عادی‌سازی موضوعات غیرعادی

مرتضی افقه

بحرانی که این روزها در فضای عمومی کشور از آن با عنوان شاسی‌بلند گیت معروف شده است، حاوی نکات بسیار مهمی است که لازم است از منظر تحلیلی بررسی شود. در شرایطی که مردم ایران با مشکلات معیشتی بزرگی روبه‌رو هستند و برای تهیه اقلام اساسی خود هم مشکل دارند، خبر رسید که وزیر صمت برای فرار از استیضاح 70 خودروی شاسی‌بلند برخلاف قانون به صورت تحویل فوری در اختیار آنها قرار داده است. اصل این خبر به اندازه کافی، حاشیه‌ساز است، اما موضوع زمانی عجیب‌تر شد که یکی از نمایندگان توجه به این نوع مفاسد را گدابازی برشمرد و اعلام کرد اساسا اهمیتی ندارد که یک چنین رفتار غیرقانونی به وقوع پیوسته است.

این اظهارات زمانی عجیب‌تر به نظر می‌رسد که این افراد و جریانات خود را پاکدست و ساده‌زیست معرفی می‌کنند. در مرحله بعد هم نمایندگانی که خود را گرفتار انتقادات تندی می‌دیدند، اعلام کردند این روند توزیع خودروهای غیرقانونی تنها مختص مجلس نیست و شامل بسیاری از دستگاه‌های دولتی هم می‌شود! وقتی دانشجویان و علاقه‌مندان علم اقتصاد از ما طرح پرسش می‌کنند که چرا زمینه‌های توسعه در کشور محقق نمی‌شود، همواره به مواردی اشاره می‌کنیم که فساد و روابط خارج از محدوده در راس آنها قرار دارد. اساسا ارتباط میان توسعه و قانون‌گرایی و شفاف‌سازی یک ارتباط تنگاتنگ است. یکی از موضوعاتی که می‌توان آن را به عنوان مانع اصلی توسعه و پیشرفت کشور در نظر گرفت، باز بودن فضا برای فساد افرادی است که سوداگری را در دستور کار قرار داده‌اند. متاسفانه دقت کافی برای انتخاب و انتصاب و گزینش افراد هم نمی‌شود. به خصوص افرادی که دسترسی خاص به قدرت دارند.

نماینده‌های مجلس یکی از این حوزه‌های سرنوشت‌ساز است که شفاف‌سازی و تخصص‌گرایی و شایسته‌سالاری در خصوص آن ضروری است. زمانی که بررسی صلاحیت‌ها در ایران محدود به برخی موضوعات حاشیه‌ای و بی‌فایده شود و تخصص و شفافیت مورد توجه قرار نگیرد، طبیعی است که وضعیت اقتصادی ایران اینگونه باشد. من بارها از شورای نگهبان انتقاد کرده‌ام که روند احزار صلاحیت‌ها را به یک سری موارد ظاهری و سطحی محدود کرده است. فضا به اندازه‌ای مبهم شده که افراد سوداگر به راحتی می‌توانند خود را به جایگاه‌های رفیع قدرت برسانند و به بیت‌المال دست‌درازی کنند. دایره اختیارات قانونی نمایندگان مجلس به اندازه‌ای وسیع است که می‌توانند در سرنوشت مدیران اجرایی شامل استانداران، مسوولان اقتصادی، مدیران کل و... هم تاثیرگذار باشند.

این دایره فراگیر قدرت اگر همراه با تخصص و نظارت کافی نباشد، می‌تواند فجایعی از نوع شاسی‌بلند گیت بیافریند. طبیعی است وقتی سوداگران با استفاده از رابطه و پول بتوانند به جایگاه‌های مهم برسند، طبیعی است که جایگاه‌های تاثیرگذار را هم تحت‌الشعاع نگاه سوداگرانه خود قرار می‌دهند. همه این موارد باعث شده تا زمینه فساد برای افرادی که دسترسی به قدرت دارند فراهم شود. امیدوارم این گزاره‌ها عادی نشود. معتقدم بدترین اتفاق این است که امور غیرعادی، عادی شود. وقتی نماینده‌ای مصاحبه می‌کند و می‌گوید، توجه به فساد رخ داده در مجلس، گدابازی است! عادی‌سازی امور غیرعادی است. اینکه وزیری برای فرار از استیضاح به 70 نماینده امتیاز غیرعادی بدهد، فساد خطرناک است. در واقع وزیر صمت تلاش کرده تا ساختار مجلس را آلوده سازد و این امر یک وضعیت خطرناک و غیرعادی است. به‌طور طبیعی فساد، مستقیما پروژه توسعه و رشد کشورها را به تاخیر می‌اندازد. ایران هم اگر دورنمایی از پیشرفت را می‌خواهد باید به این روند مفسده‌انگیز پایان دهد موضوع زمانی بحرانی‌تر می‌شود که بدانیم، هنوز اراده جدی برای مقابله با این مشکلات وجود ندارد. چند ماه بعد قرار است انتخابات مجلس دوازدهم آغاز شود.

از همین امروز می‌توان پیش‌بینی کرد که متولیان امر به جای نظارت‌های تخصصی، احراز صلاحیت‌ها را در خصوص برخی امور سطحی و ظاهری اعمال خواهند کرد. در یک چنین شرایطی، مجالس ایران در قالب اصلی خود قرار نمی‌گیرند و نمی‌توانند به بهبود وضعیت اقتصادی و راهبردی کشور کمک کنند.‌ ای کاش یک چنین رسوایی‌هایی، توجه افکار عمومی و مسوولان را متوجه این اصل اساسی کند که تخصص، شفاف‌سازی، علم‌محوری و... مهم‌ترین گزاره‌ها برای رسیدن به ساختار باثبات و تاثیرگذار است.