تورم مانع رشد اقتصادی است
لزوم تغییر ترکیب مخارج دولت به نفع مخارج عمرانی
گروه اقتصاد کلان مهشید خیزان
رابطه بین تورم و رشد اقتصادی همواره یکی از موضوعات مورد بحث در میان اقتصاددانان بوده است. برخی از نظریهپردازان اعتقاد دارند که رابطه بلندمدت بین تورم و رشد اقتصادی منفی است، به طوری که افزایش تورم تاثیر منفی بر رشد اقتصادی خواهد گذاشت. در مقابل عدهیی رابطه بلندمدت بین رشد اقتصادی و تورم را با در نظر گرفتن مخارج دولت مثبت میدانند؛ به طوری که معتقدند افزایش ملایم تورم، افزایش رشد اقتصادی را در پی دارد. البته برخی دیگر این نظر را دارند که در کشورهای در حال توسعه، رابطه منفی بین مخارج دولت و رشد اقتصادی وجود دارد، به گونهیی که با افزایش مخارج دولت رشد اقتصادی نیز کاهش خواهد یافت. فصلنامه سیاستهای مالی و اقتصادی طی گزارشی عنوان کرد، در کشور ما پس از انقلاب متغیرهای رشد اقتصادی، مخارج دولت و تورم در طول زمان دستخوش تغییرات زیادی بودهاند.
تورم نیز به طور متوسط همیشه مقادیر بالای 10درصد را تجربه کرده است. روند مخارج جاری و عمرانی اسمی دولت نیز در طول سالهای پس از انقلاب افزایشی بوده و رشد اقتصادی نیز همواره با نوسان زیاد همراه بوده است؛ بنابراین بررسی رابطه علّی میان این متغیرها میتواند به سیاستگذاران در طراحی سیاستهای مناسب اقتصادی کمک کند.
یکی از راههای اثرگذاری دولت بر رشد اقتصادی از طریق بودجههای سالانه بوده و بودجه دولت از مباحث بسیار مهم در اقتصاد محسوب میشود که نقش مهمی را در تحقق بخشیدن به هدفهای جامعه ایفا میکند. بخش مهمی از وظایف دولتها در نظامهای مختلف اقتصادی، از کانال بودجه به مرحله اجرا گذاشته میشود.
در صورتی که فرآیند تهیه و تدوین بودجه، نظام اجرایی و روش نظارت و کنترل بر آن از کارایی لازم برخوردار باشد، امکان اجرای بهتر وظایف محولشده به دولت فراهم میشود. به طور کلی نقش بودجهیی دولت را میتوان به 3حوزه جمعآوری درآمد، انجام هزینه و مدیریت عدم تعادل بودجه تقسیم کرد که هر یک از آنها تاثیر خاص خود را بر رشد اقتصادی میگذارند. ارتباط میان مخارج دولت و رشد اقتصادی نیز در نظریههای اقتصادی مورد توافق قطعی اقتصاددانان نیست. با این حال انتظار میرود که دولت با ایجاد زیرساختهای لازم و ارائه مطلوب و کارآمد خدمات پایه به رشد اقتصادی کمک کند. تجربه برخی کشورهای در حال توسعه و توسعهیافته نشان میدهد که افزایش بیش از حد مخارج دولت در اقتصاد باعث تاثیرگذاری منفی بر رشد اقتصادی خواهد شد.
رابطه معکوس مخارج دولت و رشد اقتصادی
وحید شقاقیشهری مشاور کمیسیون نظارت بر دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام در همین رابطه به «تعادل» گفت: در ادبیات کلان اقتصادی، دو نوع تورم مثبت و منفی داریم. حدود تورم 3 تا 5درصد، جزو تورم مفید و از این نرخ به بالا، تورم منفی محسوب میشود. همانطور که در بحران ژاپن و به دلیل 10سال رکود، این بحران تشدید شد. بنابراین برای جلوگیری از این بحران اقتصادی، آنها تورمی را ایجاد کردند که در نهایت قیمتها افزایش یافت و همچنین برای آنکه صادرکنندگان ضربه نبینند، میزان تقاضا داخل را افزایش دادند. یقینا بالابودن نرخ تورم یکی از مشکلات اساسی اقتصاد ایران به حساب میآید. البته این معضل، ریشه در نفتی بودن اقتصاد ایران دارد که طی سالها باعث شده قدرت خرید مردم به شدت کاهش پیدا کند.
شقاقیشهری درخصوص راهکارهای کشورهای توسعهیافته برای خروج از رکود تاکید کرد: در تمام دنیا این میزان نرخ تورم برای تورم مثبت و منفی ثابت بوده ولی نرخ متوسط تورم در اکثر کشورها، 5 تا 10درصد است. افزایش تورم باعث افزایش هزینههای تولید، کاهش حاشیه سود و کاهش قدرت خرید میشود؛ بنابراین برای جلوگیری از این وضعیت، کشورها باید میزان صادرات محصولات خود را افزایش دهند و اگر توان صادرات پایین بود، میزان تولید داخل را افزایش دهند.
وی با اشاره به اثرات کوتاهمدت و بلندمدت مخارج دولت بر رشد اقتصادی اضافه کرد: مخارج دولت نیز در شرایط خاص همانند رکود عمل میکند. اگر رکود از طرف تقاضا باشد، افزایش هزینههای دولت باعث افزایش رشد اقتصادی میشود که میتواند رکود را بشکند. از طرفی دیگر، اگر رکود از طرف عرضه باشد، هزینههای تولید فزاینده میشود و بهرهوری کاهش پیدا میکند. در ایران افزایش تورم و مخارج دولت، بر رشد اقتصادی تاثیر منفی دارد، به همین دلیل در حال حاضر با شرایط عرضهیی روبهرو هستیم؛ بنابراین افزایش هزینههای دولت، اقتصاد ایران را از رکود خارج نمیکند.
این کارشناس مسائل کلان در پایان برای دوری از این وضعیت رکودی در ایران، راهکارهایی را نظیر مبارزه با فساد و رانت، خروج از اقتصاد نفتی و جایگزینی اقتصاد دانشبنیان ارائه کرد. اگر این اتفاقات در کشور ایجاد شود، بهرهوری افزایش یافته و رشد و شکوفایی اقتصاد به وجود میآید.
کنترل تورم در اولویت سیاستگذاران
نتایج نشان میدهد که رابطه تورم و رشد اقتصادی در ایران در بلندمدت منفی است. بنابراین تورم در بلندمدت بر رشد اقتصادی در کشور اثر منفی دارد، همچنین اثر مخارج عمرانی دولت بر رشد اقتصادی در بلندمدت مثبت است ولی مخارج جاری دولت در بلندمدت بر رشد اقتصادی اثر معناداری نخواهد داشت؛ در حالی که مخارج عمرانی دولت دارای اثر بلندمدت مثبت بر رشد اقتصادی است، بنابراین میتوان نتیجه گرفت که مخارج عمرانی دولت تقویتکننده رشد اقتصادی بوده و دارای پیامدهای خارجی مثبت است.
مدل تصحیح خطا نشان میدهد که نتایج کوتاهمدت مشابه نتایج بلندمدت است، به طوری که براساس آن در کوتاهمدت رابطه منفی بین تورم و رشد اقتصادی به دست آمد. اثر مخارج عمرانی دولت بر رشد اقتصادی مثبت است، بنابراین در کوتاهمدت نیز مخارج عمرانی دولت دارای پیامدهای خارجی مثبت است.
نتایج بررسی علیت گرنجری نشان داد که یک رابطه علی یکطرفه بین تورم و رشد اقتصادی برقرار است؛ همینطور یک رابطه علی یکطرفه بین رشد اقتصادی و مخارج دولت (مخارج جاری و مخارج عمرانی) وجود دارد و به صورت مشابه بین تورم و مخارج دولت (مخارج جاری و عمرانی) نیز یک رابطه علی یکطرفه برقرار است. با توجه به اینکه تورم بر رشد اقتصادی در بلندمدت و حتی کوتاهمدت اثر منفی دارد، کنترل تورم باید در اولویت سیاستگذاران اقتصادی قرار گیرد. همچنین با توجه به اینکه مخارج عمرانی دولت در کوتاهمدت و بلندمدت اثر مثبت بر رشد اقتصادی دارد، افزایش سهم آن در بودجههای سالانه میتواند به رشد اقتصادی کشور کمک کند. به همین دلیل تغییر ترکیب مخارج دولت به نفع مخارج عمرانی برای افزایش رشد اقتصادی در بلندمدت ضروری است.