سقوط سهم نساجی در صنعت طی 30 سال

بازوی پژوهشی مجلس در گزارشی اعلام کرد به رغم مزیت‌های صنعت نساجی و پوشاک، سهم ارزش افزوده این صنعت از کل ارزش افزوده صنعتی از۲۵.۵ درصد به کمتر از ۵ درصد طی سه دهه گذشته کاهش یافته است.

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به بررسی عملکرد صنایع نساجی و پوشاک و ارایه راهبردهای تقویت آن در برنامه هفتم توسعه پرداخته است. البته هدف گزارش آسیب شناسی صنایع نساجی و پوشاک و ارایه راهبردهای بهبود و ارتقای این صنعت در بستر برنامه هفتم توسعه است.

در این تحقیق عنوان شده به رغم مزیت‌های صنعت نساجی و پوشاک، سهم ارزش افزوده این صنعت از کل ارزش افزوده صنعتی از25.5 درصد به کمتر از 5 درصد طی سه دهه گذشته کاهش یافته است. بررسی نتایج این گزارش نشان می‌دهد چالش‌های صنایع نساجی و پوشاک کشور را می‌توان در سه سطح طبقه بندی کرد. سطح اول: شامل چالش‌های موجود در محیط داخلی بنگاه ازجمله بهره‌وری پایین، سطح دوم: مسائل مربوط به محیط خارجی نزدیک شامل مشکلات مربوط به زنجیره تأمین و ساختار بازار و درنهایت سطح سوم: شامل مسائل ناشی از محیط خارجی دور ازجمله مشکلات مربوط به قواعد تجاری و عدم هماهنگی دستگاه‌های مجری اثرگذار در طول زنجیره ارزش صنعت است.

چالش‌های کلیدی حاکم بر صنایع نساجی و پوشاک، تبعاتی ازجمله هزینه تمام شده بالای محصولات تولیدی، کاهش توان ارزآوری، ناپایداری فعالیت واحدهای تولیدی، کاهش توان خلق ارزش افزوده و ضعف رقابت پذیری کیفی محصولات نساجی و پوشاک کشور را به همراه دارد. ازاین رو به منظور تقویت جایگاه صنعت نساجی و پوشاک در اقتصاد کشور متناسب با چالش‌ها و اهداف کلان این صنعت در تناظر با رویکردهای اقتصاد مقاومتی، راهبردهایی با تأکید بر ارایه پیشنهادهایی در برنامه هفتم احصا شد.

ازجمله این موارد می‌توان به اتخاذ سازوکارهای مناسب برای تکمیل زنجیره تأمین پایدار، ارایه سیاست‌های حمایتی برای بهبود فناوری‌ها، توسعه ظرفیت‌های صادراتی از طریق ساماندهی صادرات شرکت‌ها و تغییر ساختار بنگاهی صنایع نساجی و پوشاک به سمت ساختار متکی بر مقیاس و رقابت اشاره کرد.

   چالش‌ها و نواقص موجود در محیط داخلی (زنجیره ارزش؛ ازجمله نقایص زنجیره ارزش صنایع نساجی و پوشاک به واسطه جایگاه ضعیف خدماتی سازی در این صنعت است، به‌طوری‌که سهم این صنعت از کل پرداخت‌های غیرصنعتی به کمتر از 1 درصد رسیده است. انگیزه پایین ارتقای بهره وری در شرکت‌ها به دلیل کاهش حاشیه سود، فرسودگی تجهیزات و ضعف در بهره‌مندی از نیروی انسانی خلاق از چالش‌های این صنعت در محیط داخلی است.) 

   چالش‌های برآمده از عملکرد محیط خارجی نزدیک (ساختار صنعت؛ ازجمله چالش‌های مرتبط با محیط کسب وکار واحدهای نساجی و پوشاک می‌توان به کمبود مواد اولیه و واسطه‌ای، ضعف فناوری تولید و صنایع پشتیبان، ضعف جایگاه برند ملی، ضعف در اقتصاد مقیاس، قدرت پایین رقابت‌پذیری در بازار داخل به ویژه در برابر کالاهای قاچاق اشاره کرد. ضعف ساختاری حوزه صنف و صنعت به ویژه درباره واحدهای زیرپل‌های تولیدی و توزیعی پوشاک از نقایص الگوی ساختار بازاری حاکم بر صنعت است. به‌طوری‌که حدود 75 درصد از سهم توزیع پوشاک در بازار متعلق به واحدهای نیمه سازمان یافته انفرادی و 15 درصد نیز به واحدهای غیرسازمان یافته انفرادی زیرپله‌ای و بدون مجوز اختصاص دارد.) 

   چالش‌ها و مسائل ناشی از محیط خارجی دور (سیاستی؛ ازجمله مسائل این حوزه می‌توان به مشکلات ناشی از نظام تعرفه‌بندی، مشکلات ناشی از شرایط بین المللی و عدم هماهنگی دستگاه‌های مجری در طول زنجیره ارزش اشاره کرد .) 

وجود چالش‌های مذکور سبب شده تا عملکرد صنعت نساجی و پوشاک کشور با تبعاتی همراه باشد که از اهم آن می‌توان به هزینه تمام شده بالای محصولات تولیدی، کاهش توان ارزآوری محصولات نساجی و پوشاک، ناپایداری فعالیت واحدهای نساجی و پوشاک در بازار، کاهش توان خلق ارزش افزوده در طول زمان و ضعف رقابت‌پذیری کیفی محصولات اشاره کرد.

   راهکارها کدامند؟ 

اگرچه گستردگی و پیچیدگی مسائل و معضلات این صنعت، ارایه یک راه‌حل جامع و مطلوب که دارای قابلیت اثربخشی حداکثری باشد را با موانع جدی روبه‌رو می‌سازد اما با این وجود، برخی از راهکارهای اساسی که می‌توان برای غلبه بر مشکلات این صنعت و بهبود نسبی آن اتخاذ کرد و از ظرفیت برنامه هفتم برای اجرایی شدن آنها استفاده کرد، به شرح زیر مدنظر است: 

   ایجاد و تکمیل زنجیره تأمین پایدار و باکیفیت در صنایع نساجی و پوشاک و صنایع پشتیبان آن از طریق هدف‌گذاری برای تأمین مواد اولیه مورد نیاز صنعت نساجی در برنامه هفتم توسعه (کمیسیون صنایع و معادن) و برنامه‌ریزی وزارتخانه‌های مرتبط برای اجرا (وزارتخانه‌های نفت و صنعت، معدن و تجارت و) ارایه سیاست‌های حمایتی برای ایجاد روابط پایدار و شکل‌گیری پیوندهای افقی و عمودی میان واحدهای تولیدی و سازماندهی آنها در کل زنجیره صنایع نساجی و پوشاک (وزارت صنعت، معدن و تجارت با همکاری سایر دستگاه‌های اجرایی) 

   بهبود فناوری‌های مورد استفاده در صنعت نساجی از طریق اعطای مشوق‌ها به واحدهای نوآور (معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست‌جمهوری و وزارت صنعت، معدن و تجارت) و ارایه برنامه جامع بازسازی و نوسازی صنایع کشور با اولویت واحدهای نساجی به ویژه بافندگی (وزارت صنعت، معدن و تجارت) و تعیین محل اعتبار و دستگاه متولی در قانون برنامه هفتم برای اجرای طرح بازسازی و نوسازی در صنایع (کمیسیون صنایع و معادن) 

   توسعه ظرفیت‌های صادراتی و توسعه برندهای ملی از طریق طراحی سازوکار تولید مشترک با برندهای منطقه‌ای و جهانی و ساماندهی صادرات شرکت‌ها در قالب شرکت‌های مدیریت صادرات (وزارت صنعت، معدن و تجارت با همکاری دستگاه‌های اجرایی) 

   تغییر ساختار بنگاه صنایع نساجی و پوشاک به‌سمت «ساختار متکی بر مقیاس و رقابت» از طریق توسعه مراکز توسعه مهارتی طراحی و مد و ایجاد مراکز نوآوری و شتاب‌دهنده‌های تخصصی در حوزه تجهیزات مورد نیاز صنایع نساجی و پوشاک و بازنگری در نظام ارزیابی کیفیت متناسب با استانداردهای جهانی و منطقه‌ای (وزارت صنعت، معدن و تجارت با همکاری دستگاه‌های اجرایی) .