معمای پیچیده پول‌های آزاد شده ایران
با وجود آنکه هنوز به‌طور رسمی، پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی آزاد و وارد کشور نشده است اما همچنان بحث‌های رسانه‌ای میان ایران و امریکا بر سر سرنوشت این پول‌ها ادامه دارد. در کنار آن، اینکه این پول‌ها در داخل کشور چطور هزینه شوند نیز به یک سوال دیگر تبدیل شده است.
در روزهای گذشته، رییس‌جمهور ایران در رابطه با پول‌های آزاد شده کشور سخنانی را مطرح کرد که به مذاق طرف امریکایی خوش نیامد. امریکایی‌ها در هفته‌های گذشته بارها تاکید کرده‌اند که پول‌های آزاد شده ایران تنها در روشی که از قبل بر سر آن توافق شده، امکان آزادی دارند و در غیر این صورت، کار با مشکلاتی همراه خواهد شد و حتی امکان بلوکه شدن دوباره آنها نیز وجود دارد.
«جان کربی» هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی در شورای امنیت ملی کاخ سفید نیز بامداد چهارشنبه مدعی شد که ایران نمی‌تواند هرطور خواست از وجوه منتقل‌شده از کره جنوبی به قطر استفاده کند. وی درباره ادعای خود توضیح داد: «این سیستم به گونه‌ای طراحی شده که این پول و سرمایه را فقط بتوان برای اهداف بشردوستانه، غذایی و دارویی، ساخت تجهیزات پزشکی یا حتی اهداف آموزشی اختصاص داد».
این مقام شورای امنیت ملی کاخ سفید با بیان اینکه هر برداشتی از حساب‌های قطری تحت یک‌سری نظارت و بررسی قرار می‌گیرد، اظهار داشت: «آنها توسط وزارت خزانه‌داری امریکا و بانک ملی قطر بررسی می‌شوند. حتی اینکه چه مقدار می‌خواهند برداشت کنند نیز بر اساس هشت سازمان و شرکتی که برای انتقال کالا‌ها و خدمات بشردوستانه به ایران قرار دارند، نیز بررسی خواهد شد.
پس هر مبلغی که قرار است بر اساس نیاز، به چیزی اختصاص داده شود، ما نظارت و شفافیت کامل بر آن خواهیم داشت. اگر ما برداشتی را تایید نکنیم، چیزی به ایران منتقل نخواهد شد. پس این یک چک سفیدامضا برای آنها نیست». وی با بیان اینکه مولفه‌های این سیستم نگهداری وجوه ایران در قطر بسیار مشخص، دقیق و آشکار هستند، افزود: «[مسوولان]ایرانی نیز پای آن را امضا کرده‌اند. البته لازم است که تاکید کنم، این پول مالیات امریکایی‌ها یا باج برای آزادی گروگان نیست.
اینها پول‌های ایران هستند که در حساب‌های کره جنوبی مسدود شده بودند و ایران به آنها دسترسی نداشت». خبرگزاری «آسوشیتدپرس» چند روز قبل گزارش داد که وزارت خارجه امریکا با ارسال اطلاعیه‌ای رسمی به کنگره این کشور، اعلام کرد که به عنوان بخشی از توافق مبادله زندانیان با ایران، اجازه انتقال پول‌های مسدودشده این کشور از کره جنوبی به قطر را صادر کرده است. این مقام امریکایی در پاسخ به سوال شبکه ام‌اس‌ان‌بی‌سی درباره اینکه پنج ایرانی آزادشده از زندان‌های این کشور ذیل توافق مبادله زندانیان چه جرمی مرتکب شده بودند، گفت: «باید دقت کنم که چه مقدار می‌گویم، اما در همین حد که بیشتر آنها مربوط به نقض تحریم‌ها و امثالهم است».
این صحبت‌ها در واکنش به صحبت‌های ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور ایران در گفت‌وگو با یک شبکه امریکایی مطرح شد. رییسی در بخشی از این گفت‌وگو گفته بود: ما در راستای یک اقدام بشردوستانه تبادل این زندانیان را دنبال کردیم، چرا که معتقدیم ایرانیانی که در امریکا در بازداشت به سر می‌برند، ناعادلانه بازداشت شده‌اند و سریعا باید آزاد شوند و لذا برای آزاد کردن آنها اقدام کردیم.
تبادل زندانیان امریکایی که در ایران هستند با ایرانیانی که در آنجا در حبس هستند، طی یک حرکت و اقدام بشردوستانه بین ما صورت می‌گیرد و درباره زمان آن هم مقدمات در حال انجام شدن است. این زندانیان در سلامت کامل هستند. آخرین گزارش‌ها، سلامتی کامل آنها را گواهی می‌کند. اساسا شرایط نگهداری زندانی در اینجا از شرایطی که در امریکا برای نگهداری زندانیان وجود دارد، بسیار مساعدتر است. طبق گزارشاتی که داریم، زندانیان در امریکا در شرایط خوبی به سر نمی‌برند، ولی اینجا شرایط زندانیان، شرایط مناسبی است و آخرین وضعیت‌شان هم سلامتی این افراد را گواهی می‌کند.
بر اساس پیگیری‌هایی که کردیم، اینها دارای پرونده‌های کیفری هستند و مراحل قضایی را گذرانده‌اند. یعنی مراحل تحقیقات دادسرایی و مرحله دادگاه را طی کرده‌اند و بعضی از آنان محکومیت قطعی دارند که در مراحل عالی در محاکم قضایی هم این احکام مورد تایید قرار گرفته و آنچه که امریکایی‌ها می‌گویند مبنی بر اینکه اتهامات این افراد واهی است، هرگز مورد قبول نیست؛ اتهامات این افراد در مرحله رسیدگی برای دادگاه صالح اثبات شده است.
او تاکید کرده بود: ما از همان ابتدا دنبال این بودیم که پول‌های ایران که در بانک‌های دیگر کشورها به شکل ظالمانه از طرف امریکایی‌ها مسدود شده، به ایران بازگردد. معتقدیم که این کار امریکایی‌ها، از ابتدا اقدام ظالمانه‌ای بوده که باعث فشار بر مردم ایران شد. ما تحریم را حربه و ابزاری مثل ابزار نظامی می‌دانیم که علیه ملت‌ها به کار برده می‌شود.
هر نوع تحریم و جلوگیری از دسترسی به پول‌هایی که متعلق به ایران است نیز نوعی ظلم به مردم و نوعی جنگ اقتصادی محسوب می‌شود. لذا از همان ابتدا دنبال آزاد کردن پول‌های بلوکه شده و مسدود شده ایران بودیم تا این پول‌ها هر چه سریع‌تر به حساب ایران برگردد. طبیعتا این حق جمهوری اسلامی بوده و هست و این رفع ظلم باید با سرعت انجام بگیرد.
درباره مساله زندانیان هم عرض کردم که اینها اتهام قطعی دارند. یک وقت، رسیدگی‌ها در مراحل مقدماتی است و اتهامات باید برای قضات اثبات شود. اما درباره این افراد مراحل مختلف دادسرا و دادگاه طبق گزارشاتی که داریم، طی شده و اتهامات قطعی شده است. به نظر ما امریکا باید از اقدامات خصمانه و ظالمانه خود دست بردارد و پول متعلق به جمهوری اسلامی و مردم ایران را هر چه زودتر آزاد کند. آزاد کردن این پول‌ها از مسائلی است که خیلی زودتر از اینها باید انجام می‌گرفت.
این پول متعلق به جمهوری اسلامی ایران است و طبیعتا بر اساس تشخیص، در مورد نیازهایی که وجود دارد به مصرف خواهد رسید. اینکه از پول‌مان چگونه استفاده کنیم، طبیعتا در اختیار خودِ جمهوری اسلامی خواهد بود. این پول متعلق به مردم و دولت ایران است، تعیین تکلیف کردن برای این پول با دولت جمهوری اسلامی ایران خواهد بود. «بشردوستانه» یعنی آنچه که امروز مورد نیاز مردم هست، دولت این پول را در آن جهت استفاده می‌کند و طبیعتا تشخیص نیاز مردم ایران با دولت ایران است.
این صحبت‌ها نشان می‌دهد که با وجود یک توافق نهایی میان دو طرف، هنوز اینکه این پول‌ها به چه شکل در ایران هزینه شود اختلاف نظرهایی وجود دارد. آخرین خبرها فعلا حکایت از باز شدن حساب‌های ایرانی دارد. خبرگزاری دولتی ایسنا نوشته: هرچند که شنیده می‌شود بانک مرکزی به دلیل توافقات انجام شده، از ذکر جزییات در این باره منع شده است، اما از سوی دیگر صحبت‌های وزارت امور خارجه امریکا و مقامات این کشور درباره منابع ارزی کاملا با هدف کاربرد داخلی و پاسخ به حزب مقابل در حال انجام است.
اکنون با توجه به پیگیری‌های فنی و دیپلماسی موفق که باعث آزادسازی این منابع (که حدود هفت میلیارد دلار بود و طی سال‌های پایانی دهه ۹۰ به‌صورت وون (واحد پول ملی کره جنوبی) به بانک‌های کره جنوبی واریز شده بود و به آن هم، هیچ سودی تعلق نمی‌گرفت) شده است، هزینه‌های تبدیل ارز آن از وون به یورو نیز توسط کشور ثالت پذیرفته شده و تمامی این منابع یورویی به حساب‌های شش بانک ایرانی در قطر وایز می‌شود. لازم به تاکید است؛ سایر منابع ارزی ایران نیز به زودی در دسترس قرار می‌گیرد که اخبار و آثار آن در بازار و مبادلات تجاری مشاهده خواهد شد.
در کنار بحث میان ایران و امریکا، به نظر می‌رسد که بحث در داخل نیز همچنان ادامه دارد. جدیدترین صحبت را در این زمینه رییس کمیسیون اقتصادی مجلس مطرح کرده، صحبتی عجیب که حکایت از پیش خور شدن این ارز در سال‌های قبل دارد. محمد رضا پورابراهیمی اظهار کرد: طبق اطلاع ما بخشی از منابع آزاد شده توسط دولت قبل خرج شده است. یعنی دولت با بانک مرکزی توافق کرده از محل منابع بانک مرکزی ارز تحویل داده و مطالبات دولت به بانک مرکزی باطل شود.
این منابع برای تسویه تعهدات دولت است. پس اینطور نیست که منابع جدیدی در اقتصاد ما آید. وی افزود: بخش عمده‌ای از منابع ارزی آزاد شده را دولت قبل بابت هزینه‌های خودش در آن زمان خرج کرد.
اکنون با این منابع تسویه دولت به بانک مرکزی رخ می‌دهد. مثل این است که فردی چک داده و اکنون که پول واصل شده پول را به صاحب چک بر می‌گرداند؛ این منابع ارزی هم برای تسویه تعهدات دولت به بانک مرکزی است. پورابراهیمی مجددا بیان کرد: بخش عمده‌ای از وصولی‌ها بابت هزینه کرد دولت قبل برای تسویه حساب فیمابین دولت و بانک مرکزی است که با این کار تعهد دولت به بانک مرکزی تسویه شده و حساب‌ها شفاف می‌شود.
در نهایت موضوع بدهی دولت به بانک مرکزی مدیریت خواهد شد. رییس کمیسیون اقتصادی گفت: امکان دارد بخشی از این منابع جدید باشد که متناسب با آن بررسی‌های لازم صورت می‌گیرد ولی در نهایت طبق اطلاعات ما بخشی از این منابع ارزی به شکل حساب فیمابین دولت و بانک مرکزی عمل کرده و ظرفیت‌سازی جدیدی است که دولت بتواند تعهدات خود را تسویه کرده که نتیجه آن بهبود رابطه دولت و بانک مرکزی است.
معاون حقوقی رییس‌جمهور نیز در این زمینه اظهاراتی را مطرح کرده است. معاون حقوقی رییس‌جمهور به اظهارات سخنگوی وزارت خارجه امریکا مبنی بر اینکه «ایالات متحده بر نحوه استفاده از پول‌های آزاد شده ایران نظارت دارد و اگر لازم باشد می‌تواند دوباره پول آزاد شده ایران را مسدود کند.» واکنش نشان داد. محمد دهقان بیان کرد: درباره آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران، تفاهم شده و این تفاهم در حال اجراست و دلیلی برای اینکه این تفاهم اجرا نشود، وجود ندارد.
معاون حقوقی رییس‌جمهور اعلام کرد: تقاضای اعمال اصل ۱۳۹ قانون اساسی را از مجلس کردیم و منتظریم که مجلس مجوز لازم را بدهد تا اقدامات حقوقی برای برخی از وجوهی که در خارج از کشور داریم را شروع کنیم. دهقان در پاسخ به این پرسش که آیا امکان نقض این تفاهم از سوی طرف‌های مقابل وجود دارد؟ گفت: اگر نقض عهدی صورت بگیرد، نقض عهد است ولی تعهد و تفاهمی که صورت گرفته در مرحله عملیاتی است و طبق گزارش بانک مرکزی مسیر به خوبی در حال طی شدن است. وی تأکید کرد: اقدامات حقوقی برای انتقال پول‌های آزاد شده به کشور فراهم شده است و در این زمینه هیچ مشکلی وجود ندارد.
دهقان به برنامه دولت برای آزادسازی پول‌های بلوکه ایران در برخی از کشورها اشاره و اظهار کرد: تقاضای اعمال اصل ۱۳۹ قانون اساسی را از مجلس کردیم و منتظریم که مجلس مجوز لازم را بدهد تا اقدامات حقوقی برای برخی از وجوهی که در خارج از کشور داریم را شروع کنیم.
این صحبت‌ها نشان می‌دهد که با وجود امیدواری دولت به بهبود اوضاع بازار ارز پس از آزادی این پول‌ها، فعلا درباره نحوه آزاد شدن این پول‌ها و البته نحوه استفاده از آن در داخل بحث‌ها به قوت خود ادامه دارد و باید دید که سرانجام چه کسی تکلیف این موضوع را روشن خواهد کرد.
