وزراء در صف برکناری
تعادل | فرشته فریادرس|
کدامیک از وزرا با پاستور خداحافظی می‌کنند؟ منابع آگاه از لیستی می‌گویند که حال دیگر نه در جیب رییسی، که روی میز او خودنمایی می‌کند. رییس دولتی که تمایلی به تغییر نداشت، گویا ضرورت تغییر را حس کرده و حالا در عمر ۲۰ ماهه دولتش ۶ تغییر کلیدی رقم خورده است؛ از استعفای وزرای کار، راه و شهرسازی و آموزش و پرورش بگیر تا دستور به برکناری وزیر جهاد کشاورزی و روسای بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه. منتقدان می‌گویند: رییس دولت دیگر منتظر نمی‌ماند و خود نامه برکناری چند نفر در یکروز را امضاء می‌کند؛ تغییراتی که حتی گفته می‌شود، طی روزهای آینده هم ادامه‌دار است.
گمانه‌زنی‌ها نیز حکایت از برکناری وزرای صمت، اقتصاد و ورزش از سوی رییسی دارد. به نظر می‌رسد، رییسی عزمش را بر ترمیم کابینه جزم کرده است؛ چراکه او به خوبی می‌داند، فرصت چندانی برای تصمیم‌گیری ندارد؛ یا باید تن به تغییر دهد یا نگران پروژه احتمالی کنار رفتن خود باشد.
روایتی از عمر 20 ماهه دولت رییسی
شرایط نابسامان اقتصاد، موج جدیدی از انتقادات علیه کابینه دولت سیزدهم به راه انداخته است. اما انتقاد از کابینه از همان روزی آغاز شد که لیست پیشنهادی راهی پارلمان شد. لیستی که حتی طیف اصولگرای نزدیک به دولت را هم شوکه کرد. نه خبری از تخصص بود ونه تجربه. حضور محسوس امام صادقی‌ها و چهره‌های نزدیک به احمدی‌نژاد در لیست پیشنهادی در کنار برخی یارگیری‌ها از مجلس موجب شد تا دولت رییسی از همان روزهای آغاز به کار خود زیر ذره بین منتقدان قرار بگیرد و نخستین انتقادات از عملکرد وزرا هم از همین مجلس کلید خورد و دامنه آن روز به روز گسترده شد.
رییسی اما در این یکسال واندی که هدایت قوه مجریه را به دست گرفته، نشان داد که تمایلی به تغییر ندارد؛ اگرچه برخی این رفتار را ناشی از جبر سیاسی برآمده از حاکمیت یکدست دانستند، که او را وامدار یک طیف یا جریان خاصی کرده است.
اما «افت شدید ارزش پول ملی، تورم افسارگسیخته، افزایش نرخ دلار، طلا، مسکن و خودرو و رکود حاکم بر کسب وکارها و..» از یکسو و ناامیدی و ترس مردم از آینده مبهم اقتصاد ایران، نگرانی‌ها را دوچندان کرده؛ شرایطی که دیگر قابل اغماض نیست و نه تنها صدای منتقدان را درآورده، بلکه واکنش خودی‌ها را نیز به دنبال داشته است.
حال انتقادات به عملکرد دولت رییسی دیگر چپ و راست نمی‌شناسد و منتقدان از هر طیف و با هر گرایش سیاسی از لزوم تغییر می‌گویند. برخی خواهان ترمیم یا تغییر تیم اقتصادی کابینه هستند و عده‌ای دیگر اما پا را فراتر گذاشته و استعفای دولت را گزینه راهگشا برای برون‌رفت از بن‌بست فعلی می‌دانند.
در این میان مجلس هم همچنان پشت سد هیات رییسه در حمایت از کابینه توان استیضاح ندارد. به گفته برخی نمایندگان، مجلس اصولگرا، تلاشی برای استیضاح وزرا ندارد و هر تلاشی برای استیضاح وزرا با سد هیات رییسه مواجه می‌شود. در غیر این صورت تا به امروز لیست خروجی‌های کابینه بسیار افزون‌تر از تعداد فعلی می‌شد و چهره‌هایی چون فاطمی امین (وزیر صمت)، عیسی زارع‌پور (وزیر ارتباطات)، خاندوزی (وزیر اقتصاد) و... از قطار کابینه پیاده شده بودند.
وزرایی که با پاستور خداحافظی کردند
اگر دولت احمدی‌نژاد را رکورددار استیضاح وزرا (والبته با 4 استعفا در زمان ریاستش) بدانیم، بدون شک دولت حسن روحانی رکورددار استعفای وزرا است، چراکه در طول ۸ سال ریاست او بر قوه مجریه ۸ وزیر استعفا دادند. در دولت رییسی نیز تاکنون شاهد ۳ استعفا بوده‌ایم؛ وزرایی که انتقاد به عملکردشان به گونه‌ای بود که علاوه بر اعتراض منتقدان، صدای نمایندگان مجلس را هم درآورده بود وخواهان استیضاح‌شان بودند. از همین رو، «رستم قاسمی، یوسف نوری و حجت‌الله عبدالملکی» پیش از آنکه مهر استیضاح یا برکناری بر کارنامه شان بخورد، تصمیم به ترک وزارتخانه متبوع خود گرفتند.
عبدالملکی به دلیل اعتراضات بازنشستگان و انتصابات فامیلی در وزارت کار در خرداد ۱۴۰۱ از سمت خود استعفا وآنرا در توییتر فیلتر شده اعلام کرد. ماجرای استعفای رستم قاسمی، اما کمی متفاوت بود؛ در روزهایی که او سکان وزارت راه را در دست داشت، دولت با پیامدهای وعده ساخت ۴ میلیون مسکن در چهار سال دست و پنجه نرم می‌کرد. وعده‌ای که از همان ابتدا، کارشناسان از عملی نشدن آن سخن می‌گفتند. در نهایت، ابراهیم رییسی در پی تشدید بیماری رستم قاسمی و ناآشنایی او با وزارت راه و شهرسازی دست به این تغییر او زد و مهرداد بذرپاش چهره نزدیک به قالیباف جایگزینش شد. «یوسف نوری» هم که به دلیل تعطیلی‌های پی در پی مدارس و نیز مسمومیت مدارس دخترانه که رنگ و بوی امنیتی پیدا کرده بود، به دلیل تاخیر در پرداخت حقوق معلمان زیر تیغ انتقاد بود، پیش ازبرکناری توسط رییس‌جمهور از سمت خود کنار رفت.
اگرچه این سه وزیر با نامه استعفا از پاستور خارج شدند، اما بنا به روایت‌ها، استعفا در واقع پیش دستی آنها برای جلوگیری از عزل و برکناری و البته استیضاح از سوی مجلس بوده است؛ اتفاقی که البته در مورد «مسعود میرکاظمی» و«جواد ساداتی نژاد» نیفتاد و هر دو با حکم رییسی از کار برکنار شدند. ساداتی نژاد، وزیر جهاد کشاورزی که از طرفداران پر و پاقرص حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی بود، هنگامی که پیش‌بینی‌هایش با آثار حذف ارز ترجیحی همخوانی نداشت؛ خیلی بی‌سرو صدا از کابینه دولت کنار گذاشته شد.
به نظر می‌رسد، میرکاظمی هم به دلیل پیروی نکردن از دستورات وناهماهنگی با کابینه از سازمان برنامه کنار گذاشته شد. پیشتر «علی صالح‌آبادی» هم که ریاست کل بانک مرکزی را برعهده داشت، به دلیل ثبت رکوردهای تاریخی نرخ دلار، مورد غضب دولت قرار گرفت و در نهایت دولت به این جمع‌بندی رسید تا با برکناری او «محمدرضا فرزین» چهره نزدیک به مخبر را جایگزین او کند. مقایسه عملکرد دوساله اول دولت از دولت پنجم هاشمی‌رفسنجانی تا به دولت سیزدهم ابراهیم رییسی نشان می‌دهد، کابینه ابراهیم رییسی رکورددار بیشترین تغییرات درعمر 20 ماهه خود است.
تغییرات روی دور تند
حال گویا رییسی ضرورت تغییر را حس کرده و تغییرات در دولت او روی دور تند افتاده است. تغییراتی که حتی گفته می‌شود طی روزهای آینده هم ادامه‌دار است. البته برخی در واکنش به فرآیند تغییر در دولت سیزدهم معتقدند: «دولت وزرای موردنظرش را به سمت استعفای اجباری هدایت می‌کند تا تبعات رسانه‌ای کمتری متوجه دولت شود.»
با این‌همه حال روایت‌ها از سوی رسانه‌های نزدیک به دولت، حکایت از آن دارد که لیست تغییرات در دولت بلندتر است و رییسی طی روزهای آینده برخی دیگر از اعضای کابینه را تغییر خواهد داد. آنگونه که «تسنیم» از رسانه‌های حامی دولت سیزدهم خبر داده، گمانه‌زنی‌هایی درباره تغییر ۲ وزیر دیگر در روزهای آینده در کابینه دولت مطرح شده است. بنا به ادعای این رسانه تغییرات بازهم قرار است در تیم اقتصادی دولت صورت گیرد.
اگر ادعای این رسانه صحت داشته باشد برخی چهره‌ها چون «احسان خاندوزی» و «رضا فاطمی امین» را می‌توان در لیست گمانه‌زنی‌ها قرار داد. تسنیم به نقل از برخی منابعش حتی مدعی شده، که احتمال جابه‌جایی وزیر یکی از وزارتخانههای غیراقتصادی دولت نیز طی هفته‌های آینده وجود دارد. این وزیر بنا به شرایط جسمی، از رییس‌جمهور خواسته است که درباره ادامه فعالیت او تصمیم بگیرد. اگر ادعای این رسانه مبتنی بر واقعیت باشد می‌تواند «حمید سجادی» وزیر ورزش را در لیست تغییرات گنجاند. یازدهم فروردین ماه نیز برخی از رسانه‌ها در شبکه‌های اجتماعی شایعه استعفای وزیر ورزش را مطرح کردند که این خبر سر و صدای زیادی ایجاد کرد. اما چندی نگذشت که مدیر روابط عمومی این وزارتخانه با انتشار توییتی شایعه استعفای وزیر ورزش را تکذیب کرد.
وزیر صمت در آستانه برکناری؟
با گذشت 20 ماه از تشکیل کابینه ابراهیم رییسی کدام وزیر قرار است با پاستور خداحافظی کند؟ خبرگزاری تسنیم در مطلبی با عنوان «وزیر صمت، گزینه بعدی تغییر؟» نوشته است: «عزم جدی دولت سیزدهم برای تقویب کارآمدی و حل چالش‌ها به ویژه در حوزه مهار تورم و رشد تولید، انتظار برای تغییر وزیر صمت را به دلیل بروز برخی ناکارآمدی‌ها به ویژه در حوزه خودرو بیش از پیش ایجاد کرده.
حال و در شرایطی که تغییر مدیران در راستای تقویت کارآمدی و حذف برخی کاستی‌ها بدون تعارفات در حال انجام است، به نظر می‌رسد، درباره مدیریت عالی یکی از مهم‌ترین وزارتخانههای اقتصادی یعنی وزارت صمت که اتفاقاً چالش‌های قابل توجهی هم برای دولت و هم شخص رییس‌جمهور ایجاد کرده، احتمالا تصمیم‌گیری شود تا شاهد اصلاح برخی رویه‌ها و بهبود وضعیت خودرو باشیم. مساله خودرو به تنهایی چالش‌های مهمی ایجاد کرده و به نظر می‌رسد تغییر وزیر صمت که پیش از این هم به همین دلیل در مجلس استیضاح شد، می‌تواند بخشی از مشکلات را حل و فصل و اعتماد مردم را به مدیریت دولت در این بخش برگرداند. بروز برخی مشکلات و چالش‌ها در دیگر حوزه‌های تحت مدیریت وزیر صمت از جمله «بازار لوازم خانگی و فولاد و مس» ضرورت این تغییر را جدی‌تر می‌کند و چه بسا این تغییر نسبت به جابه‌جایی وزرای جهاد کشاورزی و آموزش و پرورش هم اولویت داشت.»
البته سپهر خلجی رییس شورای اطلاع‌رسانی دولت گمانه‌زنی‌ها درباره تغییر صمت به علت نابسامانی بازار خودرو را نادرست توصیف کرد و در توییتر نوشت: «گمانه‌زنی‌ها درباره اراده دولت برای تغییر وزیر صمت به علت نابسامانی بازار خودرو نادرست است؛ زیرا آنچه موجب این نابسامانی است خارج از صمت رقم خورده است.»
لطف‌الله سیاهکلی عضو کمیسیون صنایع مجلس هم در واکنش به خبر تغییر وزیر صمت در اظهاراتی گفته است: «به نظر می‌رسد دولت می‌خواهد با کوچک کردن وزارت صمت و ایجاد سازمان بازرگانی صندلی وزارت را برای فاطمی امین حفظ کند؛ این در حالی است که قبض و بسط وزارتخانه‌ها نباید با هدف نگه داشتن افراد تعریف شود.» او تاکید کرده: «استیضاح وزیر صمت به مهار تورم بازار خودرو کمک می‌کند؛ چراکه واردات خودرو قانون شده و فقط نیازمند یک مدیر شایسته است که بتواند آن را اجرا کند؛ سال گذشته 3 میلیارد دلار برای واردات خودرو ارز تخصیص داده شد که یک میلیارد دلار آن را پرداخت کردند، پس واردات مشکل قانونی و بودجه‌ای ندارد.»
رشیدی کوچی نماینده مجلس هم در واکنش به حضور فاطمی‌امین در صدا وسیما در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: «هرگاه بحث استیضاح وزیر صمت جدی شد، صدا و سیما به کمکش آمد و البته خواسته‌های ملت مورد توجه وزیر قرار گرفت.» در ادامه توییت او آمده است: «آقای وزیر همانطور که با یک آیین‌نامه ضعیف واردات خودروهای نو را به خاک وخون کشیدید، مطمئنم برای خودروهای کارکرده نیز امیدو نفع مردم را به پای مافیای خودرو سر خواهید برید.»
فاطمی‌امین، وزیر صمت اخیرا در گفت‌وگوی ویژه خبری گفته بود: «دیروز مصوبه‌ای از مراجع حاکمیتی گرفتیم که مانع واردات خودرو را برطرف کرد. از طرفی واردات خودروهای کار کرده نیز در دستور کار ما قرار دارد. واردات خودروهای نو و کارکرده باعث می‌شود بازار به تعادل برسد.»
واکنش‌ها به تغییرات کابینه
با این حال، واکنش‌ها به تغییرات در دولت رییسی متفاوت است. برخی منتقدان می‌گویند: تیم اصلی تصمیم‌گیر در دولت رییسی همچنان دست نخورده و تغییرات اصلی باید در آن حلقه صورت گیرد. برخی هم بر این باورند که رییسی برای پیشبرد امور چاره‌ای جز تغییر ندارد، اما مهم‌تر از تغییر آن است که افراد جایگزین شده کارآمدی و تخصص بیشتری نسبت به افراد برکنار شده داشته باشند. غلامعلی رجایی چهره اصلاح‌طلب از تغییرات در دولت استقبال می‌کند، اما می‌گوید: «رییسی متوجه شده که دولت ضعیف است، اما برای تغییرات وزرا تدریجی عمل می‌کند، البته تاکتیک‌شان کناره‌گیری است تا حرمت افراد حفظ شود. او می‌افزاید: «آقای رییسی انتخاب‌هایش در همین حدود دانشگاه امام صادق خواهد بود؛ بنابراین هیچ‌وقت باقری کنی یا امیرعبداللهیان را کنار نمی‌گذارند تا شخصی مثل ظریف را جایگزین کنند. از این رو، امید زیادی به این تغییرات نیست.» به گفته این فعال سیاسی، «دولت‌های همسو با مجلس سعی می‌کنند تضاد‌های‌شان را علنی نکنند. در شورای شهر هم همینطور است و سعی می‌کنند انتقاد‌ها را در جلسات خصوصی مطرح کنند و رسانه‌ای نشود. رییسی نیز هرچقدر جلوتر برود متوجه نیاز به تغییر می‌شود.»
محسن مهرعلیزاده فعال سیاسی اصلاح‌طلب هم در توییتی به اشاره به تغییرات اخیر کابینه نوشت: «جناب رییسی حتی اگر 6 بار همه اعضای دولت قوی و مردمی عوض شوند، اتفاق مثبتی نخواهدافتاد. رشد تولید، مهار تورم و خارج شدن مردم ازاین وضعیت فلاکت بار، راه‌حل علمی و آکادمیک دارد که شما فاقد آن هستید! بیش ازاین بر زخمِ روح و روانِ مردم نیشتر نزنید! خودتان بایدعوض شوید!» پیشتر محمد مهاجری فعال سیاسی اصولگرا هم گفته بود: «دولت اگر بخواهد اندیشه خود را تغییر دهد؛ به‌طور یقین بالای ٩٠ درصد وزرای فعلی باید تغییر کنند.» به نظر می‌رسد، فرصت رییسی برای تصمیم‌گیری زیاد نیست یا باید تن به تغییر دهد یا نگران پروژه احتمالی کنار رفتن خود باشد.
