کاهش مصرف با حذف شبکه گاز تهران/ آیا جایگزین کردن انرژی دیگری در پایتخت ممکن است؟

گروه راه و شهرسازی| تاریخ بشر نشان داده طرح و اجرای برخی ایده‌ها نه‌تنها ناممکن که مضحک نیز بوده است. اگر چه وعده حذف گاز از شهر تهران، مضحک نیست اما فعلا و در شرایط حال کشور «ناممکن» به نظر می‌رسد. شاید مدیرانی که در اواخر دهه 1350 شمسی به ایجاد شبکه گاز در تهران رای دادند هرگز تصور نمی‌کردند که به فاصله چهار دهه پس از گاز کشی این شهر، مدیران شهرداری بخواهند این شبکه را از حیز انتفاع ساقط کنند.

بی‌گمان، آنها به خطر زلزله که به کمین تهران نشسته است، واقف نبوده‌اند یا دستکم این مخاطره را جدی نمی‌گرفتند. زلزله خاموش یا همان فرونشست زمین که اساسا در مخیله شان هم نمی‌گنجیده است. اما امروزه، مدیران شهری به هر دو نوع زلزله و اثرات احتمالی آن روی زیرساخت‌های شهر همچون شبکه گاز واقفند. اثراتی همچون انفجارهای پی در پی در تهرانِ زلزله‌زده! 

در چنین شرایطی است که علی نصیری، رییس سازمان مدیریت بحران شهر تهران برای دومین بار در سال جاری از حذف شبکه گاز در تهران سخن به میان آورده است. او در 24 اردیبهشت سال جاری با اشاره به دستور شهردار تهران برای بررسی و امکان‌سنجی حذف شبکه گاز از شهر تهران گفته بود: آقای زاکانی دستور دادند که بررسی کنیم و ببینیم آیا حذف شبکه گاز از شهر تهران امکان‌پذیر است یا خیر؟ در بسیاری از کشورهای دنیا لوله‌کشی گاز را تا خانه نمی‌برند چرا که خطرناک است. آن هم در شهر پر گسلی چون تهران که یک مخزن آن ترکید و حادثه شهران رخ داد. مطالعات این اقدام را می‌خواهیم شروع کنیم.

حالا پس از گذشت 8 ماه از آن اظهارات، نصیری بار دیگر از مطالعه امکان حذف شبکه گاز از پایتخت خبر داده است. این‌بار اما، علاوه بر مخاطره زلزله، او به لزوم بحث مصرف بهینه گاز و کمبود گاز در روزهای برفی نیز اشاره کرده است. به گفته نصیری، به دلیل گسل‌خیز بودن شهر تهران می‌توان گاز را از تهران حذف کرد. البته باید ابعاد مختلف این موضوع بررسی شود تا ببینیم کار چگونه پیش می‌رود. در وضع موجود، بیش از حد انرژی در کشور مصرف می‌شود.

زلزله و مخاطرات گاز

اگر چه مخاطره‌آمیز بودن شبکه گاز برای شهر پرگسلی همچون تهران انکارپذیز نیست، اما آیا واقعا برای تامین ایمنی پایتخت باید شبکه گاز حذف شود؟ یا اینکه راهکار کاهش مصرف گاز در تهران و کشور، حذف شبکه آن است؟ در پاسخ به سئوال باید گفت که تجربه ایران و کشورهای دیگر نشان می‌دهدکه راهکار دیگری برای حذف مخاطرات شبکه گاز به هنگام زلزله و سایر مخاطرات طبیعی وجود دارد.

یکی از این راه‌ها، نصب قطع‌کننده‌های خودکار روی شبکه گاز است که به گفته اسماعیل سلیمی، معاون پیشگیری و کاهش خطر سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در اسفند سال گذشته، 40 درصد از شبکه گاز تهران به قطع‌کننده‌های خودکار مجهز بوده است. راهکار دیگر راه‌اندازی برج‌های تخلیه گاز در زمان وقوع زلزله است که نیازمند مصوبه شورای شهر بوده و در دست پیگیری و اقدام است.

در پاسخ به سوال دوم اما باید گفت که واضح و روشن است که کاهش مصرف گاز به منظور دستیابی به مصرف بهینه با حذف شبکه گاز ممکن نمی‌شود، بلکه این کار با استفاده از راهکارهای اقتصادی و فرهنگ‌سازی قابل انجام است. حذف قیمت‌گذاری دستوری یکی از این راهکارها است. با واقعی شدن قیمت گاز، بی‌گمان میزان مصرف آن نیز معقول می‌شود. در این حال، باید گفت که همواره توپ مصرف زدگی در زمین مشتریان خانگی است، حال آنکه در بخش صنعت نیز پتروشیمی‌ها با ثمن بخس و در پشت نقاب مزیت اقتصاد ایران، از گاز تقریبا به صورت رایگان در حال استفاده هستند و به همین دلیل نیز بهسازی و نوسازی ماشین‌آلات آنها برای کاهش مصرف گاز در کانون توجه‌شان قرار نمی‌گیرد.

جایگزین گاز

فرض کنیم که نهادهای مرتبط، با پیشنهاد حذف شبکه گاز تهران موافقت کردند، به جای این انرژی تقریبا پاک و در دسترس چه جایگزینی به مصرف‌کنندگان خانگی و صنعتی معرفی خواهد شد؟ بی‌گمان، گزینه جایگزین، انرژی برق است. آیا به میزان کافی برق در کشور تولید می‌شود که با حذف گاز، مشکلی پیش نیاید؟ پاسخ این سئوال نیز روشن است. طی سال‌های اخیر و به ویژه در تابستان، هنگام اوج مصرف برق شاهد خاموشی برق خانگی یا تعطیلی کارخانجات بوده‌ایم. آمارهای هم وجود کمبود برق در کشور را تایید می‌کنند.

آن‌گونه که مدیرعامل شرکت مادر تخصصی برق حرارتی در مرداد سال گذشته اعلام کرده است، بر اساس پیش‌بینی صورت گرفته نیاز مصرف برق کشور در سال ۱۴۰۵ به حدود ۷۸ هزار مگاوات خواهد رسید که با توجه به میزان تولید برق فعلی، با کسری ۱۸ هزار مگاواتی در این زمینه روبرو خواهیم بود. 

به گزارش «تعادل»، در تابستان سال جاری و در اوج مصرف، شهر تهران 5 هزار مگا وات برق مصرف کرده است. فرض کنیم با حذف شبکه گاز از این شهر، دستکم به همین میزان برق برای مصارف خانگی و صنعتی نیاز داشته باشیم، به این ترتیب، مصرف شهر تهران 10 هزار مگاوات برق خواهد بود. این در حالی است که طبق پیش بینی‌ها تا سال 1405 کشور با کسری 18 هزار مگاواتی برق مواجه است و نمی‌توان این رقم را به 23 یا 24 هزار مگاوات برق افزایش داد. نتیجه اینکه تا زمانی که تولید برق کشور افزایش نیابد و مازاد آن به بیش از 5 هزار مگاوات نرسد، امکان حذف گاز وجود ندارد. 

امکان‌سنجی قطع گاز در تهران

علی نصیری، رییس سازمان مدیریت بحران شهر تهران گفت: مطالعاتی در حال انجام است تا ببینیم می‌توان به دلیل گسل‌خیز بودن شهر تهران گاز را حذف کرد؟ البته باید ابعاد مختلف این موضوع بررسی شود.

او در گفت‌وگو با فارس اظهار کرد: باید مصرف گاز در کشور اصولی شود. برخی‌ افراد وقتی در خانه هم نیستند شوفاژهاشان را روشن می‌کنند یا اینکه وقتی میزان حرارت خانه را بالا می‌برند و خانه بسیار گرم می‌شود جای اینکه شوفاژها را کم کنند پنجره‌ها را باز می‌کنند یا با لباس تابستانه در خانه می‌گردند به همین دلیل انرژی هدررفت دارد و به صورت بهینه از گاز استفاده نمی‌شود.

نصیری اظهار کرد: بهایی که در حال حاضر برای گاز پرداخت می‌شود بهای واقعی نیست. انرژی بسیار ارزشمند است اما در کشور ما به راحتی استفاده می‌شود. در هیچ کجا مثل ایران شبکه گاز نیست. حتی در کوچه پس‌کوچه‌ها هم لوله‌کشی گاز صورت گرفته است. خیلی از کشورها گاز را به نیروگاه‌ها می‌دهند.

او افزود: ما یک طرحی را دنبال می‌کنیم و مطالعاتی در این زمینه انجام شده و به دلیل گسل‌خیز بودن شهر تهران می‌توان گاز را از تهران حذف کرد. البته باید ابعاد مختلف این موضوع بررسی شود تا ببینیم کار چگونه پیش می‌رود. با این وضع موجود که داریم، مصرف بیش از حد انرژی در کشور است. نصیری با بیان اینکه برخی سوال می‌کنند که شاید علت کمبود گاز صادر کردن آن است خب ما قبلا هم گاز را صادر می‌کردیم، اظهار کرد: گاز مازادی که وجود داشت صادر می‌شد . ما باید تصمیم بگیریم که مصرف انرژی را بهینه کنیم.