عوامل گرانی دلار
روز گذشته قیمت دلار با روند افزایشی آغاز به کار کرد و ۳۶ هزار و ۶۸۰ تومان در بازار معامله شد.
با نزدیک شدن به اواسط سومین هفته آبان ۱۴۰۱ قیمت دلار با حرکت صعودی آغاز به کار کرد. این روند که روز گذشته اندکی نزولی بود حکایت از ورود جریان سرمایه به بازار کشور و افزایش تقاضا دارد.
تقاضایی که به اعتقاد فعالان بازار در میدان فردوسی و صرافی‌های مجاز با تشکیل صف‌های طولانی خود را نشان می‌دهد و تحرکات بازارهای موازی نیز بر مدار افزایش قیمت دلار در بازار معاملات تهران در حرکت است.
بانک مرکزی اسامی 31 شعبه از بانک‌های ملی، ایران، ملت، تجارت و صادرات را منتشر کرد که متقاضیان می‌توانند با مراجعه به آنها 2 هزار یورو یا ۲ هزار دلار ارز سهمیه‌ای دریافت کنند. بر این اساس، متقاضیان ارز می‌توانند علاوه بر مراجعه به صرافی‌ها به شعب منتخب بانک‌های مذکور مراجعه کنند.
به نظر می‌رسید این ارزپاشی نهاد پولی کشور قیمت دلار را در بازار معاملات ارزی کاهش دهد اما دیروز قیمت دلار بیش از پیش‌بینی دلار فردایی در روز قبل بازگشایی شد. در نخستین ساعات روز دوشنبه ۱۶ آبان ۱۴۰۱ دلار با قیمت ۳۶ هزار و ۸۰ تومان معامله شد و در ساعات بعدی نیز با روند صعودی همراه بود.
قیمت دلار عصر دیروز با نوسان رو به بالا در بازار معاملات با قیمت ۳۶ هزار و ۶۸۰ تومان معامله شد و از نیمه کانال ۳۶ هزار تومان هم فراتر رفت. در بازارهای موازی نیز قیمت دلار سقف‌های جدیدی را پشت سر گذاشت. دلار هرات وارد کانال ۳۵ هزار تومان شد و با ۸۰۰ تومان افزایش قیمت نسبت به روز گذشته با نرخ ۳۵ هزار و ۳۸۰ تومان معامله شد. درهم امارات نیز با روند افزایشی، با کانال ۱۰ هزار تومان فقط ۵۰ تومان فاصله داشت و به قیمت ۹ هزار و ۹۵۰ تومان رسید.
افزایش قیمت دلار
با خرید چمدان هم‌سو شد
به گزارش تجارت نیوز، کارشناسان و تحلیل‌گران بازار از ابتدای سال تاکنون چنین روزهایی را برای قیمت دلار پیش‌بینی کرده بودند اما معامله‌گران کف بازار از الگوی ابداعی چمدان می‌گویند. الگویی که پایه علمی ندارد اما از روند افزایشی سفرها در روزهای اخیر حکایت دارد. آنها با توجه به این الگوی ابداعی معتقدند در بازار همسایه یعنی خیابان منوچهری، خرید ساک و چمدان سیر صعودی گرفته است. از نگاه آنها این رفتار یعنی میزان سفر زیاد است و بخشی از این سفرها می‌تواند تقاضای ارزی را به همراه داشته باشد.
حتی برخی از معامله‌گران مدعی بودند فروشنده‌های چمدان به آنها گفته‌اند، در این دو هفته مثل شب عید کار کرده‌ایم. اکو‌ایران همچنین از حضور و دخالت نیروی انتظامی برای متفرق کردن خریداران ارز در میدان فردوسی گفته که در شرایط مشابه نیز این نهاد به کمک بازارساز آمده است تا هیجانات آنی بازار را کنترل کند. در کارزار صف متقاضیان دلار از یک سو و سیاست‌های جدید بانک مرکزی از سوی دیگر، فعلا پیروز میدان قیمت دلار است که در حال تصاحب سطوح قیمتی جدید است و رسیدن به دلار ۳۲ هزار تومانی را به رویا تبدیل کرده است. این در حالی است که در ابتدای هفته بانک مرکزی در مطلبی از عرضه سنگین ارز در معاملات نیمایی خبر داد که تنها برای یک‌سوم آن تقاضا وجود داشت.
افزایش انتظارات تورمی و قیمت دلار
در همین راستا محمود جام‌ساز، کارشناس مسائل اقتصادی با تاکید بر تاثیر روند توافقات برجام بر قیمت دلار به تجارت‌نیوز گفت: اواخر مرداد ماه سال جاری روند قیمت دلار تحت تاثیر اخبار مساعد از سوی طرف امریکایی درباره توافقات هسته‌ای برجام و نزدیک شدن مذاکرات به نتیجه مطلوب، کاهشی شد. در مقابل با تغییر مطالبات ایران و تقاضاهای جدید قیمت دلار روند افزایشی به خود گرفت.
او ضمن تاکید بر انتظارات تورمی جامعه بر قیمت دلار افزود: در شرایطی که قیمت‌ها نوسان شدید دارد، تورم بالای ۵۰ درصدی داریم و بانک مرکزی نیز ذخایر ارزی محدودی دارد توانایی نهادهای پولی برای تعیین قیمت دلار کاهش می‌یابد ضمن اینکه بانک مرکزی نیز با وجود اختیارات نامحدود به دلیل کمبود منابع ارزی توانایی کنترل بازار و قیمت دلار را نمی‌تواند داشته باشد.
جام‌ساز با اشاره به اوضاع نامساعد سیاسی در سطح بین‌المللی، اعتراضات اجتماعی داخلی و عدم اطمینان از حصول توافق برجام خاطرنشان کرد: در این شرایط انتظارات تورمی بیش از گذشته در جامعه شکل می‌گیرد و با وجود تنگنای ارزی ناشی از تحریم‌ها و کاهش درآمدهای ارزی توانایی کنترل قیمت دلار بسیار محدود می‌شود این در حالی است که تصمیمات و اختیارات بدون توجه به منابع گرفته شده و نهاینا افزایش قیمت فعلی دلار را رقم زده است. این کارشناس اقتصادی روند قیمت دلار را با وجود شرایط فعلی حاکم بر بازار افزایشی پیش‌بینی کرد. یک تحلیلگر اقتصادی ضمن تشریح دلایل افزایش قیمت در بازار ارز، چند توصیه به بانک مرکزی برای کنترل قیمت دلار عنوان کرد.
وحید شقاقی شهری در گفت‌وگو با ایسنا، درباره تحولات اخیر بازار ارز اظهار کرد: سه عامل تاثیرگذار بر بازار ارز از جمله ناترازی ارزی، تجاری، انتظارات تورمی و نااطمینانی‌های سیاسی هستند که درباره ناترازی ارزی باید گفت که اکنون منابع ارزی رو به بهبود است و در رابطه ناترازی تجاری نیز تحت تاثیر افزایش صادرات نفتی و غیرنفتی، ناترازی تجاری نیز برطرف شده است.
وی ادامه داد: قیمت جهانی نفت طی دو سال از ۳۵ دلار در هر بشکه به ۹۰ دلار افزایش یافته که تحت تاثیر این موضوع، صادرات نفت نیز افزایش یافته است. علاوه بر این، از آنجاکه قیمت نفت افزایش یافته، صادرات فرآورده‌های نفتی و غیرنفتی نیز افزایش یافته است.
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه منابع ارزی بانک مرکزی نسبت به دو سال گذشته وضعیت بهتری دارد، گفت: در زمینه انتظارات تورمی و نااطمینانی‌ها اوضاع مناسب نیست و علت عمده اینکه در روزهای اخیر بازار ارز با افزایش قابل توجه قیمت مواجه شده، انتظارات تورمی و عدم ثبات سیاسی است. در این زمینه، باید گفته شود که برجام عملا از دستور خارج شده و امریکا و همپیمانانش بر تشدید تحریم‌ها بر ایران تاکید دارند. همچنین، در روزهای آینده انتخابات میان دوره‌ای امریکا انجام می‌شود که با پیروزی جمهوری‌خواهان، آنها دولت بایدن را در مسیر برجام تحت فشار قرار می‌دهند. شقاقی برای کنترل قیمت دلار چند توصیه به بانک مرکزی کرد و گفت: با تجربه چند ساله حضورم در جلسات بانک مرکزی و وزارت اقتصاد، چند توصیه به بانک مرکزی برای کنترل دلار دارم. یکی اینکه محدوده نوسان قیمت دلار را براساس ذخایر و منابع ارزی و سایر متغیرهای اقتصادی مشخص کند. البته بانک مرکزی باید محدوده‌ای را مشخص کند که توان کنترل و مدیریت نرخ دلار در آن محدوده را داشته باشد.
این تحلیلگر اقتصادی افزود: قدم بعدی بانک مرکزی باید این باشد که مدیریت سختگیرانه‌ای بر واردات کالاهای غیرضروری و ساماندهی واردات کالاهای ضروری داشته باشد. علاوه بر این، مقابله جدی باید با قاچاق کالا و ارز انجام دهد. در این زمینه، لازم است سامانه‌ای برای اولویت‌بندی واردات و نظارت بر آن ایجاد شود. همچنین، اولویت بعدی بانک مرکزی باید این باشد که اخبار را مدیریت کند و وزارت اقتصاد و وزارت صمت و سایر نهادهای اقتصادی نیز برای انتشار اخبار و مطالب با بانک مرکزی هماهنگ باشند.
وی ادامه داد: توصیه آخر برای کنترل قیمت دلار این است که وزارت اقتصاد و بانک مرکزی هماهنگ عمل کنند تا شاهد خروج نقدینگی از بازار سرمایه نباشیم. با توجه به اینکه بازار سرمایه همانند اسفنج که آب را جذب می‌کند، می‌تواند نقدینگی را جذب کند؛ لازم است بانک مرکزی و وزارت اقتصاد با هماهنگی‌هایی علاوه بر ایجاد تعادل بین بازار سرمایه و پول، نقدینگی را جذب بازار سرمایه کنند تا نقدینگی سرگردان به سمت سفته‌بازی حرکت نکند. در شرایطی که نرخ دلار بصورت روزانه تغییر می‌کند، این سوال مطرح می‌شود که در روزهای گذشته چه اتفاق جدیدی در اقتصاد کشور افتاده که ما شاهد چنین جهش‌هایی در نرخ دلار هستیم؟ در وهله اول باید توجه داشت که ارزش دلار مانند هر کالای دیگری تابع نرخ تورم است؛ بنابراین علی‌رغم اینکه دولت‌ها اجازه دهند ارزش دلار تدریجی افزایش یابد یا سعی کنند بصورت دستوری و برای مدتی، نرخ آن را سرکوب کنند، طبیعی است که همزمان با افزایش نرخ تورم، نرخ دلار هم مانند قیمت سایر کالاها افزایش یابد. همچنین در روزهای گذشته و همزمان با جهش ارزش دلار، شاهد اظهاراتی از سوی برخی از کارشناسان بوده‌ایم مبنی بر اینکه با کاهش ارزش ریال در برابر دلار، ایرانیان فقیرتر می‌شوند. این درحالی است که کاهش ارزش پول ملی و افزایش نرخ دلار، خود معلول نرخ بالای تورم و رشد اقتصادی پایین است و نه علت فقیرتر شدن افراد جامعه؛ به عبارت دیگر، این نرخ بالای تورم است که هم سبب افزایش قیمت دلار و هم فقیرتر شدن ایرانیان نسبت به گذشته شده است.
اما درخصوص جهش‌های اخیر ارزش دلار، این سوال پیش می‌آید که در شرایطی که همواره اقتصاد کشور با شرایط تورمی مزمن دست و پنجه نرم کرده است، چرا در روزهای گذشته قیمت دلار بصورت روزانه شاهد چنین جهش‌هایی بوده است؟ این سوال را می‌توان اینگونه نیز مطرح کرد که شاخص‌های اقتصادی در طی روزهای گذشته، در مقایسه با ماه گذشته چه تغییرات معناداری را تجربه کرده‌اند که ما درحال حاضر شاهد جهش نرخ دلار هستیم؟ برای مثال کشوری را تصور کنید که مردمان آن به دلایل مختلف از جمله کیفیت سیاست‌گذاری، سرمایه اجتماعی، قابل پیش‌بینی بودن تصمیمات سیاست‌گذاران، عدم تاثیرپذیری از شرایط سایر کشورها، استقلال بانک مرکزی و عملکرد مثبت آن و ... انتظار افزایش قیمت‌ها را ندارند و به‌طور کلی، پیش‌بینی می‌کنند شرایط اقتصادی ثباتی نسبی خواهد داشت. در چنین شرایطی خریداران و سرمایه‌گذاران در بازارهای مختلف عجله‌ای برای خرید کالاهای مختلف ندارند و در نتیجه مکانیزم عرضه و تقاضا در یک حالت تعادلی قرار می‌گیرد.
این درحالی است که در سال میلادی جاری و حتی در کشورهایی با ثبات نسبی اقتصادی، جنگ روسیه و اوکراین و احتمال قطع صادرات گاز از سوی روسیه به کشورهای اروپایی، نقش مهمی در شکل‌گیری انتظارات تورمی و افزایش نرخ تورم در این کشورها بازی کرد. به گزارش اقتصاد آنلاین در کشوری مثل ایران نیز انتظارات تورمی نوسان بسیار و همچنین نقش مهمی در تعیین نرخ دلار دارند. با وجود اینکه نرخ تورم در سال‌های گذشته همواره بالا بوده است، اما رویدادها و اخبار مختلف همواره بر ثابت ماندن موقتی یا جهش ناگهانی نرخ دلار بسیار موثر بوده‌اند.
شاید یکی از مهم‌ترین دلایل تاثیرگذار بر انتظارات تورمی در ایران در طول سال‌های گذشته، مذاکرات برای احیای برجام بوده است. برای مثال زیاد شنیده‌ایم که همزمان با مذاکرات برجامی، بازارها راکد می‌شوند؛ در چنین شرایطی خریداران با امید به احیای برجام، گشایش‌های ارزی، افزایش فروش نفت و ... برای خرید دست نگه می‌دارند و تقاضا برای بسیاری از کالاها کاهش می‌یابد. مهم‌ترین عاملی که در یک سال اخیر نیز باعث ثبات بازار ارز شده بود، امیدواری به لغو تحریم‌ها در خلال مذاکرات بود.
اما در هفته‌های گذشته، همزمانی ناآرامی‌ها در کشور و بی‌سرانجام ماندن مذاکرات برجامی سبب شده است که انتظارات تورمی منفی و گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر احتمال افزایش بیشر نرخ دلار در میان فعالان بازار شکل بگیرد. در چنین شرایطی افراد ترجیح می‌دهند که کمتر پول نقد نگه دارند و هر چه سریع‌تر آن را تبدیل به یک کالای امن مانند دلار کنند. به این ترتیب تقاضا برای خرید دلار افزایش می‌یابد و بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا، زمانی‌که تقاضا برای یک کالا بیش از عرضه آن باشد، قیمت آن کالا افزایش می‌یابد.
همچنین مفهوم دیگری در اقتصاد تحت عنوان «لنگر اسمی تورم» وجود دارد. این مفهوم همانطور که از نامش مشخص است به این واقعیت اشاره دارد که نرخ تورم به چه عاملی لنگر می‌شود. برای مثال در امریکا، با افزایش نرخ بهره، چنین تصوری به وجود می‌آید که نرخ تورم کاهش خواهد یافت. این درحالی است که در ایران، نرخ تورم به نرخ ارز لنگر شده است! به عبارت دیگر با افزایش نرخ ارز، فعالان بازار اینطور تصور می‌کنند که نرخ تورم نیز بالاتر خواهد رفت و همین موضوع بر شدت تقاضا برای خرید ارز می‌افزاید و سبب جهش قیمتی می‌شود. چنین تفکر اشتباهی درخصوص قیمت حامل‌های انرژی نیز وجود دارد؛ برای مثال این تصور وجود دارد که با افزایش قیمت بنزین، نرخ تورم افزایش خواهد یافت. این درحالی است که این نرخ تورم است که عامل افزایش قیمت کالاهای مختلف است و نه بالعکس.
بنابراین فارغ از انتظارات تورمی و جهش‌های روزهای گذشته نرخ دلار، نباید فراموش کرد که عامل اصلی افزایش قیمت تمام کالاها، نرخ بالای تورم است؛ چالش بنیادین و اصلی اقتصاد کشور که تا برای حل آن اقداماتی اصولی و در سطح کلان صورت نگیرد، نمی‌توان انتظار کاهش ارزش دلار یا هر کالای دیگری را داشت. همچنین شاید دولت‌ها بتوانند به صورت کوتاه‌مدت و با عرضه دلار تعادلی در مکانیزم عرضه و تقاضا و کاهش موقتی ارزش دلار ایجاد کنند؛ مانند سیاستی که دولت یازدهم، همزمان با امضای برجام، رفع تحریم‌های بین‌المللی و گشایش‌های ارزی در پیش گرفت. اما باید توجه داشت که همین سیاست سبب از بین رفتن منابع ارزی کشور و وارد کردن ضررهای بسیار به تولیدکنندگان داخلی شد و زمینه را برای اثرگذاری هر چه بیشتر بازگشت تحریم‌ها در سال ۹۷ فراهم کرد.
همانطور که گفته شد کسری بودجه دولت سبب افزایش نرخ تورم و به دنبال آن بالا رفتن نرخ دلار می‌شود. بنابراین تنها راه‌حل بنیادین و اصولی برای کنترل و کاهش نرخ تورم، رفع کسری بودجه از طریق افزایش درآمدهای عمومی دولت و کاهش هزینه‌ها است؛ نکاتی که انتظار می‌رود دولت سیزدهم در آستانه ارایه بودجه سال ۱۴۰۲ و در این شرایط که با جهش‌های پی در پی نرخ دلار روبرو بوده‌ایم، به آن توجه ویژه بورزد. همچنین برای تحقق هدف کنترل نرخ تورم و به دنبال آن کنترل نرخ دلار نباید نقش تعیین‌کننده بانک مرکزی و اهمیت استقلال آن را فراموش کرد؛ زیرا یک بانک مرکزی مستقل می‌تواند در مقابل بریز و بپاش‌های دولت‌ها مقاومت کند و به نوعی آنها را به صرفه‌جویی در هزینه‌ها وادار کند. نتیجه چنین سازوکاری سبب می‌شود که دولت با کسری بودجه کمتری روبرو باشد و استقراض از بانک مرکزی کاهش یابد و در نتیجه کاهش رشد نرخ پایه پولی و نقدینگی، تورم نیز قابل کنترل است.
