تغییر پارادایم تجارت انرژی
پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، کشورهای اروپایی موضعی قاطع در برابر این درگیری اتخاذ کردند و طیف وسیعی از تحریم‌ها را بر صادرات روسیه، به ویژه در بخش انرژی، از جمله تحریم گاز روسیه اعمال کردند. به عنوان یکی از صادرکنندگان اصلی گاز اروپا، اقتصاد روسیه به‌طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار گرفت. علاوه بر این، خروج شرکت‌های اروپایی از صنعت گاز روسیه منجر به کاهش ظرفیت صادرات LNG روسیه شد. از همین رو بهترین فرصت برای ایران ایجاد شده است تا با استفاده از گاز روسیه و سوآپ یا خرید آن و رساندن آن به کشورهایی در شرق و غرب خود، در تجارت گاز منطقه حضوری قدرتمند داشته باشد. به خصوص که ظرفیت کشورهای همسایه و نیاز مبرم آنها به گاز طبیعی روز به روز در حال افزایش است و این مهم برای سوآپ یا خرید گاز روسیه توسط ایران و رساندن به همسایگان اهمیت ویژه‌ای پیدا خواهد کرد.
به گزارش «تعادل» ایران با زیرساخت‌های گسترده و دسترسی به منابع گازی گسترده در پارس جنوبی، کاندیدای اصلی برای سوآپ یا خرید گاز با روسیه است. این امر منجر به تغییر سیاست قابل توجهی بین ایران و روسیه شده است. اگرچه ایران گاز مازادی برای صادرات ندارد، اما این رابطه با خرید یا مبادله گاز مازاد روسیه با تخفیف مناسب، درآمد قابل توجهی برای هر دو کشور ایجاد می‌کند و ایران را به قطب انرژی و گاز منطقه تبدیل می‌کند. این امر مزایای بی‌شماری برای ایران از جمله تقویت موقعیت سیاسی و اقتصادی این کشور در منطقه خواهد داشت و برای خرید و مبادله گاز روسیه سودمند خواهد بود. همانطور که می‌دانیم، پاکستان و هند دو کشور از سریع‌ترین اقتصادهای در حال رشد در جهان هستند. از این رو، آنها برای رشد خود به انرژی نیاز دارند.
روسیه یکی از صادرکنندگان بزرگ گاز است، اما راه دسترسی به این دو کشور در حال حاضر به صورت مستقیم برای روسیه وجود ندارد و از همین رو همکاری با ایران که دارای ذخایر گازی و موقعیت استراتژیک مناسبی است، ایران را به یک بازیگر اساسی در تجارت گاز منطقه تبدیل کرده است. از طرف دیگر بازطراحی تجارت انرژی ایران و حرکت به سمت استفاده از گاز و قرارگیری در تجارت گاز منطقه نیز فرصت بسیار مناسبی برای ایران است. ایران چند سالی است که با تحریم‌های اقتصادی غرب رو به رو بوده که تاثیر بسزایی در رفاه مالی کشور داشته است. در پاسخ به این تحریم‌ها، ایران به دنبال تمرکز بر ایفای نقش در تجارت گاز منطقه‌ای و تبدیل شدن به قطب انرژی اولیه در منطقه برای کاهش تاثیر منفی این تحریم‌ها بوده است. این استراتژی فرصت‌های قابل توجهی را برای ایران و کشورهای همسایه‌اش فراهم می‌کند تا در مواجهه با این چالش‌ها پیشرفت کنند.
در نتیجه تحریم‌های غرب، صادرات نفت ایران به‌شدت کاهش یافته است که منجر به کاهش درآمدزایی برای این کشور شده است. این امر به نوبه خود فشار قابل توجهی بر اقتصاد این کشور وارد کرده و چالش‌های اقتصادی و اجتماعی متعددی را برای مردم عادی ایران به همراه داشته است. با این وجود، از آنجایی که ایران دارای ذخایر عظیم گازی و موقعیت استراتژیک جغرافیایی است، می‌تواند به سمت سوآپ و صادرات گاز برای کمک به کاهش تأثیر تحریم‌ها حرکت کند. در همین رابطه با سیدعلی مرتضوی کارشناس حوزه انرژی و توسعه صنعتی به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه خواهید خواند.
تغییر در سیاست‌های کلان تجاری کشور با حرکت به سمت تبدیل شدن به هاب گازی منطقه
مرتضوی در ابتدای صحبت‌های خود با اشاره به اهمیت قرارگیری ایران در تجارت گاز منطقه با ذخایر عظیم گازی خود به «تعادل» افزود: برای ایران، تجارت انرژی فرصتی برای تقویت منافع اقتصادی خود در منطقه است. این کشور می‌تواند از ذخایر عظیم گاز خود استفاده کند و از گاز اضافی برای ایجاد خط لوله گازی استفاده کند که آن را به کشورهای همسایه متصل می‌کند و به تامین نیازهای انرژی آنها کمک می‌کند. ایران با مشتریان بالقوه‌ای در منطقه روبرو است که شدیدا نیاز به گاز دارند.
کشورهایی مانند عراق، پاکستان و ترکیه که می‌تواند صادرات گاز یا سوآپ گازی را برای ایران را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. علاوه بر این، انتظار می‌رود که تقاضای انرژی منطقه در دهه‌های آینده به‌طور قابل‌توجهی افزایش یابد، زیرا اقتصاد کشورهای خاورمیانه همچنان در حال رشد هستند، که فرصتی عالی برای ایران برای تثبیت نقش خود به عنوان یک بازیگر کلیدی در بخش انرژی فراهم می‌کند. گزارش سال 2020 آژانس بین‌المللی انرژی پیش بینی می‌کند که تقاضا برای گاز طبیعی در خاورمیانه تا سال 2040 دو برابر خواهد شد و ایران می‌تواند از این روند رشد سرمایه‌گذاری کند.
وی ادامه می‌دهد: برای دستیابی به این هدف، ایران قبلاً قراردادی با هند برای توسعه بندر چابهار و باز کردن خطوط لوله انرژی منعقد کرده است که به انتقال گاز کمک می‌کند. از آنجایی که ایران صادرات گاز خود را افزایش می‌دهد، نیاز به همکاری با سهامداران کلیدی در منطقه برای ایجاد زنجیره‌های تامین قابل اعتماد و تاسیسات ذخیره‌سازی برای پاسخگویی به تقاضای رو به رشد دارد. راه پیش روی ایران ایجاد یک طرح جامع است که سرمایه‌گذاری و مشارکت را برای تضمین اجرای این امر ترویج می‌کند. همچنین ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی و ایجاد یک محیط نظارتی که سرمایه‌گذاران را جذب می‌کند، خود را به عنوان قطب تجارت انرژی در منطقه قرار دهد. این کشور می‌تواند پارک‌های انرژی را که مناطق صنعتی مختص تجارت انرژی هستند، توسعه دهد تا تجارت انرژی بین کشورها را تسهیل کند و جابه‌جایی فرامرزی افراد، کالاها و خدماتی را که برای رشد انرژی منطقه ضروری است، ساده‌تر کند.
این کارشناس انرژی با اشاره به فرصت بی‌نظیر ایران برای تبدیل شدن به هاب اصلی گازی منطقه افزود: یک فرصت ایده آل برای ایران جهت تبدیل شدن به یک شریک تجاری مهم و بزرگ برای روسیه و همچنین نفع بردن چندین میلیارد دلاری از سوآپ گاز روسیه برای ایران ایجاد شده است که کشور باید از این فرصت فوق‌العاده حداکثر استفاده را داشته باشد.
وی تصریح کرد: ایران با تمرکز بر تجارت گاز خود و همچنین سوآپ گازی از روسیه و ترکمنستان و قرار گرفتن در هاب اصلی تامین گاز منطقه به عنوان قطب ترانزیت انرژی در منطقه، گامی بزرگ در جهت مبارزه با تحریم‌های غرب برمی‌دارد. در حالی که موانع متعددی مانند روابط دیپلماتیک با کشورهای همسایه برای دستیابی به این هدف باقی مانده است، ایران می‌تواند از ذخایر عظیم گاز خود برای تحریک رشد اقتصادی در منطقه استفاده کند. علاوه بر این، یکپارچگی اقتصادی منطقه‌ای همچنان گامی حیاتی در جهت حفظ همکاری‌های بلندمدت انرژی و اقتصادی در سراسر خاورمیانه خواهد بود.
