جدال یارانه و تورم

جواد هاشمی

محمود احمدی‌نژاد در سال 1389 و همزمان با اجرای گام نخست هدفمندی یارانه‌ها خطاب به خانوارهای ایرانی گفت که اگر به جای خرج کردن یارانه 45 هزار و 500 تومانی ماهانه، آن را پس‌انداز کنند، پس از چند سال می‌توانند برای فرزندان‌شان خانه بخرند. هرچند این حرف حتی در زمان اعلام آن نیز بیشتر به شوخی شبیه بود تا حرفی جدی اما با گذشت حدود 12 سال به خوبی یک فاصله قیمتی قابل توجه را در اقتصاد ایران نشان می‌دهد.

هرچند با یارانه احمدی‌نژاد امکان خرید خانه وجود نداشت اما برای بسیاری از خانواده‌ها، بخش مهمی از هزینه ماهانه را پوشش می‌داد. از سوی دیگر قیمت دلار در آن زمان نزدیک به هزار تومان تخمین زده می‌شد و به این ترتیب دولت در طول ماه به هر ایرانی حدود 40 دلار یارانه می‌داد. در ابتدای سال جاری و پیش از اصلاحات یارانه‌ای دولت اما با یارانه 45 هزار تومانی حتی امکان خرید دو دلار نیز وجود نداشت و از سوی دیگر در هزینه‌های جاری خانوار نیز با آن پول نه امکان خرید یک کیلو برنج وجود داشت و نه دو کیلو گوشت مرغ.

از دست رفتن ارزش یارانه و میزان تاثیر آن در اقتصاد خانوار به خوبی نشان می‌دهد که در تمام این سال‌ها، تورم با اقتصاد ایران چه کرده است. برآوردی که از عدد تورم در دهه 90 صورت گرفته میانگین سالانه حدودا 25 درصدی را نشان می‌دهد و اگر دو سال اجرای برجام را از این آمار حذف کنیم، عملا تورم ایران همواره نزدیک به 40 درصد تخمین زده می‌شود.

این موضوع باعث شده دولت‌ها در تمام این سال‌ها برای جبران تورم دست به خلق پول بزنند یا طرق دیگر نقدینگی را افزایش دهند و بخش مهمی از این پول در قالب حقوق و مزایا مستقیما به حساب مردم ریخته شده و با جا ماندن اقتصاد ایران از برنامه‌های توسعه‌محور، این سیاست‌ها خود به افزایش تورم و کاهش ارزش پول ملی منجر شده است.

امروز نیز دولت رییسی با همین معضل مواجه است. در شرایطی که معلوم نیست زیرساخت‌های توزیع کالابرگ الکترونیکی چه زمانی نهایی خواهد شد و آیا اساسا دولت در سال جاری به سمت اجرای آن خواهد رفت یا نه، این سوال مهم وجود دارد که با نرخ تورم فعلی، یارانه 300 و 400 هزار تومانی تا چه زمانی تاثیرگذار باقی خواهد ماند. 

در طول پنج ماه گذشته، یارانه ماهانه همچنان در ایران مثبت بوده و  حتی رکوردشکنی کرده است و این واضح خواهد بود که در صورت تداوم این روند تورمی، به‌زودی یارانه فعلی نیز به سرنوشت یارانه دولت دهم دچار خواهد شد. در چنین شرایطی راهکار کوتاه‌مدت، غیرنقدی کردن یارانه و راهکار بلندمدت خشکاندن ریشه عوامل تاثیرگذار بر تورم در اقتصاد ایران خواهد بود و باید دید که دولت سیزدهم آیا اساسا به دنبال اجرای این سیاست‌ها خواهد رفت یا همچنان در بر همان پاشنه می‌چرخد.