تحریک گسل‌ها با برداشت آب‌های زیرزمینی
آنگونه که رییس مرکز پیش‌بینی زلزله گفته، مطالعات نشان می‌دهد، به احتمال زیاد زلزله ملارد به دلیل تحریک گسل به علت برداشت آب‌های زیر زمینی رخ داده است و آن زلزله موجب تغییرات تنش در منطقه شده است. گسل ملارد در مجاورت گسل شمال تهران واقع شده است. به گفته او 2 میلیون نفر روی خطرناک‌ترین گسل پایتخت مستقر شده و زندگی می‌کنند. مهدی زارع، رییس مرکز پیش‌بینی زلزله در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در این باره گفت: استقرار جمعیتی بیش از ۲ میلیون نفر روی گسل تهران بسیار خطرناک است و عمدتاً در۵۰ سال گذشته این اتفاق رخ داده است و دولت‌ها می‌توانستند مقرراتی را اعمال کنند تا تمرکز جمعیتی در شمال و حاشیه تهران کمتر باشد و جمعیت میلیونی بیش از ۵ میلیون نفر در این منطقه مستقر نشود.
برخی از کارشناسان می‌گویند، در ژاپن نیز تمرکز جمعیتی در مناطق پرخطر صورت گرفته است، باید پاسخ بدهیم که این کشور به اندازه ما دارای زمین نیست و از تکنولوژی‌ها و هزینه‌های بسیار زیاد برای بالا بردن تاب آوری در برابر زلزله استفاده می‌کنند این در حالی است که در کشورهایی مانند ایران و ترکیه آن اقداماتی که در ژاپن برای ایمنی صورت می‌گیرد رخ نمی‌دهد و هزینه کافی نمی‌شود. زارع در گفت‌وگو با فارس، در پاسخ به اینکه در حاشیه تهران خطری احساس می‌شود؟ اظهار کرد: ما در استان تهران و دشت‌های اطراف مانند منطقه ملارد، شهریار، شهر ری و ورامین جمعیتی در حال سکونتی داریم که در این دو سه دهه اخیر حدود ۵۰ کیلومترمکعب آب از زمین از دشت‌های غرب استان استخراج کرده‌اند، وقتی جمعیتی را هدایت می‌کنند و آب‌های سطحی پاسخگوی آن نیست به سراغ آب‌های زیرزمینی می‌روند. ایران سرزمینی خشک و لرزه‌خیز است، زمین‌لرزه‌های تاریخی و باستانی در تمدن ایران نیز رخ داده است اما در ۷۰ سال اخیر بشر مدرن، دست‌درازی‌هایی در طبیعت داشته و دولت‌ها نیز به این مساله مداخلات اشتباهی داشته‌اند. او با اشاره به احداث شهر پرند در۳۰ کیلومتر پایتخت در تهران، با هدف ایجاد پایتخت اداری و مدرن در نزدیکی شهر تهران مانند شهر کوالالامپور مالزی گفت: اما می‌بینیم که وزارتخانه‌ها به این شهر جدید منتقل نشدند و امروز پرند یکی از شهرهای استان تهران به شمار می‌رود و آب لوله‌کشی از غرب تهران به این شهر منتقل می‌شود. از سویی دیگر، در نزدیکی پرند گسل رباط‌کریم وجود دارد که از شمال فرودگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) و از شهر رباط‌کریم عبور می‌کند، گسلی هم به نام پرند از شهر جدید پرند عبور می‌کند.
نگران فرونشست‌های تهران هستیم
رییس مرکز پیش‌بینی زلزله در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با بیان اینکه استقرار جمعیتی و نوع کاربری‌های بشر با زمین در سرزمین ما بسیار مداخله جویانه، ناپایدار و با اعمال تغییرات بدون حد و مرز بوده است، اظهار کرد: در دشت خوی با سد‌سازی و ساخت ۲۷ سد در سرشاخه‌های دریاچه ارومیه، این دریاچه خشک شد، این در حالی است که این تغییرات تنها در ۲۵ سال به وقوع پیوسته است. او افزود: در۳۰ سال گذشته در دشت خوی ۹ میلیارد متر معکب آب از زیر زمین استخراج شده است. نوع استفاده از زمین نسنجیده بوده و ریتم زلزله‌ها را به هم ریخته است، بحث این نیست که زلزله خوی به دلیل استخراج آب یا خشک شدن دریاچه ارومیه رخ داده، خوی زلزله خیز بوده و خواهد بود و دلیلش وجود گسل‌های فعال است، اما لرزه خیزی با زلزله‌های شدید می‌توانست در زمان‌های دیرتری رخ دهد. وقتی مداخله در طبیعت صورت می‌گیرد ریتم‌های طبیعی را به هم ریخته‌اید. در تهران فرونشست‌های شهریار، ملارد، ورامین و پیشوا بسیار نگران‌کننده است و تحریک گسل‌ها به وسیله استخراج این حجم از آب و ادامه آن می‌تواند خطرناک باشد.
زارع اظهار کرد: اگر در ۲۰ سال پیش در جاده سمنان حرکت می‌کردید شهرک کوچکی به نام پاکدشت می‌دیدید و جای محدودی بود که امروز شهرستانی با یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر جمعیت است و یک تمرکز جمعیتی مهم ایجاد کردید، آنجا محل ابتدای مخروط افکنه رودخانه جاجرود است. آن مخروط افکنه و دشت ورامین مساله جدی فرونشست دارند و با آن روبرو هستند که اینها مسائلی جدی است و باید برای مقابله با آن تمهیداتی اندیشه شود. باید تأکید کنم اگر روال اشتباه تداوم مهاجرت به استان تهران ادامه پیدا کند ۱۰ سال دیگر به مراتب با مشکلات بزرگ‌تری روبرو خواهیم بود.
تحریک گسل ملارد با برداشت آب‌های زیرزمینی
او در پاسخ به اینکه با توجه به جدی بودن فرونشست‌ها در تهران، وضعیت گسل‌های این کلان‌شهر و حاشیه‌های آن را چگونه می‌بینید؟ اظهار کرد: گسل‌های اطراف ملارد و غرب تهران علاوه بر گسل‌های دیگر تهران می‌توانند زلزله نسبتاً شدیدی ایجاد کنند اما اتفاقی که در آن منطقه می‌افتد، کما اینکه در زلزله سال ۱۳۹۶ در زلزله ملارد به وقوع پیوست، شاید مهم‌تر باشد، در حدود ۶ سالی که از آن زلزله ملارد گذشته است، تداوم برداشت آب در منطقه ملارد را شاهد بوده‌ایم و اینها باعث تداوم تغییرات تنش و تحریک بیشتر گسل‌های منطقه می‌شود. او افزود: ما براساس پژوهشی که داشته‌ایم در منطقه ملارد به این موضوع رسیده‌ایم که به احتمال زیاد زلزله ملارد به دلیل تحریک گسل به علت برداشت آب‌های زیر زمینی رخ داده است و آن زلزله موجب تغییرات تنش در منطقه شده، گسل ملارد در مجاورت گسل شمال تهران واقع شده است. باید از ۱۷ بهمن ماه سال ۱۴۰۱ در ترکیه درس بگیریم که حرکت یک گسل موجب گسیخته شدن گسل دوم شد و فاجعه خسارت‌های زلزله اول بیشتر هم شد.
سرنوشت بافت فرسوده پس از زلزله
رییس مرکز پیش‌بینی زلزله در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در پاسخ به اینکه آیا از نظر شما می‌تواند بافت فرسوده تهران را پاشنه آشیل این کلان‌شهر نامید؟ گفت: باید تأکید کنم بافت فرسوده حتی بدون رخداد زمین لرزه پاشنه آشیل تهران است، چرا که در بافت فرسوده می‌تواند اتفاقاتی مانند پلاسکو در دی ماه ۱۳۹۵ رخ دهد. ما مناطقی در تهران مانند بازار داریم که مطالعات نشان می‌دهد که روزانه بین ساعت ۹ تا ۱۴ جمعیتی بین ۱.۵ تا ۳.۵ میلیون نفر در بازار گردش و فعالیت می‌کنند. او افزود: یکی از پرتراکم‌ترین مناطق تهران، بازار به شمار می‌رود و اینکه حادثه زلزله چه زمانی رخ دهد شاید بد نباشد به زلزله دوم ترکیه که ساعت ۱۳.۲۴ دقیقه عصر رخ دهد اشاره‌ای کنیم. برخی اوقات ممکن است زلزله‌ها در ساعاتی غیر از شب رخ دهد و کانون زلزله همجوار محل‌هایی باشد که بسیارآسیب‌پذیرترند. زارع اظهار کرد: بنابراین بافت‌های فرسوده و تراکم جمعیت و گردش جمعیت در پهنای فرسوده می‌توانند به مراتب اتفاقات بعدی را برای ما بدتر کنند، راه چاره این است که با یک نگاه علمی و مرحله‌ای دست به اقداماتی بزنیم تا به تدریج میزان ریسک را در تهران کاهش دهیم، با این اقدام می‌توانیم مانع ایجاد ریسک‌های جدید در تهران نیز شویم.بنابراین با این مجموعه عملکردها باید مانع اعطای مجوز برای احداث آسمانخراش‌های چند طبقه در مناطق بسیار پرتراکم در بافت‌های فرسوده بشویم.
