمات پیامکی در زمینه‌های مختلفی در کسب و کارهای اینترنتی استفاده می‌شود، بر این باور است که تصمیمات خلق‌الساعه در این بخش، بسیار مخرب هستند و بدنه اکوسیستم نوآوری را دچار آسیب جدی می‌کند. او با اشاره به اینکه بسیاری از کسب‌وکارهای آنلاین از OTP و رمز یک بار مصرف پیامکی برای ورود کاربرانشان به وبسایت یا پلتفرم استفاده می‌کنند، گفت: «این یکی از روش‌های رایج امنیتی برای ورود کاربران است. این روش پیامکی برای بعضی از کسب و کارها تنها راه ورود بوده و برخی اما راه‌حل‌های جایگزین دارند. همچنین پیامک تایید دو عاملی برای تایید تراکنش‌های مالی نیز مورد استفاده بسیاری از کسب‌وکارها قرار می‌گیرد.»
بر اساس توضیحات خاکپور در حال حاضر با این اختلال، ارتباط پیامکی پلتفرم‌ها و کسب و کارهای اینترنتی با کاربرانشان قطع شده است که منجر به آسیب جدی به تجربه کاربری آنها می‌شود. به گفته او کسب‌وکارهای زیادی که به علت اختلال‌های اخیر اینترنت با کاهش تا 60 درصدی فروش رو به رو شده‌اند، امروز و با قطع سرویس پیامکی افت فروش تا 95 درصدی را تجربه می‌کنند. بنیانگذار تهران پیمنت، همچنین از عدم شفافیت و اطلاع‌رسانی برای قطع این خدمات گلایه کرده و گفت: «در حال حاضر برخی از استارتاپ‌ها و خدمات‌دهندگان پیامک انبوه، ظاهراً با هیچ محدودیت و مشکلی روبرو نیستند، اما برای سایرین که شامل تعداد بسیار زیادی از کسب و کارهای اینترنتی کوچک و متوسط و بعضی از استارتاپ‌ها می‌شوند، خدمات پیامکی به‌طور کامل قطع شده است.» به گفته او در چنین مواردی بایستی اطلاع‌رسانی شفافی انجام شود تا کسب‌وکارها بتوانند به دنبال راه‌حل‌های جایگزین باشند. اما حتی مشخص نیست چرا برخی وصل و برخی قطع شده‌اند و هیچ زمان مشخص یا نقشه راهی برای رفع مشکل اعلام نشده است. خاکپور باور دارد که این دست اقدامات، نشان‌دهنده این است که کسی در حال حاضر هیچ اهمیتی به کسب‌وکارها نمی‌دهد: «قطع سرویس‌های پیامکی حتی می‌تواند امنیت کسب‌وکارها بالاخص کسب و کارهای کوچک‌تر را با ریسک‌های جدی روبرو کند.» او معتقد است در این زمینه راه‌حل ساده‌ای وجود داشته که می‌توانست جایگزین قطعی سرویس شود و حالا ظاهراً قرار است مورد استفاده قرار گیرد: «با توجه به اینکه شرکت‌های خدمات‌دهنده معمولاً با آی‌پی استاتیک دستور ارسال SMSها را برای شرکت‌های ارایه خدمات ارسال پیامک ارسال می‌کنند، می‌توان تنها دستورهایی که از آی‌پی‌های مشخص آمده را تایید و الباقی را رد کرد تا حداقل نیازی به مسدودسازی کامل این خدمات نباشد، هر چند که این روش هم برای بسیاری از کسب و کارهای کوچک و متوسط، کارآمد و مفید نخواهد بود.»
ضرر و زیان گسترده کسب‌وکارها در پی قطع دسترسی‌ها
مصطفی امیری، مدیرعامل زرینپال در پاسخ مبنی بر اینکه اثرات منفی قطع سرویس پیامک انبوه روی کسب‌وکارها په نتیجه‌ای خواهد داشت به کاهش 64 درصدی تراکنش‌ها در روزهای اخیر اشاره کرد و گفت: «در هفته‌های اخیر، فیلترینگ و اختلال اینترنت موجب کاهش تقریبا 40 درصدی تراکنش‌ها شده است. حال از روز گذشته و قطعی سرویس پیامکی، شاهد کاهش 40 درصدی دیگر تراکنش‌ها خواهیم بود که در مجموع به نسبت به ماه‌های پیشین کاهش 64 درصدی تراکنش‌ها را شاهد هستیم.»
مدیرعامل زرینپال در ادامه به اثرات مخرب اختلال اینترنت بر کسب‌وکارش اشاره کرده و گفت: «حکایت امروز ما، بدون شرح است. هفته‌های قبل حتی سرویس‌های ارسال ایمیل به بیرون از ایران مشکل داشته‌اند. سرویس‌هایی که از سرویس‌دهندگان ایرانی دریافت می‌کنیم برای لبه CDN دچار اختلال است؛ یعنی یک سری از پاپ‌سایت‌ها یک دفعه به اختلال می‌خورند و کند می‌شوند. حال چطور قرار است کیک اقتصاد دیجیتال شکل گیرد؟ امروز از زمانی که کارگروه اقتصاد دیجیتال شکل گرفته، اوضاع این حوزه در یک سرازیری قرار گرفته است.»
بنیانگذار جاجیگا: کاهش فروش پنجاه درصدی پیدا کردیم
بابک سهرابی، بنیانگذار جاجیگا نیز در تخمین ضرر و زیانی که این استارتاپ از اواخر شهریور تا امروز متحمل شده، گفت: «بر اساس تخمین‌ها از اواخر شهریور حدود 60 درصد کاهش فروش داشته‌ایم که با تلاش‌های گسترده آن را به 40 درصد کاهش رساندیم و این در حالی است که در پی قطعی سرویس پیامک دوباره به 50 درصد کاهش فروش رسیدیم.» سهرابی با گلایه از شرایط پیش آمده تاکید کرد که عواقب جبران‌ناپذیری با این اقدامات بر سر راه کسب و کارها پیش آمده است: «کسب و کارهای گردشگری تازه پس از دوران کرونا به مسیر تازه و جدیدی رسیده بودند که حالا باز با مشکلات زیادی همراه شده است.» به گفته او شرایط پیش آمده اعتماد کاربر را به عنوان مهم‌ترین دارایی به شکل قابل توجهی کاهش داده است.
راهی برای جبران عدم ارسال پیامک نیست
مهدی عبادی، عضو انجمن فین‌تک و مدیرعامل ونداز نیز در پی قطعی پیامک‌ها در پاسخ به پرسش مبنی بر اینکه آیا راهکار جایگزینی برای ارسال پیامک وجود دارد، گفت: «پیامک برای چند منظور از جمله ثبت‌نام، ورود دو مرحله‌ای و مواردی از این دست استفاده می‌شود و متاسفانه هیچ راهکار جایگزینی که دقیقا این کار را با انجام دهد هم وجود ندارد.» در شرایطی که به گفته عبادی هیچ راهکار جایگزینی برای پیامک وجود ندارد، حال این سوال مطرح است که آیا تصمیم‌گیران حواشی چنین تصمیماتی را ارزیابی کرده‌اند؟ ضرر و زیانی که کسب‌وکارها با امید سال دانش‌بنیان پیش بردند چه سرنوشتی پیدا خواهند کرد؟ عبادی اما بر این باور است که هرچند تصمیم‌گیران تصور می‌کنند حواشی تصمیم خود را مورد ارزیابی قرار داده‌اند اما بررسی‌ها به درستی انجام نشده و شاهد این موضوع اختلالی است که حتی در برخی شبکه‌های بانکی هم شاهد آنیم.
او با توضیح درباره این موضوع، گفت: «برخی پیامک‌های مهمی که ارسال می‌شود فقط رمز دوم و پویا نیستند و از زمان قطع پیامک (روز جمعه ساعت 14) شاهد کاهش تراکنش در شبکه بانکی هم هستیم. دلیل این موضوع پیش‌بینی نشدن این موضوع و عدم دریافت رمز مورد نیاز است.» از سویی دیگر عبادی با هشدار درباره ادامه قطعی پیامک، حتی اگر بخواهد فقط 24 ساعت طول بکشد، گفت: «این موضوع در عمل کسب‌وکارها را به‌شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد.»
بدون پیامک هیچ فعالیتی در جریان اعتبارسنجی قابل ارایه نیست
امیر حق‌رنجبر، بنیانگذار و مدیرعامل لندو نیز قطعی سرویس پیامک لندو را منجر به صفر شدن میزان ثبت‌نام در لندو عنوان کرد و گفت: «سرویس پیامک را از کاوه‌نگار و نیک اس‌ام اس دریافت می‌کنیم که هر دو سرویس قطع شده است و در نتیجه این قطعی هیچ ثبت‌نامی انجام نشده است.» او با اشاره به روند لاگین کاربران لندو گفت: «روند لاگین هم از روش OTP انجام می‌شد که این موضوع هم مختل شده است.» حق رنجبر با توضیح اینکه تمامی فلو لندو بر اساس سرویس OTP انجام می‌شود، گفت: «کاربر برای دریافت گزارش اعتباری و هر فعالیت دیگری که باید انجام شود را متوقف کرده است.» بنیان گذار لندو در پاسخ به پرسش مبنی بر اینکه دلیل اصلی قطعی سرویس پیامک از سوی نهادهای تصمیم‌گیر به کسب‌وکارها اعلام شده یا خیر با پاسخ‌های غیررسمی اشاره کرد و گفت: «هیچ پاسخ رسمی اعلام نشده اما با توجه به اعلام مراجع قضایی و پاسخ‌های غیررسمی دلیل این موضوع مسائل امنیتی است.» به گفته او سرویس پیامک شرکت‌های واسط برای حفظ امنیت و جلوگیری از ارسال پیامک‌های ضدامنیتی قطع شده و سرویس‌هایی که به‌طور مستقیم از مخابرات دریافت می‌شود، همچنان پابرجاست.»
بازگشت به عقب
توقف فعالیت کسب‌وکار به معنی ضرر و زیان گسترده مالی و گاه بسیار جبران‌ناپذیر است. قطعی سرویس پیامک هم از آن دست چالش‌هایی است که همه حوزه‌ها فعالیت در اکوسیستم نوآوری را به دردسر انداخته است. بنیانگذار جاجیگا با توصیف شرایط سختی که از روز گذشته تاکنون این کسب‌وکار در حال تجربه آن است در پاسخ مبنی بر اینکه راهکار جایگزین در ساعات گذشته برای ارسال پیامک، گفت: «بازگشت به عقب و استفاده از روش‌های دستی مثل تماس تلفنی تنها گزینه پیش روی ما بود.» او در پاسخ به این پرسش که اگر این روند ادامه‌دار باشد، کسب‌وکارها چه راهکار جایگزینی خواهند داشت، تاکید کرد موضوع پیامک با اینستاگرام و واتس‌اپ بسیار متفاوت است و بخشی از بستر داخلی است و اختلال در آن عملا کسب و کارها را فلج می‌کند. تشویق نهادهای تصمیم‌گیر به کوچ کسب‌وکارها بر بستر پلتفرم‌های داخلی این‌بار با قطعی سرویس پیامک نگرانی را برای فعالان اکوسیستم فناوری کشور تشدید کرد. حالا این پرسش مطرح است که در پی قطع سرویس پیامک امکان قطعی و عدم دسترسی به شبکه ملی اطلاعات هم وجود دارد. سهرابی با ابراز نگرانی نسبت به این موضوع تاکید کرد که پیامک یک سرویس داخلی است و برای مسائل امنیتی باید راهکار دیگری اعمال کرد، نه قطع کامل سرویس. از همین رو در صورت ادامه قطعی سرویس پیامک امکان ادامه فعالیت برای کسب‌وکار وجود ندارد.
پیگیری استارتاپ‌ها از شرکت‌های پیامکی
برخی سرویس‌ها همچنان پیامک ارسال می‌کنند و شنیده‌ها و بررسی‌ها بیانگر آن است که اختلال در جریان سرویس‌های پیامکی که به‌طور مستقیم از مخابرات دریافت می‌شود، دیده نشده است. از سویی دیگر کسب‌وکارهای کوچک همچنان به دنبال راهی برای برداشتن سد ارتباطی‌شان با کاربران خود هستند. بنیان گذار زرینپال با توضیح درباره عدم موفقیت روند پیگیری‌های زرینپال برای ادامه امکان ارسال پیامک، باور دارد شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات در این حوزه، پیشگیری سخت‌گیرانه را برای مقابله با تبعات احتمالی انتخاب کردند. امیری با اشاره به اینکه به نظر می‌رسد دستور قضایی وجود ندارد، گفت: «صرفا به صورت شفاهی به این شرکت‌ها هشدار داده شده که اگر پیامک نامرتبطی ارسال شود، مسوولیت متوجه مدیریت مجموعه خواهد بود.» او با بیان اینکه هر چقدر مسوولیت شرکت‌ها توسعه یابد، ریسک‌پذیری نیز افزایش می‌یابد؛ از اتفاق رخ داده با عنوان خودکشی کسب‌وکارهای این حوزه یاد کرد و گفت: «اگر فردی ترس از چاقی داشته باشد، غذایی نمی‌خورد و در نتیجه بر اثر سوء تغذیه نیز می‌میرد. الان هم به نظر می‌رسد این موضوع در حال اتفاق افتادن است.» بررسی‌ها نشان می‌دهد پیگیری استارتاپ‌ها برای بازگشت سرویس پیامک همچنان بی‌نتیجه مانده و نگرانی بنیان‌گذاران این استارتاپ‌ها مدام در حال افزایش است. اما رویکرد یک استارتاپ کوچک در مقایسه با شرکتی بزرگ در مواجهه با این تصمیم چه خواهد بود؟ عبادی بر این باور است که کسب‌وکارهای بزرگ‌تر با تلاش‌هایی که داشته‌اند این مشکل را حل کرده‌اند. هرچند به اعتقاد او قطعی سرویس پیامک در عمل هیچ کمکی به افزایش امنیت ندارد و این روند حتی در حال حاضر هم امکان دارد اتفاق بیفتد. نگرانی عبادی بیشتر درباره کسب‌وکارهای کوچک و متوسط است که این روزها بیشترین چالش را تجربه می‌کنند.
حق‌رنجبر: برخی با لابی‌گری با اختلال مواجه نشدند
حق‌رنجبر نیز در پاسخ به پرسش مبنی بر اینکه نتیجه پیگیری درباره بازگشت سرویس پیامک چه زمانی معلوم خواهد شد، به رایزنی برخی کسب‌وکارها با شرکت‌های واسط پیامک اشاره کرد و گفت: « به نظر می‌رسد برخی کسب‌وکارها با لابی‌گری‌هایی توانستند سرویس پیامک را وصل کنند.» او با اعلام اینکه در تلاش برای وصل شدن دوباره سرویس پیامک از مسیر شرکت‌های واسط در حال پیگیری موضوع است، تاکید کرد قطعی این سرویس در عمل منجر به توقف فعالیت شده و این موضوع منجر به صفر شدن فعالیت شده است. سهرابی نیز با بیان اینکه امیدواریم این موضوع امروز حل شود، به حکم قضایی اشاره کرد و گفت: «شرکت‌های ارایه‌دهنده سرویس‌های پیامکی هم اعلام کردند به نظر می‌رسد این موضوع برای مسائل امنیتی است.» به باور او اینکه در حال حاضر برخی کسب‌وکارها همچنان از سرویس پیامک استفاده می‌کنند، بیانگر این است که این مشکل قابل حل شدن است و انتظار داریم در کوتاه‌ترین زمان ممکن راهکاری ارایه شود و امکان استفاده از پیامک ممکن شود.
هیچ لیست سفیدی در کار نیست
قطعی سرویس پیامک به شکل گسترده و کامل انجام شده و اگر از چند سرویس معدود چشم‌پوشی کنیم امکان برقراری ارتباط ناگهان قطع شده است. این موضوع در حالی است که کارشناسان این تصمیم را صرفا مخل روند فعالیت کسب‌وکارها می‌دانند و برای آن نتیجه مثبتی متصور نیستند.بنیانگذار لندو نیز با اشاره به اینکه باید لیست سفیدی برای ادامه فعالیت کسب‌وکارها وجود داشته باشد، گفت: «برخی کسب‌وکارها تمام مراحل کسب‌وکاری‌شان مبتنی بر سرویس پیامکی است و این روند نشان داد در آینده هم شاهد تکرار چنین تصمیماتی خواهیم بود که ضربه جدی به کسب‌وکارها می‌زنند.» به گفته او کسب‌وکارها قرار نیست کاری خارج از مراحل جاری خود انجام دهند و این موضوع ضربه‌ای جدی به پیشبرد برنامه‌ها وارد می‌کند.
پایان اقتصاد دیجیتال
در پی ایجاد این سد که بیشتر دست استارتاپ‌های متوسط را برای فعالیت بسته از همان ساعات ابتدایی صاحبان استارتاپ‌ها و فعالان اکوسیستم نوآوری واکنش‌های گسترده‌ای نسبت به این موضوع نشان دادند و حتی برخی از این فعالان مرگ اقتصاد دیجیتال را اعلام کردند. اکوسیستم نوآوری کشور با وجود تغییر و تحولات و چالش‌های گسترده‌ای که در این روزها متحمل شده همچنان از مسیر کوچک‌ترین روزنه‌های ارتباطی سعی در بقای کسب‌وکار خود و ادامه فعالیت مبتنی بر اینترنت دارد. اینترنتی که در بیشتر ساعات روز ملی است و حتی دایره ارتباطات ملی، پیامک به عنوان معمول‌ترین راه ارتباطی هم از دست داده است. دیجیاتو
