سدها به کمک آب نیامدند

معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات آب اتاق بازرگانی ایران گفت: عوارض سوء احداث سدها وجود دارد و موجی از نگرانی را ایجاد می‌کند، امیدواریم در برنامه‌های آب برای رفع آن تدبیر اندیشیده شود.

عباس کشاورز در گفت‌وگو با ایلنا، درباره مزایا و معایب احداث سد اظهار داشت: سد از مواردی است که بشر در طول تاریخ هر زمان توان و سرمایه و مدیریت داشته اقدام به احداث کرده است، در ایران شاهدیم که بندهای قدیمی مثل امیر وجود داشته، بنابراین بشر همواره تلاش می‌کند آب را تقاضا تنظیم کند، باید تقاضا را در کشت محصول یا بهره‌برداری و شرب و صنعت با آب تنظیم کنیم و این موضوع از نظر اقتصادی فعالیت ما را محدود می‌کند، در تمام دنیا نیز بدنبال ذخیره کردن آب هستند تا برنامه‌های بلندمدت برای استفاده داشته یا با نظم تقاضا را تطبیق دهند.

وی افزود: برای کشور ما که به لحاظ بارندگی محدود است و از طرفی فصل طولانی‌مدت خشک و بدون بارندگی داریم و اگر با اروپا یا آسیای جنوب شرقی و استوا مقایسه کنیم که در طول سال بارندگی دارند و درجه حرارتشان نوسان زیادی ندارد، سد می‌تواند تاثیر مثبت داشته باشد، در کشور ما تغییرات اقلیمی و جاری شدن آب در رودها متغیر است، خیلی کشورها مثل ترکیه، مصر، امریکا و پاکستان نیز همین شرایط ما را دارند یعنی زمانی باران و گرما دارند و باید زندگی را با آب نتظیم کنند بنابراین آب را ذخیره می‌کنند، در گذشته که امکانات کم بود و بصورت استخر و حوضچه کوچک ذخیره می‌کردند تا اینکه بشر به تکنولوژی سد دسترسی پیدا کرد، در هر حال سدهای مدرن و بزرگ از اواخر دهه ۳۰ در کشور ما رواج یافت و هنوز هم متاسفانه ادامه دارد.

معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات آب اتاق بازرگانی ایران تصریح کرد: موضوع این است که در کشور ما و کشورهای مشابه ما بخش عمده منابع آب از منابع زیرزمینی است این آب از روان‌آب‌های سطحی و سیلاب‌ها تغذیه می‌شوند، زمانی که ما در مسیر رودخانه سد احداث می‌کنیم فرصت تغذیه آب زیرزمینی را می‌گیریم و یکی از دلایل بحران آب زیرزمینی و اتفاقات ناگواری که در کشور رخ داده و در آینده هم اگر تدبیر نکنیم تشدید خواهد شد احداث سد در مسیر رودخانه‌هایی است که آب‌های زیرزمینی را تغذیه می‌کنند.

وی ادامه داد: مساله دیگر اینکه عمدتا با احداث سد به اکوسیستم زیر سد توجه نکردیم و بر مبنای دیدگاه اقتصادی و مصرف آب سعی کردیم همه آب را برای خودمان‌برداریم و این باعث شد مسیر رودخانه‌ها، تالاب‌ها، دریاچه‌ها و بدنه‌های آبی که در مسیر یا انتهای رودخانه بوده تخصیص آب نداشته باشند و باعث بروز پدیده‌های زیست محیطی ناگوار شود و از جمله یکی از دلایلی که ما محیط زیست را از دست دادیم و پوشش گیاهی ضعیف شده و شاهد ریزگرد هستیم به دلیل بی‌توجهی به تامین و پیش‌بینی و تخصیص حقابه‌های زیست محیطی و محاسبه ظرفیت سد است. ما برای زنده بودن رودخانه، تالاب و دریاچه که در انتهای رودخانه است آبی باقی نگذاشتیم، گرفتاری‌هایی مثل دریاچه ارومیه، شادگان، بختگان و گاوخونی همه ناشی از این بی‌توجهی است. کشاورز بیان داشت: علی‌الاصول سد باید توانایی تنظیم آب با پیش‌بینی ریسک را برای ما داشته باشد یعنی اگر امسال سدی داریم که از آن آب برمی‌داریم اگر سال بعد خشکسالی شد باید به ما کمک کند، اما سدهای ما این خصوصیت را ندارند یعنی سالی که مثل ۸۷ یا ۱۴۰۰ خشکسالی می‌شود ما در خوزستانی که بیشترین سد و ظرفیت داریم تقریبا دچار مصیبت می‌شویم و سدها قدرت مدیریت و تعادل تقاضا را ندارند، سد مخزنی است که باید ایجاد اطمینان کند زمانی که سیل بود و آب جاری بود ما نگران بودیم تابستان آب نداشته باشیم با احداث سد هم همچنان باید نگران باشیم که سال بعد هم دچار خشکسالی شویم.

وی گفت: موضوع دیگر در زمینه احداث سد اینکه در مورد پر شدن مخازن سدها به خاطر عدم حفظ پوشش گیاهی و تثبیت خاک حوزه‌های آبخیزداری تدبیر نکردیم شاید دنیا هم تدبیر نکرده و این موضوع عمر و حجم نفوذ سدها را کم می‌کند، غیر از مسائل سازه‌ای و حجم رسوب که بار مرده سنگینی است حجم مفید را هم کم می‌کند و این آثار منفی است که باید همزمان و حتی قبل از احداث سد در نظر گرفته شود، سد سازه گرانی است و مردم و سیاست به آنها متکی است و اگر به آسانی حجم آنها را از دست بدهیم سخت است.

معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات آب اتاق بازرگانی ایران تاکید کرد: به هر حال آبخیزداری بسیار ارزان‌تر و آسان‌تر می‌توانست انجام شود و حتی اگر اجرا می‌شد شاید ضرورت نداشت که آب رها شود و ما آن را با بهای سنگین جمع کنیم، طبیعت مازاد آب را به صورت آب زیرزمینی تخلیه می‌کرد یا اینکه در چشمه‌ها روان بود و پدیده خشن و گرم شدن زمین و فرستایش خاک و تبخیر را هم نداشتیم، اکنون در اغلب مخازن سدها حجم زیادی آب تبخیر می‌شود و در این رابطه هیچ تدبیری اندیشیده نشده است. در هر حال عوارض سوء احداث سدها وجود داشته و موجی نگرانی است، امیدواریم در برنامه‌های آب برای رفع آن تدبیر اندیشیده شود.