ناامیدی از رشد اقتصاد دیجیتال
فعالان بازار اقتصاد دیجیتال و برخی از حاضران در همایش اقتصاد هوشمند و توسعه ملی باور دارند سرمایه‌گذاری ایران در حوزه اقتصاد هوشمند به حدی نیست که در سال‌های آینده بتوان امیدی به توسعه این بخش در اقتصاد کشور داشت. با وجود این آیا سهم ۱۰ درصدی اقتصاد دیجیتال در کشور که وزیر ارتباطات به دنبال آن است تا چه اندازه مطلوب و ممکن است؟
بحران همه‌گیری کرونا، تاثیرات عمیقی بر مردم سراسر دنیا داشته است و خیلی از این تاثیرات آسیب‌زا هنوز مشخص و آشکار نشده‌اند. این روزها همه شهروندان جهان، در حال صحبت درباره بحران‌های اقتصادی هستند. بی‌شک فضایی مشابه شرایط حاضر، پیش از این هرگز دیده نشد بود. بحرانی که سبب افزایش شدید نرخ بیکاری بعد از تعطیلی‌ها شده و می‌توان گفت اقتصاد جهان را با خطر نابودی مواجه کرده است. اقتصاد برای یافتن راه‌حل مداوم و پایدار برای مشکلات، بیشتر از هر زمان دیگری به نوآوری وابسته است و یک راه‌حل ممکن برای بحران اقتصادی فعلی، تقویت اقتصاد دیجیتال است. ما شاهد بوده‌ایم که چگونه راه‌حل‌هایی مانند استفاده از اپلیکیشن زوم در تشکیل کنفرانس‌های تصویری، در دوران همه‌گیری کووید ۱۹ به سرعت افزایش پیدا کرده است.
چنین راه‌حل‌هایی در حمایت از بازیگران اقتصادی مانند صاحبان مشاغل و مصرف‌کنندگان بسیار پراهمیت است. ابزارهای دیجیتالی به حفظ بقای بسیاری از مشاغل کمک می‌کنند و همچنین امکان شکل‌گیری همکاری‌های لازم را برای رفع موانع اقتصادی در این اوقات دشوار، فراهم می‌سازد. بسیاری از ما آینده را به‌گونه‌ای تصور می‌کنیم که در آن روبات‌ها مسوولیت وظایف و ارتباطات اساسی را بر عهده گرفته، زندگی ما را آسان‌تر کرده و اقتصاد کارآمدتری را ایجاد می‌کنند. کووید ۱۹ ممکن است نقش یک کاتالیزور (عامل فعال‌کننده) را برای انتقال ما به دوران اقتصاد دیجیتال ایفا کند و روزبه‌روز بیشتر آشکار می‌شود که راه برگشتی به عقب وجود ندارد.
راه رفع مشکل، تا حدود زیادی در دست مبتکرانی است که می‌توانند یک اکوسیستم دیجیتالی ایجاد کنند و فراتر از حد و مرزهای اقتصاد فیزیکی، فرصت‌های بی‌شماری را برای مردم فرآهم می‌کند. اگرچه واقعیت این است که در زمان دشواری قرار گرفته‌ایم، اما انسان‌ها ثابت کردهاند که هرچقدر همزمان سخت و چالش‌برانگیز باشد، برای یافتن کارآمدترین راه‌حل‌ها برای مشکلات، سازگار می‌شوند و این همان هسته اصلی نوآوری است.
هدف‌گذاری برای رسیدن به سهم 10 درصدی اقتصاد دیجیتال در GDP
در این میان وزارت ارتباطات ایران اعلام کرده که می‌خواهد تا پایان دولت سیزدهم سهم اقتصاد دیجیتال در GDP کشور به ۱۰ درصد برسد، سهمی که هم‌اکنون ۷.۲ درصد است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۳۰ همچنان بخش اعظم اقتصاد جهان را بخش سنتی آن تشکیل داده اما ارزش خلق‌شده در بخش اقتصاد هوشمند رشد چشم‌گیری خواهد داشت و از ۳.۶ تریلیون دلار به ۱۸.۸ تریلیون دلار خواهد رسید. علی عبدالهی، مدیرعامل شرکت ملی انفورماتیک در این رابطه هشدار داد باید ذهنیت‌ها را در این حوزه تغییر دهیم: «وقتی از پارادایم اقتصاد هوشمند صحبت می‌کنیم یعنی همه عرصه‌های خصوصی و عمومی بشری دستخوش تحول شده است، در نتیجه ذهنیت‌های‌مان باید تغییر پیدا کند.»
او در مورد وضعیت ایران در حوزه هوش مصنوعی داده‌های نگران‌کننده‌ای ارایه داد و گفت: «در شاخص آمادگی هوش مصنوعی در جهان رتبه ۷۵ را داریم. باید خیلی سریع سرمایه‌گذاری در این حوزه را شروع کنیم. اگر از همین امروز سالانه یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کنیم می‌توانیم در سال‌های آینده در اقتصاد هوشمند جهان نقش ایفا کنیم. با مسیر فعلی‌ای که طی می‌کنیم این اتفاق نمی‌افتد. در سال ۲۰۲۲ امریکا ۴۷ میلیارد دلار در این حوزه هزینه کرده است.» مدیرعامل این شرکت زیرمجموعه بانک مرکزی ادامه داد: «ما الان درگیر بستن شبکه‌های اجتماعی و فیلترینگ هستیم. یادمان باشد پنج سال دیگر نمی‌شود جلوی چنین تکنولوژی‌ها را گرفت.»
تکلیف را مشخص کنید
علی فیاض‌بخش، مدیرعامل یک شرکت سرمایه‌گذاری نیز در نخستین همایش ملی اقتصاد هوشمند و توسعه ملی آمارهایی در مورد سهم اقتصاد دیجیتال از اقتصاد ارایه داد و گفت: «در دنیا حدود ۱۵.۵ درصد GDP سهم اقتصاد دیجیتال است. در چین حدود ۳۰ درصد و امریکا ۲۱.۶ درصد اقتصاد، سهم این بخش است. رشد این بخش در GDP دنیا دو و نیم برابر سایر بخش‌ها است. سهم اقتصاد دیجیتال در امارات ۹.۷ درصد است و می‌خواهند ظرف ۱۰ سال دو برابرش کنند.
ما در ۱۴۰۱ به ۷.۲ درصد رسیدیم و هدف‌گذاری دولت ۱۰ درصد تا پایان دولت است.» آنطور که آمارها نشان می‌دهد شرکت‌های فعال در حوزه اقتصاد دیجیتال عموما ارزش بالاتری دارند. فیاض‌بخش گفت: «از بین ۷ هزار و ۳۱۵ شرکت پر ارزش دنیا که مجموعا ۸۸ هزار میلیارد دلار ارزش دارند (به‌طور متوسط ۱۲ میلیارد دلار) حدود ۱۹ هزار میلیارد دلار آن از ۹۰۸ شرکت تکنولوژی‌محور می‌آید. این شرکت‌ها به‌طور متوسط ۲۱ میلیارد دلار حجم بازار دارند یعنی این شرکت‌ها معمولا ۷۰ تا ۶۵ در مقایسه با شرکت‌های دیگر حجم بازار بالاتری دارند.» او از سیاست‌های حاکمیت در این حوزه نیز انتقاد کرد: «خیلی مهم است زاویه حکمران به این موضوع (حکمرانی اقتصاد دیجیتال) روشن شود. در ایران ملغمه‌ای از سه مدل چین، روسیه و امریکا وجود دارد و شرکت‌ها تکلیف خود را نمی‌دانند.»
سهم ۰.۰۵ درصدی ایران از سرمایه‌گذاری تجارت الکترونیکی
آمارهایی که جواد نجفی، معاون مالی یکی از فروشگاه‌های آنلاین خرید کالا در این همایش ارایه داد چندان امیدوارکننده نبودند. نجفی گفت: «در ایران از سال ۱۹۹۰ تا الان ۳۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری در حوزه تجارت الکترونیکی انجام شده است که ۰.۰۵ درصد دنیا است. از سال ۲۰۱۰ سالانه در جهان ۴۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در این حوزه انجام شده است.» ارقام سرمایه‌گذاری در کشورهای منطقه نیز اختلافی معنادار را نشان می‌دهند. معاون مالی دیجی‌کالا در این مورد گفت: «در خاورمیانه نیز عقب مانده‌ایم. ترندیول ۱.۸ میلیارد دلار و نون عربستان یک میلیارد دلار سرمایه جذب کردهاند. اگر زودتر عمل نکنیم بازارهای هدف منطقه را نیز از دست می‌دهیم. همچنین نخبه‌های ما هم جذب کشورهای دیگر خواهند شد.»
قوانین‌مان کهنه‌اند
محمد خلج، مدیرعامل یکی از تاکسی‌های اینترنتی، از دیگر سخنرانان این همایش بود. به باور خلج هدف‌گذاری رسیدن به سهم ۱۰ درصدی اقتصاد دیجیتال از GDP خوب است اما تقریبا ابزاری برای آن نداریم. خلج گفت: «اگر قرار باشد در عرصه بین‌المللی اقتصاد دیجیتال نقش ایفا کنیم ابتدا باید Core اقتصاد دیجیتال که زیرساخت‌های فناوری و اینترنت است روزبه‌روز ارتقا یابد، کیفیت اینترنت، دسترسی مناسب به اینترنت و پایداری این سرویس لازمه این است که بخواهیم در عرصه بین‌المللی حرفی داشته باشیم.»
او از کیفیت اینترنت نیز شکایت کرد: «همینطور که در همه صنایع استهلاک از سرمایه‌گذاری بیشتر است در این حوزه نیز سرمایه‌گذاری زیادی روی زیرساخت‌های مخابراتی انجام نمی‌شود و عملا کیفیت اینترنت‌مان کم و کمتر می‌شود.» خلج از قوانین کهنه در این حوزه نیز گفت: «تنظیم‌گری حمایت‌گرانه که خیلی باید در این حوزه کار انجام شود. رگولاتور مشخصی در این حوزه وجود ندارد. قوانین در ایران یا مناسب کسب‌وکارهای سنتی است یا وجود ندارد.»
